Lögberg - 11.12.1958, Síða 4

4
LÖGBERG, FIMMTUDAGINN 11. DESEMBER 1958
Lögberg
Gefl8 út hvern fimtudag af
THE COLUMBIA PRESS LIMITED
Í03 KENNEDT STREET, WINNIPEG 2. MANITOBA
Utanáakrift ritstjórans:
EDITOR LÖGBERG, 303 Kennedy Street, Winnipeg 2. Manitoba
Ritstjóri: EINAR P. JÓNSSON
Skrifstofustjóri: INGIBJÖRG JÓNSSON
Verð $5.00 um árið — Borgist fyrirfram
“Dögberg" ls published by Columbia Press Dimited,
303 Kennedy Street, Winnipeg 2, Manitoba, Canada
Printed by Columbia Prtnters
Authorized as Second Class Mail, Post Office Department. Ottawa
WHitehalI 3-993) ______
HARALDUR BESSASON:
RÆÐA,
flutt fyrír minni GUTTORMS J. GUTTORMSSONAR
skálds í hófi því, er Þjóðrœknisfélagið hélt honum og frú
JENSINU GUTTORMSSON til heiðurs í tilefni af
áttræðisafmæli skáldsins.
Um það bil hálf öld er nú liðin, síðan fyrsta bók Guttorms
J. Guttormssonar kom út, en það var ljóðabókin, Jón Aust-
firðingur, sem gefin var út í Winnipeg árið 1909. Ljóðin
þessari bók eru ekki lítt merk frá bókmenntalegu sjónarmiði
Þau voru ort á íslenzka tungu af manni, sem aldrei hafði
Island augum litið. Og höfundur kvæðanna átti fyrir höndum
þ. e. við útkomu bókarinnar, þann lengsta skáldskaparferil
sem um getur í íslenzkum bókmenntum á 20. öld. Það, sem
fyrst og fremst gefur þó þessari bók gildi, eru ljóðin, sem
hún hefir að geyma, sem eru glæsileg frumsmíð og upphaf
nýs þáttar í bókmenntum vorum, sem vér getum nefnt ný
íslenzka þáttinn. Á ég þar við ljóð, sem fyrst og fremst eiga
rætur sínar í ný-íslenzkum jarðvegi.
Fróðlegt er að staldra við og athuga örlítið, hvernig
skáldið hleypir heimadraganum. Kennum vér á þeirri ferð
mörg þeirra einkenna, er æ síðan hafa sett svip sinn á ljóð
Guttorms. I fyrstu þáttum í Jóni Austfirðingi er á ferðinni
flugmæl^ct kímniskáld, sem yddir þó gamanið og gefur því
lag örvarinnar. Að baki gamninu býr alvaran, ádeilan.
Má í þessu sambandi vitna í þann kafla kvæðisins, þar
sem talsmaður Ameríkuferða hittir Jón Austfirðing heima á
Islandi og gefur honum gyllivonir um glæsta framtíð í Vestur-
heimi. Kveður talsmaður búsældarlegt þar vestra. Kýr mjólki
fimmtíu merkur í mál og þar af sé helmingur rjómi. Einnig
fær Jón bóndi þær upplýsingar, að meðalaldur fólks sé hár
í landinu og það beri varla við, „að menn deyi.“
„I Kanada er allt, sem fólkið vill fá.
Þar fossar úr björkunum vínið,
og tjaran og meðulin myndast þeim á
og mosinn og ullin og línið,
og flugurnar hunangi hella í oss,
í hálsklúta ormarnir spinna,
og lýðurinn dansar og drekkur sitt hnoss,
en dýrin allt mögulegt vinna.“
Hér bregður skáldið fyrir sig hinum ótrúlegustu fjar-
stæðum eða ýkjum til þess að ljá orðum sínum áhrifamagn.
I fyrstu beinist athygli vor að kímnilegheitum spjátrungsins,
sem er ærið broslegur, þar sem hann þylur í eyru Jóni bónda.
En í brosi voru „svigna feiknstafir11. Skáldinu sjálfu er ekki
hlátur í huga, heldur dregur hann hér upp skarpar andstæður
við þá atburði, er síðar gerast í kvæðinu, þ. e. a. s. þær ógnir,
sem verða á vegi Jóns Austfirðings, eftir að hann gerist
landnámsmaður í Nýja íslandi. En er vér lesum þá hluta
kvæðisins, fær skrúðmælgi umboðsmannsins nokkuð aðra
merkingu, og hann sjálfur er ei lengur kyndugur náungi,
heldur óhlutvandur áróðursmaður. Þannig beitir Guttormur
hinni sterku kímnigáfu sinni oft sem vopni. Bak við gamanið
leynist ádeilan, sem stefnt er gegn hvers kyns óheilindum.
