Lögberg - 19.09.1957, Page 5

LÖGBERG, FIMMTUDAGINN 19. SEPTEMBER 1957
5
AlilGAH/iL
rVENNA
\
* ^ Ritstjóri: INGIBJÖRG JÓNSSON
Hvað hefir Þjóðræknisfélagið gert?
Er skrímsli í Winnipegvatni?
í síðasta blaði vár vikið
lítillega að útgáfustarfsemi
Þjóðræknisfélagsins og við-
leitni þess til að viðhalda
þekkingu á íslenzkri tungu í
Vesturheimi með því að gang-
ast fyrir að börnum og ungl-
ingum sé kend íslenzka og
að íslenzka yrði námsgrein í
miðskólum og í Manitoba-
háskóla- Góðu heilli léðu vita*-
skuld fleiri en félagsmenn því
máli stuðning.
Félagsmenn hafa jafnan leit
ast við að kynna sögu og bók-
menntir íslands bæði hinni
upprennandi kynslóð af ís-
lenzkum stofni hér í landi og
meðborgurum vorum. Hafa
stjórnarnefndarmenn, sérstak-
lega forsetar félagsins, lagt á
sig mikil ferðalög, flutt ótal
ræður og ritað greinar í blöð
og tímarit í þessum tilgangi;
ennfremur hefir félagið út-
vegað kvikmyndir og ræður á
talbandi eða plötum frá ís-
landi í sama tilgangi. Þótt hér
verði ekki minnst nafna
þeirra manna, sem mest hafa
á sig lagt til að kynna ís-
lenzkar bókmenntir hérlendis
verður þó ekki hjá því komizt
að víkja nokkrum orðum að
þeim forseta félagsins, sem
hefir helgað mesta sína starfs-
krafta þessu hugsjónamáli.
Hann hefir safnað og gefíð út
tvær bækur af þýðingum ís-
lenzkra ljóða og smásagna á
enska tungu eftir ýmissa höf-
unda; hann hefir gefið út
bækur og ritað greinar svo
hundruðum skiptir í ensk og
skandinavisk tímarit um ís-
lenzkar bókmenntir og ís-
lenzk skáld og rithöfunda.
Hann er eftirsóttur ræðumað-
ur og hefir farið vítt um þetta
meginland til að flytjafyrir-
lestra um þessi efni. Þennan
mann þekkjum við öll.
Frá upphafi félagsins fram
til þessa dags hefir komið
hingað á vegum Þjóðræknis-
félagsins fjöldi mætra manna
og kvenna frá íslandi, sem
margir hverjir hafa ferðast
um byggðir íslendinga og
komið þar fram á samkom-
um. Hafa það verið skáld og
rithöfundar, alþingismenn,
prestar, læknar prófessorar,
mennta- og embættismenn;
hljómlistarfólk — karlakór,
hljóðfæraleikarar, söngkonur
og söngmenn, ennfremur lista-
fólk í leiklist, málararlist og
hannyrðum. Hafa þessir full-
trúar íslands ekki einungis
glætt áhuga okkar fyrir þjóð-
ræknisstarfinu og aukið trú
okkar á gildi íslenzka menn-
ingararfsins heldur og kynnt
íslenzka menningu meðal hér-
lends fólks af öðrum þjóð-
ernum.
Þjóðræknisfélagið beitti sér
fyrir því, að Canadastjórn
sendi minningarsjóð til ís-
lands í tilefni af Alþingishá-
tíðinni 1930, námssjóð að upp-
hæð $25,000.00. Skyldi vöxt-
unum af því fé varið til styrkt-
ar íslenzkum námsmönnum,
sem leita vildu framhalds-
náms í Canada í sérgreinum
sínum. Allmargir íslenzkir
námsmenn hafa notið þessa
styrks síðan, og hafa þeir
verið íslenzku félagslífi hér
mikill gróði.
