Lýður - 21.11.1888, Blaðsíða 1

25 aikir aí blaðimi kosta 2 kr., erlendis
2,c0lír.Borgist fyrirframtil útsölumanna.
Auglýsmg&r teknar fyrir 2 aura hvert
or.'', 15 stafir frekast, af feitu letri 3 au.,
en ióruletri 5 au.; borgist fyrirfram.
Ritgjörðir, frjettir og auglýsinga
sendist ritátjóranum.
Aðalútsölumenn: Árni Pétursson
Og Björn Jónsson á Oddeyri.
•>. l)lað.
Akureyri 21. nóvember 1888.
1. ár.
Minni
Kristiáns konugs níiuida,
1 A
Akureyri 15. nóv. 1888.
—0-7-
Við Eyjafjörð, við Ægeifs forna liaf,
Við Englands hirð, hjá Rússa vcldisstóli,
I dag er sungið: Guð pér ríkið gaf,
Vor góði, mildi, tigni Danasjóli!
,)Eyr rétt og sannleik“ ríkis- barstu -vönd,
Og ríki pitt var kraptur, stilling,- mildi.
Af krónu pinni ljóma slær á lönd,
J>ú landsins faðir, með peim hreina skildi!
Á storma-tíð þá stjórnar- kaustu -list
Að stunda rétt og tryggja friðar böndin;
Og ríkin hafa margir drottnar misst,
Á meðan pú og börn pín erfa löndin.
Sé lcrónan pung, þá er hún hrein sem há,
Og livergi er sál í öllu pínu ríki,
Sem hyllir eigi hjartarótum frá,
J>ig, hái jöfur, fárra konga líki !
Sé krónan pung, er konungsgæfan há,
Ó konungshjón ineð barualánið fríða!
Sjá, kongaljósin ykkar arni frá
Hin æðstu veldi jarðarinnar prýða!
Vor heiðursgestur. hjartans vin vors lands,
]pig hyllum vér, sem lengst og bezt þín njótum,
Haf blessun Gfuðs, og hærri konungskrans,
Er króna pín er lögð að Drottins fótum.
Matth. Jochumsson.
Sannleikurinn mun gjöra yður frjálsa.
Hvað er frelsi? Frelsi er frumréttur hvers manns til
að leita fullkomnunar sinnar samkvæmt alisherjar lög-
um og reglu, að óskertum annara réttindum, Mannkvnið
er heild, og einn er ekki frjals nema aðrir séu frjáísir. Fyr-
ir pá sök er frelsið líka mannfrelsi. félagsfreisi, þjóðfrelsi
Hvað cr þetta freisi? |>að er sjálfsforræði félagsins til pess
að leit.i íullkomnunar sinnar pannig, að frumréttindi hvers
félaga séu varin og vermduð eins vel og unt er, og um
leið nautn þessa frumréttar, bæði hins einstaka og alls fé-
lagsins. Frelsi er margvísiega liugsað og útlistað; en athugi
menn vel pessa fornu og nýju fruiBpýðingu pess. í siðfræð-
inni er frelsið sama sem frjálsræðið, gáfan að velja og liafna.
í guðfræðinni er frelsið sama sem hlýðni við Guð, vilji Guðs
og kæileiki. Bæði guðfræðingar og heimspekingar liafa
stundum neitað því að maðurinn hafi fijálsræði; pá hafa
guðfræð'ngarnir sagt, að frelsi mnnnsins vilja væri ekki
mannsins, heldur Guðs sem stýrði manninum, og liéi’nispek-
ingarnir hafa sagt: „Frjálsræði viljans sýnist en er ekki;
hlutirnir og hvatirnar ráða, maðurinn ákvarðar af nauðsyn,
pað er orsök til áður en hann fer að ákvarða eða vilja eitt-
hvað“. En hvorki guðfræðingar þessir né spekingar geta
gjórt þær ■skoðanir til hálfs eins sennilegar eins og reynzlan
gjörir, og flestir peir menn lcenna, sem skarpvitrastir pykja í
pví að leiða rök af henni. Að neita mannsins frjálstæði er
sviplíkt pví sein að neita mannsins skynsemi (sem enginn
hefir iijört), og í raun réttri neita menn ,pá um ieið gildi
sjálfsábyrgðar, inismun ills og góðs, hins sanna og ósanna.