I annan stað er þetta kvæði hlaðið mikilli orðgnótt og
myndauðgi, og sumstaðar minnir það á hljómkviðu, þar sem
slegin eru hin sundurleitustu hljóðfæri. Vil ég tilfæra hér
nokkrar Ijóðlínur úr lýsingu kvæðisins á Nýja íslandi:
„Norður með Winnipegvatni á vesturströndinni lágri
lengra en augað eygir óslitin grænskógabelti
breiðast vítt um völl. Þar viðrar höfuðið öspin
hátt yfir greniskóg gnæfandi, gildvaxin bein og drifhvít,
------0------
Þar syngja þrestir á vorin sín þýðu, arfgengu sönglög.
Blærinn í flautuna blæs, — blístrar og hvín í trjánum.
Brimhljóðsins undirspils-ómur, og orgelsins fimbulbassi,
þungur sem þrumugnýr, blandast þjóðsöngvum merkur.“
Hér gerir skáldið hvort tveggja í senn að draga upp
hrífandi landlagsmyndir og laða fram hina ólíklegustu tóna.
Miklu fleiri skáldlegar myndir
mætti tína til úr öllu þessu
kvæði. T. d. segir á einum
stað um skýjafar:
„Og gráskýjalagur í hánorðri
hófst,
í hvolfinu tættist og kembdist
og spannst,
í klæðisdúk, vaðmál og
einskeftu ófst,
hvert álnanna hundrað á
svipstundu vannst.“
Haustnóttin er á einum stað
„stöð“ og „blýfætt“, söknuður
reikar um pall. Og þannig
mætti lengi telja. Eins og
flestum er kunnugt, fjallar
kvæðið Jón Austfirðingur að
verulegu leyti um baráttu
frumherjanna í Nýja Islandi.
Þó gerist einn kafli kvæðisins
í Winnipeg, þar sem Guðrún,
einkadóttir Jóns Austfirðings,
sú er ein lifði barna hans,
heyir sitt stríð ,einmana og
yfirgefin. Þessi fagra og
göfuglynda stúlka á skilnings-
og afskiptaleysinu einu að
mæta ög mælir á hljómskýrri
íslenzku við enska húsbænd-
ur. I þessum kafla er eftirfar-
andi erindi og fjallar um
vesturvist Guðrúnar, en ein-
manakenndin skín út úr
hverju vísuorði:
„— Vinlausum veturinn er á
Vesturheims sléttum kaldur,
langi-frjádagur fólki því, sem
hvergi á heima.
Öreigum atvinnubann og
óvinur starfsamra handa.
Bjargráð skyndileg skína
í skammdagis úlfakreppu“.
Þá er saga þessarar konu
rakin. Köld örlögin leiða hana
í hamingjusnautt hjónaband.
Eiginmaðurinn gefur sig helzt
að svalllífi og fjárhættuspil-
um, og þar kemur sögunni, að
hann víkur sér undan vand-
anum og hleypur í brott frá
dauðvona eiginkonu og ný-
fæddum syni. Inn í þennan
kvæðishluta fléttar skáldið
heimspeki sinni. Ógæfan er
hér að mestu leyti komin að
utan. Guðrún geldur saklaus
vonzku heimsins, þess heims,
sem gerir einstaklings gróða
að annars tapi. Heillyndi eins
skortir „samróma hljóm-
grunn“ hjá öðrum. Jafn
göfugar eigindir og ástin og
umhyggjan auka á sjálfa ó-
gæfuna í því umhverfi, sem á
sér ekkert rúm fyrir samúð og
mankærleik. Þessi unga kona
er slegin í hel af öflum, sem
eiga sér, mannfélagslegar ræt
ur, meðan faðirinn, Jón Aust-
firðingur, fer með sigur af
hólmi í viðureign sinni við
drepsóttir og náttúruhamfarir
norður á bökkum Winnipeg-
vatns. Þjóðfélagsádeilan er
bitur í þessum kafla, en sá
strengur, sem hæst hljómar,
er strengur samúðarinnar,
sem ávallt myndar grunntón-
inn í þeim ljóðum Guttorms,
sem fjalla um hetjur hvers-
dagslífsins eða það fólk, sem
á torfærur einar um að velja
hérna megin grafar.