Þjóðræknisfélagið var og er
aðili í því að Menntamálaráð
Islands veitir vestur-íslenzk-
um námsmönnum styrk til
náms í íslenzkum fræðum við
Háskóla íslands, og hafa einir
þrír notið þess styrks.
Þjóðræknisfélagið h e f i r
jafnan verið nokkurs konar
móttökunefnd fyrir gesti frá
íslandi og hefir reynt að"
greiða veg þeirra eftir því
sem ástæður hafa leyft og
sýna þeim virðingu með því
að efna til samsæta þeim til
heiðurs. Er sú viðleitni til
gestrisni sjálfsögð og ánægju-
leg, þó hún geti kringum-
stæðna vegna ekki jafnast,
því miður, á við þær höfðing-
legu móttökur, er Vestur-ís-
lendingar njóta, er þeir heim-
sækja ættlandið.
Félagið hefir og efnt ti
margra virðulegra samsæta í
þakkar- og heiðursskyni við
Vestur-íslendinga, sem unnið
hafa sér eitthvað til frægðar
og varpað hafa þannig ljóma
á nafn íslendingsins hér í
álfu. — Þá hefir það ekki ver-
ið lítið verkefni fyrir félagið
að efna til þriggja daga há-
tíðahalda ár hvert í 38 ár í
Winnipeg, og á ég þar við
þjóðræknisþingin. Fjöldi ungs
fólks hefir skemmt með list
sinni á kveldskemmtunum
þingsins, sem hefir örfað það
til frekara náms, en félagið
hefir reynt að veita efnilegu
íslenzku listafólki nokkurn
styrk, bæði með því að beita
sér fyrir almennum samskot-
um þeim til stuðnings og með
styrkveitingum úr eigin sjóð.
Félagslíf íslendinga í Winni-
peg yrði mun dauflegra og
fátæklegra ef þessar vetrar-
samkomur legðust niður.
Svo sem áður hefir verið
vikið að, hefir félagið aldrei
átt mikil fjárráð, en það hefir
beitt sér fyrir almennum sam-
skotum ef á þurfti að halda,
eins og þegar þurfti að rétta
hlut íslenzks ógæfumanns, er
var sakaður um glæp; það
Undanfarið hafa verið dag-
legar frásagnir í Winnipeg-
dagblaði um að sézt hafi fer-
legt skrímsli, 30 feta langt
með hornóttan hrygg og
hestshaus, á sundi við norður-
enda Manitobavatns. Leggja
víst fáir nú á dögum trúnað
á slíkar sögur. Þetta er öld
vísindalegra rannsókna frem-
ur en hjátrúar og hindur-
vitna. Verði menn varir við
eitthvað, sem þeim er óskilj-
anlegt, telja þeir slíkt ekki til
yfirnáttúrlegra eða dular-
fullra fyrirbrigða; þeir reyna
að finna hinar eðlilegu or-
sakir þess.
Miklu frásagnarverðara en
hið ímyndaða skrímsli í Mani-
tobavatni er sú staðreynd, að
eitthvað virðist smám saman
vera að eyðileggja fiskinn í
Winnipegvatni. Það er engin
ímyndun að fiskurinn er að
hverfa úr þessu vatni, sem
reynzt hefir Islendingum svo
mikill bjargvættur síðan þeir
settust að við strendur þess.
Hvar eru gullaugun — Lake
Winnipeg Goldeye, sem voru
talin konungaréttur? Hvar er
kattfiskurinn — Catfish, —
hefir og snúið sér til almenn-
ings um fjárframlög til að
reisa minnisvarða í minningu
íslenzkra frumherja í Vestur-
heimi; má þar iil nefna
minnisvarðann á Gimli og af-
steypuna af Leifsstyttunni, er
Bandaríkjaþjóðin gaf íslandi
1930. Var afsteypan sýnd á
Heimssýningunni í New York
1939, og í samvinnu við sýn-
ingarráð íslands síðan gefin
Bandaríkjastjórn. Þá lagði fé-
lagið til fé til byggingar
minnisvarða þeirra Stephans
G. Stephanssonar og K. N.
Júlíusar. Fyrir tveimur árum
ferðaðist einn nefndarmanna,
ásamt myndatökumanni, um
allar byggðir Islendinga í
þessari álfu. Munu myndir
þær, er þeir tóku verða bæði
minnisvarði Islendinga, sem
þá voru uppi, og sögulegt
gagn þegar fram líða stundir.
