Lögberg - 28.11.1957, Blaðsíða 7

LÖGBERG, FIMMTUDAGINN 28. NÓVEMBER 1957
7
Helgi Valtýsson rithöfundur
— ÁTTRÆÐUR —
Eftir prófessor RICHARD BECK
Helgi Valtýsson rithöfundur
á Akureyri varð áttræður 25.
október, og hefir þeirra merku
tímaburða í atburðaríkri og
athafnasamri ævi hans vafa-
laust verið getið að verðleik-
um heima á ættjörðinni, því
að hann er þar löngu þjóð-
kunnur og vinsæll að sama
skapi. Löndum sínum hér
vestan hafsins er hann einnig
að góðu kunnur bæði af per-
sónulegum kynnum og þá eigi
síður fyrir ritstörf sín, enda
á hann marga vini og velunn-
ara í vorum hópi.
Helgi hefir víða komið við
sögu í íslenzkum félags- og
menningarmálum, og má þar
sérstaklega nefna brautryðj-
endastarf hans í ungmenna-
félögunum íslenzku, en þeirri
félagshreyfingu hafði hann
kynnzt í Noregi. Hann var
einn af þremur stofnendum
Ungmennafélags Reykjavíkur
og fyrsti formaður þess. Enn-
fremur einn af sjö stofnend-
um Sambands Ungmennafé-
laga íslands og annar forseti
þess (1908—’ll). Hann stofn-
aði einnig blaðið Skinfaxa,
málgagn ungmennafélaganna,
og var fyrsti ritstjóri þess.
Hann vann mikið starf og
merkilegt í þá átt að vekja
íþróttaáhuga og íþróttaiðkan-
ir á Islandi, endurvakti viki-
vaka og söngleiki og stuðlaði
að útbreiðslu þeirra.
Má segja, að ofannefnd
störf (og hefir þó hvergi nærri
allt verið talið) hafi verið
þáttur í, eða hliðstæð kenn-
arastarfi hans, en það stund-
aði hann árum saman víðs
vegar á landinu; nfeðal annars
var hann um fimm ára skeið
kennari við Flensborgarskól-
ann í Hafnarfirði, og naut þar,
sem annars staðar í kennara-
starfi sínu, mikilla vinsælda
bæði af hálfu nemenda sinna
og samkennara.
Kunnastur er Helgi þó af
ritstörfum sínum, sem bæði
eru fjölþætt og harla um-
fangsmikil. Tvítugur að aldri
fór hann til Noregs til kenn-
aranáms, gerðist þar jafn-
framt brátt blaðamaður og rit-
höfundur, og dvaldi þar lengi
fram eftir árum. Sneri hann
á nýnorsku íslenzkum sögum
COPENHAGEN
Heimsins bezta
munntóbak
og kvæðum, meðal annars
ýmsum helztu kvæðum ým-
issa öndvegisskálda vorra, og
vann með því ágætt land-
kynningarstarf. Auk Skinfaxa,
eins og að ofan getur, var
Helgi, eftir að heim kom, um
hríð ritstjóri Skólablaðsins og
síðar barna- og unglingablaðs-
ins Unga íslands. Síðan hefir
þann birt fjölda greina og rit-
gerða í öðrum íslenzkum blöð-
um og tímaritum. Honum fór
ritstjórnin vel úr hendi, enda
er hann snjall blaðamaður,
gæddur næmri athyglisgáfu,
og stíll hans kvikur og mynd-
ríkur.
Ungur að aldri fór Helgi að
yrkja og kom fyrsta ljóðabók
hans, Blýanismyndir, út fyrir
réttum 50 árum (1907), ljóð-
ræn kvæði, sem báru vitni ó-
svikinni skáldæð, ekki sízt til-
finningahitinn og litauðugar
náttúrulýsingarnar. — Síðan
hefir hann ort fjölda góð-
kvæða, bæði á norsku og ís-
lenzku, sem sverja sig í sömu
ætt, en eru fastmótaðri um
málfar og efnismeðferð og
bera vitni auknum andans
þroska. Yrði það fjölskrúðugt
safn, ef kvæði hans kæmu út
í heild sinni, og myndu þau
ljóðavinum kærkominn lestur.
Af skyldum toga spunninn
og ljóð fielga, enda bæði í
bundnu máli og óbundnu, er
hinn gullfallegi ævintýra-
sjónleikur hans, Jónsmessu-
nóít (1951), og njóta skáldlegt
hugarflug hans og ljóðrænn
stíll sín þar ágætlega.