Hvað er þá og.til hvers er pá vitið? Hvað er pá rey.nzlan?
lifið? Menn munu því flýja slíkar skoðanir sem draum-
óra og byggja á pví sem liver heilvita maður kannast við
meðvitund, sjálfsákvprðun og reynzlu. Frjáisræðið sýnir sig í
reynziunni. En pað er satt: annaðhvort er rót frelissins innra
hjá oss eða hvergi. Frelsi í lireytni hlýtur að spretta af, ög
standa eða falla með, voru siðferðisiega frjálsræði; sama gildir
um allt stjórnlegt frelsi. f>ví miður blanda inenn of mjög
saman sjálfræði og frjálsræði, en allir ættu að vita, að sjálf-
ræðið tóint, eða óháð réttum takmörkum, er einskis virði.
Eins hættir mönnum við að halda að stjórnfrelsi, frjálsar
stjórnarskipanir og stjórnarskiár. sé sama sem algilt frelsi
eða se nægilegt frejsiss skilyrði. íingan sannar oss, að pví
fer fjarri. Góð stjórnarskipun, ásamt góðri og fastri stjórn,
er hið bezta ytra meðal til að skapa frelsi, en hvorki er slíkt
frelsiö sjálft ué einka- skilyrði pess. Fyrir öldsíðan skipuðu
bæði Bandaríkjamenn Ameríku og Frakkar sér svo frjálslega
stjóriiurskipan eins og pá pótti —T og enn pykir — tullkonrn-
ast vera: undir fyllsta pjóðræðisvaldi boóuðu li orirtveggju og
gáfu öllum persónu- ög atvinnufrelsi, jafnrétti, hugsunarfrelsi,
trúar- inál- og prentfrelsi. En hvernigfór? Lýðfrelsi Fralcka
lenti óðara í stjórnleysi og steyptist síðan upp í harðstjórn
hlapóleons keisara. Bandaríkin aptur á móti liéldu sínu pjóð-
frelsi og halda enn, pótt pvt stundum liafi verið stór háski
búinn. Nú er liið priðja Jýðveldi á Frakklandi, og er mál
m.anna að það stundi tæpt. Hvers vegna? Vegna þess, að
sú pjóð er enn lítt proskuð að hinu innra, hinu siðferðislega
frelsi. Engin stjórnarskrá getur dugað án pess né staðist:
ullt londir í ofsa og ágreiningi. Hvernig gekk á voru landi á
Sturlunga öld? Athugi vorir frelsisvinir sem vandlegast pá
öld. þar vantaði ekki frelsi, þár var ekki framan af stiórn-
in útlend og eigingjörn. Hvað feldi vort pjóðfreisi? Finni
peir orsakirnar, svari peir sjálfir. Af hverju kemur rifrildið
í Danmörku og Noregi? Menn svaia: par er frelsið að striða
við leifar einveldisins, lýðveldið gegn einveldiskreddum
og stéttum. Rétt; en svarið er ekki nema hálft. Hitt vantar,
að þeir eru ekki enn fullproskaðir til sjálfsforræðis, peirra
fielsismenn eru enn pá að nokkru leyti Sturlungar. Sannir
frelsismenn purfa að vera iíkir Georg Washineton, óeigin-
gjarnir, stillfcir og góðir menn. Meðan ofsi, og eigingirni drottn-
ar, á meðan vantar hið innra frelsið, á meðan dugar
eingin stjórnarskrá. Beztu stjórnarskipanir og langgæðustu
eru Englendinga og Svissara; en pær hafa myndast, ekki á
pappír fyrst né á fáum dögum, beldur fyrir langt reynzlunn-
ar stríð, fyrir frelsiskrapt og fylgi ótalmargra ágætra manna
fyrir bióðuga baráttu margra kynslóða. „ICeisaradæmið er
friður"; sagði Napóleon hinn priðji. Honum skjátlaðist par
illa, hans keisaradæmí var rotið tré, sem bar slœma ávexti
ófriðar og smánar. En hið sanná pjóðfreisi er friður, og svo
er allt frelsi í eðli sinu Og þótt lífið sé fremur stríð og
engar framfarir séu mögulegar nema fyrir stríð, pá er pað
víst, uð sál hins sanna frelsismanns er í friði, elskar frið, og
er óeigiilgjorn. Réttvísi og jafnrétti (ekki eigin sigur, sjálf-
ræði, hagnaður, álit og yfirráð — undir freisisins nafni); |>að
er petta, sem hver maður og hver pjóð párf fyrst og fremst
að ástnnda . stríðinu fyrir trelsi og framförum.
Hinir stjórnvitrustu, og undir éins hinir frjalslyndustu
menn sem ísland hfir aiið, voru allir óeigingjarnir menn
kyrrir og friðsamir, svo sem peir Ísleiíur og Gizur biskupar,
Sæmundur hinn fróði, Markús Skeggjason, Jón lielgi, J>orlák-