Mikill hluti fyrr greinds
kvæðabálks er þannig harm-
saga, en við lok kvæðisins
snýst harmsagan í sigurljóð:
„— Margt illt til síns ágætis
hefur
að afleiðing þess er oss holl
hún sterkara og stöðugra gefur
í stað þess, sem fellur um
koll.“
Framtíð Nýja íslands er
ráðin. I móðurlausum dóttur
syni sínum sér Jón Raustfirð
ingur „byggðarlags leiðsögu
stjörnu“:
„— Þó mörg hafi fram-
kvæmdin farizt,
er fólgið í reynslunni manns
Að aldrei til einskis er barizt
í óbyggðum Norðvesturlands.“
Þessar ljóðlínur eru hvort
tveggja í senn, áþreifanlegur
sannleikur og trúarjátning
skáldsins. Og eins og vér öl
vitum, hefir Guttormur aldrei
gengið af trúnni. Hann gerð
ist ungur „Fjölnismaður“
þeirra Ný-Islendinga, og með
an íslenzk tunga skilst þar
landi, hlýtur Jón Austfirðing
ur að styrkja þau bönd, sem
menn eiga traustust að binda
sem er trúin á það land, er
þeir byggja.
Þó að yrkisefnum Guttorms
fjölgi, eftir því sem árin líða
og hann þroskist og menntist
og yrki fullkomnari kvæði en
Jón Austfirðing, þá bregður
samt mörgum af hans beztu
ljóðum fyrr og síðar til upp-
hafsins, og á ég þar ekki sízt
við landnámskvæði hans eða
kvæðin um Nýja ísland.
Kvæði hans „Sandy Bar“ er
réttilega talið óbrotgjarnasti
minnisvarði, sem hinum ný-
íslenzku frumherjum hefir
nokkru sinni verið reistur. Er
það kvæði að finna í ljóðabók
inni „Bóndadóttir“, sem kom
út í Winnipeg 1920. I þessu
kvæði sjáum vér sögu frum
býlinganna, lýsta upp af leiftri
eldingarinnar. Þetta er harm-
saga, sögð af djúpri virðingu
fyrir þessum mönnum og fá'
gætri nærfærni. Hér verður
þó í rauninni það sama uppi á
teningnum og í Jóni Austfirð
ingi, í harmsögunni er fólgið
sigurljóð. Meðferð skáldlegra
mynda í þessu kvæði skipa því
á bekk með þeim ljóðum, sem
bezt hafa verið ort á íslenzka
tungu. Landnámssagan er
ekki Guttormi fjarlægar sagR
ir. Hann er sjálfur landnámS'
maður, og kynntist harðræð-
unum af eigin raun. Hann man
þá tíma, þegar Nýja ísland
var „ekki annað en efni í
land“, svo að viðhöfð séu orð
hans sjálfs. Og umbreyting
þessa efnis kostaði miklar
fórnir. Sjálfur varð Guttorm-
ur að vinna hörðum höndum,
og aðstæðurnar leyfðu honum
sáralitla skólagöngu, en allt
um það verður þessi maður
stórbrotið ættjarðarskáld, eins
og glöggt má sjá í kvæðinu
Nýja ísland, en lokaerindi
þess kvæðis er þetta:
„Hug minn tengir tryggðin
þér, byggðin mín bjarta,
bezt hefurðu lýst mér og þrýst
þér að hjarta.
Sá, sem víkur frá þér, en hjá
þér er hálfur
heim til sín ei ratar og glatar
sér sjálfur.“
Og þjóðhollusta skáldsins á
sér ekki endi við hreppamörk.
Um Kanada kveður hann:
„Og kær er hún oss sem
kærast hnoss,
hún Kanada, móðir vor.
Og lífsins dyr verða luktar fyr
en liggi í burt vor spor.
1 sókn og vörn það sýnum við,
börn,
að séum af stofni grein.
Þótt greini oss mál, oss
sameinar sál,
sem söm er jafnan og ein.“
Sjálfur hefir Guttormur
látið þess getið, að hinn hrjúfi
Framhald á hls. 5
ADDITIONS
to the Betel Building Fund
J. Ragnar Johnson, Q.C.,
Suite 2005 Victory Building,
80 Richmond St., West,
Toronto 1, Ontario $100.00
----0----
Mr. Hallur Finney,
Lonely Lake, Man. 10.00
------------0---
Glenboro Lutheran Ladies Aid
Glenboro, Manitoba 25.00
----0----
Mr. and Mrs.
J. Ingimundson,
632 Simcoe Street,
Winnipeg 3, Man. 25.00
------------0---
Mrs. Jakobína Hallson,
743 Waterloo Street,
Winnipeg 9, Man. 5.00
In memory of Mrs. Kristín
Olson.
----0----
Mr. & Mrs. A. A. Sveinsson
and Guðrún Thorsteinsson
1166 Chapmore St.,
Victoria, B.C. 10.00
In loving memory of Mrs.
Helga Johnson who passed
on Oct. 31st, Glenboro, Man.
BETELCAMPAICN
$250,000.00
26.985
16,415
223.015
219,039
Make your donalions to the
"Betel" Campaign Fund,
123 Princess Slreet,
Winnipeg 2.