Ást Helga á fögrum ljóðum,
og þá ekki síður á íslenzkum
alþýðukveðskap, lýsir sér eftir
minnilega í hinu ánægjulega
safni austfirzkra ljóða, Aldrei
gleymisi Ausiurland (1949), er
hann safnaði til, en á því fjöl-
menna skáldaþingi mæta 73
höfundar af austfirzkum upp-
runa, búsettir innan þess
landsfjórðungs eða utan, og
eigi allfáir hér vestan álanna.
Safn þetta er einnig fagur
vottur djúpstæðrar ræktar-
semi safnandans til átthag-
anna á Austurlandi, en hann
er fæddur að Nesi í Loðmund-
arfirði.
En stórum umfangsmeiri
heildur en rit Helga í stuðl-
uðu máli eru bækur hans í
lausu máli. Má þar fyrst geta
safnfitsins Söguþátta land-
póstanna, er út kom í tveim
bindum 1942, og þriðja við-
bótarbindi 1951, mjög mikið
rit að vöxtum (yfir 1000 blað-
síður) og jafnframt gagnfróð-
legt; ei þó mest um það vert í
því sambandi, að með söfnun
efnisins í þetta yfirlitsrit var
miklum sögulegum og mann-
fræðilegum fróðleik bjargað
frá glötun.
Þá er bók Helga A hrein-
dýraslóðum (1945) eigi síður
merkileg og athyglisverð, en
Júlíus Jóhannsson Sigurðsson
FRÁ GRENIVÍK
þar segir frá ferðum höfund-
ar og félaga hans á bækistöðv-
ar hreindýranna íslenzku á ör-
æfum Austurlands, jafnframt
því og rakin er saga hreindýr-
anna á íslandi og gerðar til-
lögur um verndun og aukn-
ingu hreindýrastofnsins; en
Helgi hefir manna mest barizt
fyrir varðveizlu þeirra. Bók
þessi er hvort tveggja í senn
fræðandi og bráðskemmtileg,
með miklum tilþrifum í nátt-
úrulýsingum.
Er þá komið að skáldritum
Helga í óbundnu máli, en það
eru smásagna- og þáttasöfnin
Væringjar (1935), Á Dælu-
mýrum og aðrar sögur (1947)
og Þegar Kóngsbænadagurinn
iýndisi og aðrar sögur (1954).
í söfnum þessum; þar eru
í sönfnum þessum; þar eru
smásögur, endurminningar,
ævintýri og riss, en allt ber
þetta vitni gjörhygli höfund-
arins, hugmyndauðlegð og til-
finningahita; og allar þessar
frásagnir hans svipmerkjast
af lifandi og litbrigðaríkum
stíl hans, er ósjaldan auðsætt,
að þar heldur bæði ritsnjall
blaðamaður og andríkt skáld
á pennanum. Og það gerir
sögur þessar eða aðrar frá-
sagnir enn áhrifameiri, að þó
að höfundur gefi hugarflugi
sínu æði lausan tauminn, þá
eiga þær þó djúpar rætur í
renyslu hans og lífinu sjálfu.
Fer hann um það þessum orð-
um í eftirmála að sagnasafn-
inu Á Dælamýrum: „Smásög-
ur mínar vona ég þurfi engra
skýringa við. Þar talar lífið
sjálft, eins og það hefir komið
mér fyrir sjónir, og hefi ég
forðast „að gera því skóna.“
Enda er það sjálft hið skáld-
legasta, sem mér hefir mætt á
lífsleiðinni.“
1 nýjasta smásagnasafni
Helga, Þegar Kóngsbænadag-
urinn lýndisi, er slegið á
marga strengi, gáska, ádeilu
og alvöru, og þar er brugðið
upp fjölbreyttum myndum og
minnisstæðum. Sérstaklega
falleg og hrífandi er t. d. lýs-
ingin á austfirzku alþýðu-
konunni sögufróðu í frásögn-
inni „Drottning örbirgðar og
ævintýra." Og hún er jafn-
framt táknmynd slíkra kvenna
með íslenzku þjóðinni á liðn-
um öldum.
Þessi nýjasta bók Helga ber
því órækan vott, að hann
heldur andans fjöri sínu ó-
skertu, þó kominn væri hátt
á áttræðisaldur, er hún kom
út, og síðustu blaðagreinar
hans og tímarita bera hinu
sama vitni. Enda hefir hann
sjálfur svo að orði komizt:
„Mannsævin er ekki svo löng,
að manni endist hún til að
verða gamall."
