Lýður - 21.11.1888, Blaðsíða 1

25 n.ikir aí blaðúru kosta 2 kr., erlendis
2,c0kr.Borgist fyrirframtil útsölumanna.
Auulýsingar teknar fyrir 2 aura hvert
or.\ 15 stafir írekast, affeitu letri3au.,
eil ióruletri 5 au.; borgist fyrirfram.
Ritgjörðir, frjettir og auglýsinga
sentlist ritstjðranum.
Aðalútsölumenn: Arni Pétursson
Og Björn Jónsson á Oddeyri.
Mað.
Akureyri 21. nóvember 1888.
ar.
Minni
Kristiáns konugs níunda,
A
Akureyri 15. nóv. 1888.
—o—
Við Éyjafjörð, við Ægeifs forna haf,
Við Englands hirð, hjá Rússa voldisstóli,
í dag er sungið: Guð þer ríkið gaf,
Vor góði, mildi, tigni Danasjóli!
„Fyr rétt og sannleik" ríkis- barstu -vönd,
Og ríki pitt var kraptur, stilling,- mildi.
Af krónu þinni ljóma slœr á lönd,
|>ú landsins faðir, með þeim hreina skildi!
A storma-tíð þá stjórnar- kaustu -list
Að stunda rett og tryggja friðar böndin;
Og ríkin hafa margir drottnar misst,
A meðan þú og börn þín erfa löndin.
Sé krónan þung, þá er hún hrein sem há,
Og bvergi er sál í ölhi þími ríki,
Sem hyllir eigi hjxirtarótum frá,
þig, hái jöfur, fárra konga líki!
Sé krónan þung, er konungsgæfan há,
0 konungshjón með barnalánið friða!
Sjá, kongaljósin ykkar arni frá
Hin æðstu veldi jarðariimar prýða!
Vor heiðursgestur. hjartans vin vors lands,
pig hyllum ver, sem lengst og bezt þín njótum,
Haf blessun Ghiðs, og hærri konungskrans,
Er króna þín er lögð að Drottins fótum.
Matth. Jochumsson.
Sannleikurinn mun gjöra yður frjálsa.
Hvað er frelsi? Frelsi er frumréttur hvers manns til
að leita fullkomnunar sinnar samkvæmt alisherjar lög-
um og í'eglu, að óskertum annara réttindum, Mannkynið
er heild, og einn er ekki frjals nema aðrir séu frjálsir. Fyr-
ir þá sök er frelsið líka mannfrelsh félagsfrelsi, pjóðfrelsi
Hvað ei' þetta frelsi? |>að er sjálfsforræði félagsins til pess
að leiti íullkomnunar sinnar þannig, að frumréttindi hvers
félaga séu varin og vermduð eins vel og unt er, og íím
leið nautu þessa frumrettar, bæði hins einstaka og alls fé-
lagsins. Frelsi er margvíslega liugsað og útlistað; en athugi
menn yel þessa fornu og nýju fruiBþýðiugu þess. í siðfræð-
inni er frelsið sama sem frjálsræðið, gáfan að velja og hafna.
í guðfræðinni er frelsið sarna sem hlýðni við Guð, vilji Guðs
og kæileiki. Bæði guðfræðingar og heimspekingar hafa
stundum neitað því að maðurinn hafi frjálsræði; þá hafa
guðfræð'ngarnir sagt, að frelsi mannsins vilja væri ekki
mannsins, heldur Guðs sem stýrði manninum, og heimspek-
ingarnir hafa sagt: „Frjálsræði viljans sýnist en er ekki;
hlutimii' og hvatimar ráða, maðurinn ákvarðar af nauðsyn,
það er orsök til áður en hann fer að ákvarða eða vilja eitt-
bvað". En hvorki guðfræðingar þessir ne spekingar geta
gjórt þær skoðanir til hálfs eins sennilegar eins og reynzlan
gjörir, og flestir þeir menn kenna, sem skarpvitrastir þykja í
því að leiða rök af henni. Að neita mannsins frjálsræði er
sviplíkt pví sem að neita mannsins skynsemi (sem enginn
hefir ÆÍört), og í raun réttri neita menn ,þá um leið gildi
sjálfsábyrgðar, mismun ills og góðs, hins sanna og ósanna.
