Lögberg - 11.12.1958, Blaðsíða 2

2
LÖGBERG, FIMMTUDAGINN 11. DESEMBER 1958
Skáldbóndinn á Víðivöllum
Eftir prófessor RICHARD BECK
(Ávarp flutt á samkomu í Winnipeg 6. des. 1958 til heiðurs
Guttormi skáldi Guttormsson og frú Jensínu Guttormsson).
GÖTUSTELPAN
Eftir P Á L M A
I merkilegu kvæði um á-
vöxtun vors dýrmæta ís-
lenzka erfðagulls, sem Stephan
G. Stephansson birti fyrir
40 árum í fyrsta árgangi
Tímarits Þjóðræknisfélagsins,
komst hann svo að orði:
En manndáð sú hagsælir
heimili og nágrennd,
sem hnoss sín fékk geymd.
Eins og tíðum í kvæðum
sínum mæltist skáldinu hér
spaklega. Hann minnir landa
sína kröftuglega á það, að
leita ekki langt yfir skammt í
andlegum efnum, að láta sér
eigi sjást yfir nærtæk, heima-
fengin menningarleg verð-
mæti. En það er vitanlega að
vissu leyti hið sama og að
kunna að meta að verðleikum
sína andans menn, hvort held-
ur er í ríki lista eða bók-
mennta eða á öðrum sviðum.
Með tilliti til þess, er mér
það sérstakt ánægjuefni, að
Þjóðræknisfélag Islendinga í
Vesturheimi hefir efnt til
þessarar kvöldvöku í tilefni af
áttræðisafmæli Guttorms J.
Guttormssonar, skáldbónda á
Víðivöllum í Nýja-íslandi, og
til heiðurs honum og hans á-
gætu konu, frú Jensínu Gutt-
ormsson. Og ég tel mér það
persónulega mikinn heiður að
hafa fallið það hlutskipti í
skaut að skipa forsæti í þess-
um virðulega mannfagnaði. í
n a f n i Þjóðræknisfélagsins
þakka ég undirbúningsnefnd
samkomunnar starf hennar, og
býð ykkur öll, sem hér eruð
samankomin, hjartanlega vel-
komin á þennan vinafund.
Öðrum er það veglega hlut-
verk ætlað að halda afmælis-
ræðuna að þessu sinni um
Guttorm skáld og verk hans,
og mun það vel úr hendi fara;
skal ég því eigi seilast langt
inn á þá landareign. En ég vil
minna ykkur á eftirfarandi
erindi úr einu af prýðilegum
kvæðum Guttorms:
— Ef andans aðalsmerki
er ekki á mannsins verki
það fellur eða fer.
Er maður að því meiri,
sem minna er úr leiri
og meiri andinn er.
En mesta vaxtarmerki
á mannsins bezta verki
er sjón í sálargeim,
vor hugur hennar gluggi,
— allt hlutrænt bara skuggi
af andans háa heim.
Auðvitað eru kvæði Gutt-
orms Guttormssonar misjöfn
að gæðum og gildi eins og slík
verk annarra skálda, en góð-
kvæði hans og ágætiskvæði,
og þau eru mörg, eru lífræns
eðlis og munu lifa í íslenzkum
bókmenntum, vegna þess, að
á þeim er í ríkum mæli „and-
ans aðalsmerki;“ og ennfrem-
ur vegna þess, að þau bera því
einnig vitni, að skáldið á
hvassa „sjón í sálargeim.“
Þeim ummælum til staðfest-
ingar þurfa menn ekki annað
en lesa frumleg, táknræn
kvæði hans eða leikritin hans,
sem stórum eru af þeim toga
spunnin.
Ég fer ekki lengra út í það
að lýsa skáldskap Guttorms
við þetta tækifæri, hefi hugs-
að mér að gera það á öðrum
vettvangi. En í því sambandi
vil ég nú opinberlega, eins og
ég hefi áður gert í afmælis-
bréfi til hans, þakka honum
fyrir trúnað hans við hið
bezta í íslenzkum menningar-
erfðum, sem fram hefir komið
fagurlega í kvæðum hans og
öðrum ritum á móðurmálinu.