Þegar hér hefir verið talað
um Þjóðræknisfélagið og starf
þess, þá er auðvitað átt við
allar deildir þess, því litlu
hefði stjórnarnefndin getað
hrundið í framkvæmd, ef ekki
hefði þeirra notið við; þær
hafa, hver í sinni byggð, unnið
að markmiðum félagsins svo
bokasafn, er Frón veitir for-
stöðu; söfnun minjagripa,
skógræktarmálið og fleira; en
þetta nægir til að færa al-
menningi sönnur um það, að
Þjóðræknisfélagið hefir ekki
verið iðjulaust allan þennan
tíma, og að það á tilverurétt
og langlífi skilið.
sem við töldum svo ljúffengan
fyrrum? Og hvað er orðið af
hinum fræga hvítfiski — Sel-
kirk Whitefish? Fiskimenn-
irnir koma heim ár eftir ár úr
fiskiverunum með lítið sem
ekkert í aðra hönd, vonsvikn-
ir og niðurbeygðir; þeir neyð-
ast til að nota æ smærri og
smærri netamöskva—möskva
sem er ólöglegur, til þess að
reyna að veiða svo mikinn
fisk, að þeir geti fleytt fram
sér og fjölskyldum sínum.
Netin eru tekin af þeim af
fiskiveiða umsjónarmönnum
stjórnarinnar, og sá skaði
bætist ofan á aflaleysið. Þeir
verða æ skuldbundnari fiski-
félögunum og þar af leiðandi
ósjálfstæðari- Ofan á allt þetta
bætist það, að þeir eru ásak-
aðir um að hafa eyðilagt
vatnið vegna möskva lögbrota
sinna.
Fiskimenn eru ekki sið-
spiltari en aðrir menn og
mundu ekki brjóta lögin, ef
neyðin neyddi þá ekki til þess.
Hér er sorgarsaga að gerast
við Winnipegvatnið, sem vert
er að veita meiri athygli en
kynjasögum eins og þeirri er
að ofan getur.
Ég átti nýlega tal vi$ Guð-
mund F. Jónasson. Hann var
fiskimaður í tíu ár og fiski-
kaupmaður síðan 1920. Hann
gerir út fiskimenn á mörgum
vötnum, þar á meðal Winni-
pegvatni, og er honum vitan-
lega fiskileysið á Winnipeg-
vatni áhyggjuefni eins og
öðrum, sem hafa eitthvað að
gera við fiskiveiðina þar. Ég
innti hann eftir því, hvort
hann héldi að það væri smái
möskvinn, sem væri að eyði-
leggja fiskinn í vatninu eða
ofveiði. Hann sagði mér að
byrjað hefði verið að veiða í
Erie-vatninu í Ontario löngu
á undan Winnipeg-vatni og
að þar væri notaður neta-
möskvi af mörgum mismun-
andi stærðum, smáum og
stórum, en samt hefðu fiski-
menn þar fengið á síðustu
vertíð feykilegan afla af pikk
— pickeral, — stórum og
góðum.
Mr. Jónasson sagði mér
jafnframt, að hann hefði í
lengri tíma reynt að rannsaka
hvarf fisksins í Winnipeg-
vatni og sín niðurstaða væri
þessi: að æti fisksins væri
smám saman eyðilagt af efna-
iðnaðarfélög og önnur iðnaðar
félög. Organgi frá framleiðslu
þessarar félaga er veitt í saur-
rennurnar, sem liggja í Rauð-
ána og þaðan í Winnipeg-vatn.