Hvað er þá og.til hvers er þá vitið? Hvað er þá rey.nzlan?
lífið?. Menn munu því flýja slíkar skoðanir sem. draum-
óra og byggja á pví sem hver heil.vita. maður kannast við
nieðvituud, sjálfsákvörðun og reynzlu. rrjálsræðið sýnir sig í
reynzlunni. En pað er satt: annaðhvort er rótfrelissins innra
hjá oss eða hvergi. Frelsi í breytni hlýtur að spretta af, ög
standa eða falla með, voru siðferðislega frjálsræði; sama gildir
uiu allt stjórnlegt frelsi. því miður blanda menn of mjög
saman sjálfræði og frjálsræði, en allir ættu að vita, að sjálfr
ræðið tómt, eða óháð réttum takmörkum, er einskis virði.
Eins hættir möunum við að halda að stjórnfrelsi,. frjálsar
stjórnarskipanir og stjórnarskrár. sé sama sem algilt frelsi
eða se nægilegt Irelsiss skilyrði. íjagau sannar oss. að því
fer fjarri. Góð stjórnarskipun, ásamt góðri og fastri stjórn,
er hið beztii ytra meðal til að skapa frelsi, en hvorki er slíkt
frelsið sjálít né einka- skilyrði pess. Fyrir öld síðan skipuðu
bæði Baiidaríkjamenn Ameríku og Frakkar sér svo frjálslega
stjóriiiirskipan eins og þá þótti — og enn þykir — fullkonm-
ast vera: undir fyllsta pjóðræðisvaldi bortuðu h orirtveggju og
gáfu öllum persóuu- ög atvinnufrelsi, jafnrétti, hugsunarfrelsi,
trúar- mál- iig pivntfrelsi. En hvernigfór? Lýðfrelsi Frakka
lenti óðara í st.jórnleysi og steyptist síðan upp í harðstjórn
Napóleons keisara. Bandaríkin aptur á móti héldu sínu þjóð-
frelsi og halda enn, þótt þvt' stundum hafi verið stór háski
búinn. Nn er hið pnðja lýðveldi á Frakklandi, og er mál
uianua að það stjndi tæpt. Hvers vegna? Vegna þess, áð
sú pjóð er enn lítt proskuð að hinu innra, hinu siðferðislega
fielsi. Engin stjórnarskrá getur dugað án þess né staðist:
allt londir í of'sa og ágreiningi. Hvernig gekk á voru landi á
Sturlunga öld? Athugi vorir frelsisvinir sem vandlegast þá
öld. þar vantaði ekki frelsi, þar var ekki framan af stiórn-
in útlend og ei§ingjörn. Hvað feldi vort þjóðfrelsi? Finni
þeir orsakirnar, svari þeir sjálíir. Aí hverju kemur rifrildið
í Danmörku og Noregi? Menn svaia: þar er írelsið að stríða
við leifar einveldisins. lýðveldið gegn einveldiskreddum
og stettum. Rétt; en svarið er ekki nema hálft. Hítt vantar,
að þeir eru ekki enn fullþroskaðir til sjálfsforræðis, þeirra
frelsismenn eru enn þá að nokkru leyti Sturlungar. Sannir
frelsismenn þurfa að vera líkir Geor;i Washinuton, óeigin-
gjarnir, stilltir og góðir menn. Meðan ofsi, og eigingirni drottn-
ar, á ineðan vantar hið innra frelsið, á meðan dugar
eingin stjórnarskrá. Beztu stjórnarskipanir og langgæðustu
eru Englendir.ga og Svissara; en þær hafa myndast. ekki á
pappír fyrst né á fáum dögum, heldur fyrir langt reynzlunn-
ar stríð, fyrir frelsiskrapt og fylgi ótalmargra ágætra manna
fyrir blóðuga baráttu margra kynslóða. „Keisaradæmið er
friður", sagði Napóleon hinn þriðji. Honum skjátlaðist þar
illa, hans keisaradæmí var rotið tré, sem bar slœma ávexti
ófriðar og smánar. En hið sanna' þjóðfrelsi er friður, og svo
er allt frelsi í eðli sinu Og þótt lífið se fremur stríð og
engar framfarir séu mðgulegar nema fyrir stríð, þá er það
víst, að sál hins sanna i'relsismanns er í friói, elskar frið, og
er óeigirigjörn. Réttvísi og jafnretti (ekki eigin sigur, sjálf-
ræði, hagnaður, álit og yfirráð — undir frelsisins nafni): |>að
er þetta, sem hver maður og hver þjóð þarf fyrst og fremst
að ástnnda . stríðinu fyrir frelsi og framförum.
Hinir stjórnvitrustu, og undir eins hinir frjalslyndustu
menn sem ísland hfir alið, voru allir óeigingjarnir menn
kyrrir og friðsamir, svo sem þeir ísleiíur og Gizur biskupar,
Sæmundur hinn fróði, Markús Skeggjason, Jón helgi,porlák-