Yfir vötnum þeirra svífur ís-
lenzkur andi og í þeim slær
íslenzkt hjarta, þó að hann
eigi jafnframt, góðu heilli,
heimsvíðan sjónhring, eins og
öll mikil skáld. Loks vil ég
þakka þér innilega, Guttorm-
ur skáld, fyrir þann ágæta
skerf, sem þú hefir lagt til
Tímarits Þjóðræknisfélagsins
með snjöllum kvæðum þínum
og öðru sambærilegu lesmáli;
vort merkilega félagsrit hefði
sannarlega verið drjúgum fá-
tækara að efni, ef þú hefðir
eigi róið þar svo knálega á
borð, svo að ég tali eins og
gamall austfirzkur sjómaður.
En saga þín er eigi nema
hálfsögð, ef hennar frú Jens-
ínu konu þinnar er þar eigi
jafnframt getið að verðleik-
um. Það myndir þú glaður
játa fyrstur manna, frændi
minn góður. Þú hefir sannar-
lega ekki staðið einn í stríði
og starfi. Og líklega getur eng-
inn metið til fulls þann megin-
þátt, sem góð og fórnfús eigin-
kona á í starfi manns síns,
heill hans og hamingju, hvar
sem þau eru í sveit sett. Með
það í huga, hvað frú Jensínu
snertir, viljum við hér í
kvöld hylla þau hjónin bæði,
samtímis því og við vottum
Guttormi skáldi þakklæti og
virðingu fyrir hans merkilega
bókmenntastarf, og ekki síður
fyrir það, hvað hann hefir
sameinað það fagurlega í lífi
og ljóði að vera mikill og
traustur Islendingur og að
sama skapi ágætur Canada-
maður. Dæmi hans getur ver-
ið bæði áminning og eggjan í
þeim efnum; hann hefir al-
drei verið áttaviltur þjóð-
ræknislega. Sé honum heiður
og þökk fyrir það!
Lýk ég svo þessu ávarpi
með eftirfarandi orðum úr
inngangsritgerð Arnórs Sigur-
jónssonar að heildarútgáfu
kvæða Guttorms, sem út kom
í Reykjavík 1947: „Kvæði
Guttorms eru því gefin út
sem fagnaðarerindi um lífs-
mátt þjóðar okkar. Þau eru
sótt í eldinn, sem bræðir
þjóðardeigluna vestra, sem
vitnisburður um gullið í hinu
íslenzka þjóðarbroti, sem þar
hefur reynzt.“
Það var á aðfangadagskvöld
jóla 1917 í New York. Ég hafði
verið önnum kafinn allan dag-
inn og var nú glaður yfir því
að komast út undir bert loft.
Seinnihluta dagsins hafði ég
verið að hugsa um það, hvern-
ig ég ætti að eyða þessu
kvöldi. — Auðvitað höfðu
skemmt-klúbbarnir verið hátt
í huga mínum, sem eðlilegt
var, því ég hafði ekki verið
nógu lengi í borginni, til að ná
neinum persónulegum kunn-
ingskap við nokkurns mann
eða félagsskap, og fyrir þessar
ástæður, hafði ég í raun og
veru ekki gert mér neinar sér-
stakar áætlanir. Eftir að ég
hafði tekið á móti launum
mínum á afgreiðslu-stofunni,
og ég vissi að ég var, hvað
peninga snerti, nokkurn veg-
inn vel fær í flestan sjó, kom
ég út á hina umferðamiklu 5th
Avenue. Það hafði verið tals-
verð snjókoma seinnihluta
dagsins og nú var fjúkið svo
mikið, að götuljósin voru ó-
skýr en virtust þó vera ó-
venjulega stór í fjarlægð, séð
í gegnum mugguna.
Það var lagt síðan ég hafði
séð svo mikið snjófall, en mér
fanst það þó vera hressandi og
eiga vel við, sérstaklega þetta
kvöld. Snjórinn var þó traðk-
aður niður á þessari umferða-
miklu götu, því það virtist
vera verkleysa, að reyna til að
hreinsa gangvegina í svona
mikilli snjókomu. En fyrst
mér annars virtist, að þessi
snjókoma ætti vel við mig, sá
ég enga ástæðu til þess, að
traðka snjóinn með fólks-
þrönginni sem var á götunni.
Fyrir þessar ástæður leitaði ég
inn á hliðargötur, þar sem um-
ferð var miklu minni. Að
traðka hreinan snjó gegnum
fjúkið, fannst mér töfrandi.
Ég hló með sjálfum mér að
þessari hugmynd minni, og
gamla erindið eftir hann
Hannes Hafstein kom í huga
minn: „Ég vildi að það yrði
nú ærlegt regn, og íslenzkur
stormur á Kaldadal.“
Að traðka snjóinn og horfa
í gegnum fjúkið til götuljós-
anna, sem voru á hverju götu-
horni virtist fylla huga minn
af eins konar draumkenndri
tilfinningu til löngu liðinna
daga, svo glöggar myndir af
atvikum, sem ég annars hafði
gleymt, komu nú fram eins og
þær höfðu átt sér stað fyrir
löngu síðan. Menn höfðu
„orðið úti“ og frosið til dauða.
