Lýður - 02.05.1889, Blaðsíða 2

és —
par 70 manna, par á meðal 5 pingmenn og 2 kjörnir menn
úr lireppi hverjum. Fundarstjóri var Jón á Gautlöndum.
Slílc samkoma um vetur i slíkri sýslu er að vísu merkilegt
dæmi um skörungskap J>ingeyinga, menntun peirra og áhuga.
Frá pví er gjörðist á fundinum, höfum ver annars litlar
glöggvar íréttir fongið. Sampykkt hafði verið að halda annan
almennari og stærri fund í vor. Sýslunefndarfundur var
lialdinn næsta dag, á honurn var sampykkt að piggja nú til-
boð Skagfirðinga (sem fyr hefði mátt vera), að skólinn á Hól-
um skuli vera amtsbúuaðarstofnun. Hið sama er ráðið fyrir
Eyjafjarðarsýslu. En livað pennan skóla snertir, eiu rnjög
deildar meiningar um, hvort rétt sé að hafa hann á Hólum.
|>ar parf óðara, að sogn, að byggja flest eða öll hús, og til
pess parf störfé, og par er í ýmsu tilliti óhentari staður fyrir
lianu en annarstaðar. Oss finnst nú liggja næst, að bera al-
varlega fram fyrirNorðurland pá tillögu, að skóli pessi sé
tafarlaust fluttur að Mö ð r uv öl 1 u m i Hörgárdal,
en skólinn par hingað inn á Akureyri. Gjörum nú
petta! það er víst, að Möðruvallaskólinn ætti að flytjast
hingað livort sem er. Og hvað sparast — einkum 'sé petta
gjört strax? Að Möðruvelli vanti haga fyrir sauðfó, er hégóma-
mál, pví fá má nóg lönd og haga í grend við, og mörg
hundruð fjár getur sá bóndi átt, sem par býr nú; hann hefir
jörðina Krossastaði undir. f>að sem einstakur bóndi getur,
ætti heilt amt að geta. Vér skorum nú á alla framfaravini, að
skoða sem fyrst og bezt pessa tillögu, án allrar nærsýni.
Sjönleilíir,
Einungis á einum stað á landi voru hafa sjónarleikir ver-
ið leiknir í vetur, að pvi er vér vitum til, en pað er á Sauð-
árkrókii Og með pví sá, sem petta ritar, hefir verið sjónar-
vottur að peirri listaskemmtan Skagfirðinga, pykir mér vert
að biðja ritstjóra „Lýðs“ að geta hennar. Og hversvegna?
Af pví að sjónarleikir, hvar sem peir framfara, eru viðburðir
sem vert er að geta. Sjónarleikir eru, eða eiga að vera, und-
ireins menntandi sem skemmtandi. Sé miður leikið, parf
pess að geta til leiðbeiningar og viðvörunar, en sé vel leikið,
eiga leikendurnir lof og pakkir skilið. Og sannarlega falla
góðir leikir hér í góðan jarðveg, og sannarlega er öll pörf á
pvi, að hér á landi gæti tekizt að sýna einhvern lit eða snefil
af pessari yndælu list. En pví miður er erfitt að sýna
hana hjá oss, öðru vísi en sem litla viðleitni. A Sauðárkróki
— pessum barnunga, en hýra og snotra kaupstað og bæjar-
vísir Skagfirðinga — sýndist mér eins vel leikið, eða betur, en
ég gat búizt við, enda var auðséð, að peir sem léku, höfðu
notið töluverðrar tilsagnar við æiingarnar, en pað sýnir sig
einkurn á pessu prennu: í pví að leikendurnir kunna vel
rollur sínar; í pví að samspilið verður liðugt og samkvæmt
sjálfu séi’j og í pví, að gætt er pess hófs, peirrar stillingar,
pess jafnvægis og fegurðarsmekks, sem fyrirbyggir pær öfgar,
sem viðvaningum jafnan liœttir við, einkum ef leika skal eitt-
hvað lilægilegt, hart, miður snoturt eða of mjög magnað, pví
góður leikari, og einkum sá er til segir við æíingarnar, verð-
ur ekki einungis að bera gott skyn á, hvernig hverja rolluberi
að leika, heldur á haun lika að geta metið verk höfundarins,
svo að hann geti bent á, hvar herða purfi á, og livar tempra puríi,
o. s. frv. Leikið var «Skngga-Sveinn» og nokkur dönsk
leikspil, par af eitt á frummálinu. f>eir kaupmennirnir
Claesen og Popp stóðu fyrir skemmtan pessari, sem eigin-
lega var stofnað í pví skyni, að safua lé til kirkjubyggingar
par í kaupstaðnum.