Þeir, sem lifa í anda þeirrar
speki, verða aldrei gamlir,
hvað sem árafjöldanum líður,
því að þeir glata hvorki hæfi-
leikanum til þess að finna til
með mönnum og málley.singj-
um, né heldur sjón sinni á
fegurð lífsins og dásemdir
þess-
MINNING ARORÐ:
andaðist á Almenna sjúkra-
húsinu í Selkirk þann 12. nóv.
s.l., eftir stutta legu þar. Um
50 ára skeið hafði hann verið
bóndi við Riverton, Man. Um
nærri tvö ár hafði hann dvalið
á heimili Kristjáns Ingvars
Sigurðssonar bróður síns í
Selkirk og Lillie konu hans og
notið ágáetrar umönnunar af
þeirra hálfu.
Júlíus var fæddur í Greni-
vík í Höfðahverfi við Eyja-
fjörð 9. júlí 1875. Foreldrar
hans voru Jóhann smiður
Sigurðsson, bóndi í Grenivík
og Jóhanna kona hans, Jón-
atansdóttir. Hann fluttist með
foreldrum sínum og systkin-
um vestur um haf 1878; eru nú
öll eldri systkini hans látin,
en af yngri systkinum hans
eru tveir bræður á lífi, Mike,
búsettur í Winnipeg, kvæntur,
og Kristján Ingvar, fyrrnefnd-
ur, kvæntur Lillie Evans, í
Selkirk.
Júlíus ólst upp með foreldr-
um sínum á Gimli, í Winnipeg
og Selkirk til 13 ára aldurs,
en upp frá því, fór hann að
stunda ýmsa vinnu, og brátt
lá leið hans á Winnipegvatn
til fiskiveiða og á flutninga-
gufuskipum.
Um hríð, er hann var ung-
þroska maður, var hann for-
maður á gufuskipi, sem sigldi
milli íslendingafljóts og Sel-
kirk. Hann nam snemma
heimilisréttarland við River-
ton og nefndi landnám sitt
Grenivík, eftir óðali feðra
sinni, Grenivík á Höfðaströnd
við Eyjafjörð.
Þann 9. júlí 1898 kvæntist
hann Margréti Eiríksdóttur
bónda á Odda við Islendinga-
fljót Eymundssonar. Hún dó
16 okt-1903; þeim varð tveggja
barna auðið. Sonur þeirra,
Jóhann Eiríkur, fóstraðist upp
með móðurforeldrum sínum
og móðursystkinum sínum í
Odda; hann drukknaði full-
tíða maður. Einnig áttu þau
dóttur, sem dó á bernskualdri,
er hét Margrét Dóróthea
Helga.
Júlíus kvæntist á ný 4.
ágúst 1917, og gekk að eiga
Þórunni Björgu Pétursdóttur
bónda Eyjólfssonar að Höfn,
Camp Morton, frá Fossgerði
við Eiðaþinghá og konu hans -
Sigurbjargar Magnúsdóttur
bónda í Álftavík Sæbjörns-
sonar. Þeim Júlíusi og Þór-
unni Björgu varð ekki barna
auðið. Hún andaðist í apríl
1956, höfðu þau þá nokkru
áður flutt af landi sínu við
Riverton, og sezt að í' Höfn
við Camp Morton, en þar bjó
Þorsteinn bróðir Júlíusar, á-
samt börnum sínum. Þeir
Þorsteinn og Júlíus (að síðari
giftingu) voru kvæntir systr-
um, dætrum Péturs í Höfn og
Sigurbjargar konu hans. —
Dvöldu Júlíus og kona hans
þar um hríð, þótt á eigin
heimili væri. Eftir lát konu
sinnar flutti Júlíus til bróður
síns í Selkirk, sem fyrr er að
vikið. —
Júlíus, eins og Jóhann faðir
hans, bræður hans og frænd-
ur, var hagur maður, og léku
mörg verk í höndum hans. Að
upplagi til var hann gleði-
maður, fullur af kankvísu
fjöri, vinmargur og lífsglaður.
Honum var gefið að laða að
sér börn og ungmenni og á-
vann sér hylli þeirra og hlý-
hug. Hann var maður hjálp-
fús og bóngóður og átti ítök
í margra hugum, tryggur þar
sem hann batt vináttubönd;
hann átti mörg hin góðu ein-
kenni hins íslenzka manns.
Útför hans fór fram 16. nóv.
frá útfararstofu Mr. Gilbarts
í Selkirk, að allmörgu fólki
viðstöddu. Hann var lagður
til hinztu hvíldar í grafreit
Gimli-safnaðar. Sá, er þessar
línur ritar, flutti kveðjumál
og jós moldu. S. ólafsson
— íbúðin okkar er ágæt, en
það er verst hvað hún er hljóð
bær. Þeir, sem búa hinum
megin geta heyrt allt sem við
segjum.
— Hvers vegna látið þið þá
ekki setja einangrun á vegg-
inn? |
— Þá heyrum við ekki hvað
þau segja.