Þeir höfðu tapað áttunum og
villst, en sumir þeirra höfðu
grafið sig í snjó og notið skjóls
og hlýinda í sjálfum snjónum.
Ég mundi eftir Bárði gamla.
Hann hafði orðið úti og fannst
með annað augað opið, sem
starði út í bláinn, en yfir hitt
augað á honum var frosinn
snjór eða klaki, og svo voru
frostströnglar í skegginum á
honum og munnur hans var
fullur af snjó. Alltaf voru það
villurnar, sem voru hættuleg-
astar í hríðarveðrum. Menn
gátu farið langar leiðir, yfir
fjöll og fyrnindi, ef þeir að-
eins héldu áttum og villtust
ekki. En það var engin hætta
á því, að ég mundi villast.
Þetta var aðeins hressandi
lognmugga, svo snjórinn féll
beint niður á göturnar. Það
var ekki eins og í fjallagöng-
unum forðum. Þá var bæði
fjúk og snjófok. Ég var brúna-
maður á Langjökli og mér
hafði verið ráðlagt að missa
aldrei sjónar af manninum,
sem var næstur mér við fjalls-
brúnina, skammt fyrir neðan
mig. Á hina hlið mína voru
tveir menn og hafði þeim, sem
næstur mér var, verið skipað
að missa aldrei sjónar af mér,
en sá sem lengst var uppi á
jöklinum mátti aftur á móti
ekki missa sjónar af honum.
Þessu hafði maðurinn, sem
næstur mér var jökulmegin
gleymt, en aftur á móti missti
hann aldrei sjónar af þeim
manni, sem var lengra upp á
jöklinum, en sem auðvitað gat
ekki séð til mín. Hann sveigði
því lengra inn á jökulinn,
þangað til báðir mennirnir
voru villtir. Þegar þetta varð
uppvíst, minntist ég nú langr-
ar og þreytandi leitar, sem
átti sér stað, þangað til þessir
menn fundust.
Snjókoman hafði verið mikil
og vindurinn þyrlaði snjónum
í allar áttir.
Ég hafði gengið langa leið,
og auðvitað hafði ég ekki
nokkra hugmynd um það,
hvar ég var staddur í borg-
inni. Göturnar voru illa upp-
lýstar og allt útlit óþrifalegt.
Húsin voru smærri og hrör-
legri og aðeins smá og döpur
ljósbirta sást frá nokkrum
gluggum, sem báru þess vitni,
að þarna væri íbúð einhvers
fólks. Það var engin umferð á
götunum og snjórinn var því
eins hreinn og töfrandi og
hvítt óritað blað, sem breidd-
ist út fyrir framan mig, eins
og hann væri að bíða eftir
rúnum dularfullra atvika,
meitluðum í hinn hvíta feld
sinn af óhreinum fótum, og
hverfa svo með ryki og dusti
borgarinnar inn í göturennslin.
Það var auðvitað kominn
tími til þess, að halda heim-
leiðis til herbergja minna,
enda var ég farinn að finna
til þess að ég mundi hafa
góða matarlyst. Ég ásetti mér
því að ganga aðeins til næsta
götuhorns og litast þar um og
snúa svo við til miðborgar-
innar. En þá sá ég, að einmitt
á þessu götuhorni stóð einhver
mannvera og hallaði sér upp
að ljóssúlunni, sem þar var.
„Allt í lagi,“ hugsaði ég, —
„þarna get ég þá fengið upp-
lýsingar um það, hvað væri
beinasta leiðin til baka.“ Svo
leit ég niður fyrir fætur mína
og gekk hægt en ákveðið til
lampasúlunnar, þar sem þessi
Lætur veturinn þig skjálfa
eins og Model "T" bjálfa?
Ef til vill fáið þér
ekki fullan hita
úr núverandi
hitunartæki yðar.
Símið Patsy heimiliskyndara
kolaumboðsmanni yðar
og tryggið yður
beztu þjónustu og
ráðleggingar
varðandi hitun.
JAMES MURPHY COAL COMPANY
Wholesale Dislributor
Phone WHiiehall 3-2579 400 POWER BUILDING.
WINNIPEG. MANITOBA