Olía samlagast ekki vatni og
þeir menn sem vinna á flutn-
ingabátum á vatninu hafa
veitt því eftirtekt að olíuhúð
myndast á kjölum bátanna.
Fólk við baðstaði Winnipeg-
vatns hefir og kvartað um að
olíubrá sé á vatninu.
Við Pine Falls við Winni-
pegána er mikill Pulp og
Paper-iðnaður; við hann er
notaður mikill efnalögur —
chemicals. Úrkastinu er veitt í
ána, sem rennur út í Travers
Bay. Þessi staður var áður
ein af beztu fiskistöðvum
vatnsins, en nú fæst þar eng-
inn fiskur.
Mr. Jónasson er sannfærð-
ur um að þetta úrkast frá iðn-
aðinum bæði þarna og frá
Winnipeg, drepi jurta- og smá
dýralífið í vatninu, sem er æti
fisksins, og að þess vegna hafi
nú í mörg ár verið miklu
minni fiskur í suður en í
norður vatninu, en smám
saman muni þessi eiturlyfjan
færast alla leið norður og eyði
leggja ætið og um leið fiskinn
með öllu, og þá um leið fiski-
mannastéttina við vatnið.
Þess var getið í dagblöðun-
um í sumar að kynstur af
dauðum fiski flyti á yfirborði
vatnsins, einkanlega á suður-
vatninu og að mikið af dauð-
um fiski hefði skolast upp við
Rauðárbakkana. Menn hafa
og veitt því eftirtekt hve fisk-
urinn er magur og að annar-
leg lykt hefir fundizt af fiski
veiddum í suður-vatninu —
lykt, sem ekki er eðlileg- Hver
er orsökin til alls þessa?
Mr. Jónassón telur ekki, að
veitt sé það mikið af fiski úr
vatninu að það myndi skerða
fiskistofninn; -að fiskimagnið
myndi haldast við, ef ungvið-
ið næði að þroskast, en ef
annarleg efni eru í vatninu
drepst óþroskaði fiskurinn
fyrst, því að hann hefir minst
viðnám. —
Er þetta skrímslið í Winni-
peg-vatni, sem er að tortíma
fiskinum og æti hans — ólyfj-
an og olíuúrkast, sem veitt er
út í vatnið?.
Þetta mál þarf að taka til
rannsóknar nú þegar og hvort
sem fiskimálastjórnin trúir
því eða ekki að þetta sé orsök
dauðans í þessu vatni, þá er
allur varinn góður og ráð-
stafanir ætti að gera strax til
að fyrirbyggja að þessum
efnum, ólyfjan og olíuúrkasti,
sé ekki veitt í vatnið. — Hér
á heil stétt manna hlut að
máli, fiskimennirnir við Win-
nipeg-vatn, framtíð þeirra og
vellíðan er í veði.
Gömul negrakona gekk að
kistu látins eiginmanns síns
og andvarpaði:
— Veslings Henry, ég vona
að þú hafir farið þangað sem
ég býst við að þú sért ekki!
★
Jón — Hvað á ég að greiða
mikið fyrir jarðarfarartil-
kynninguna í laugardags-
blaðinu?
Auglýsingastjórinn: — tvær
krónur á sentimetrann.
Jón: — Guð minn góður,
bróðir minn var 195 senti-
metrar. i
sem íslenzkukennslu, íslenzk-
um samkomum, íslenzkum
bókasöfnum, móttöku gesta
o. s. frv.
Ekki gefst tími né rúm til
að hafa þetta lengra, þó margs
sé enn að minnast: Hið ágæta
lögi — chemicals — og úr
gangi olíuiðnaðar, sem veitt
væri í vatnið. — Tvær ár
renna í vatnið við suðurenda
þess: Rauðáin og Winnipeg
áin. 1 Winnipeg eru stór olíu