Sérstaklega vil ég ljúka lofsorði á leiksvið peirra.
Yar pað verk hagleiksmannanna herra Popps kaupm. og Arn a
héraðslæknis Jónssonar. Tjöld pau með fjallasýning, helli
(handa ,,Útilegumönnunum“)og skógar- málverki, eptir Arna,
voru að mínu áliti snilldarverk, enda hefir hann auk drátt-
listar, lært til hlýtar í Kaupmh, að mála p e rs pec ti vi s t o:
mála víðsýni með ölluin einkennum og litum.
Fátt er of vaiidlega liugað.
(Pramh.) Hin bókin (hið eiginlega minningarrit Kasks) er
æíisaga Kasks eptir Dr. Björn M. Ólsen, sérlega fróðleg og
vel samin, með ýmsum fylgiskjölum, sem allfc lýsir ágætlega
liinum brennandi áhuga, er Rask hafði á viðreisn tungu vorr-
ar og bókmennta, og liefðu ýmsir rithöfundar vorir á pessum
tíma gott af að kynna sér þetta sem bezt og láta pað livetja
sig til að vanda betur málið á verkum sínum en nú er far-
ið að tíðkast, svo að eklti sæki allt aptur í sama horfið og
var á Rasks dögum. sbr. Minningarritið bls. 47—49: „Hann
var, meðan hann lifði, helzti frumkvöðull og forvígismaður
peirrar stefnu, að hreinsa málið af öllum útlendum bögu-
mælum og dönskuslettum, sem voru svo tíðar á 18. öldinni
og fram eptir pessari öld. Hann vildi að allir kraptar hínn-
ar íslenzku pjóðar ynnu í sameiningu að pví takmarki, að
reisa við og hreinsa móðurmálið og rétta við bókmenntir lands-
ins.“ |>að er uú ekki orðin nein vanpörf á að fara að gæta
vel að pví, hvar vér erum staddir í pessu tilliti, og forðasfc
að láta hirðuleysi pessarar kynslóðar spilla málinu til lang-
frama eða búa pessum dýrgrip vorurn algjörða eyðileggingu
með timanum. Verst or pað auðvitað, er ungir mennta-
menn venjast á að liugsa á útlendu máli, svo að öll orða-
skipun peirra verður öfug og óíslenzkuleg, pegar peir fara að
rita. En menn ættu lieldur ekki að leika sér að pví, að
taka upp einstök útlend orð að parflausu pegar til era góð
og gild íslenzk orð, og tel ég pað galla á hverri bók, sern
nokkuð er í varið, ef pað verður með söfinu sagt um liana,
að málið sé blandað ópörfum dönskuslettum. J>að er bæði
illtog broslegt að sjá sumar auglýsingar í blöðunum, sem eru
eins úandi af dönskuslettum og fjóshaugur i sumarhita af
mykjuflugum. En slíkt gjörir nú minna til, hitt er lakara,
pegar bækur, sem ætlu að vera í liverju húsi og stöðugtlesn-
ar af almenningi, eins og t. d. Iívennafræðarinn, eru lýttar
af dönskublendiugi. |>að er nú að vísu ekkert tiltökumáf,
pótt par sé fátt um ný nöfn á peim hlutum, er eigi hafa
áður neitfc nafn á íslenzku, en liitt sýnist óparfi, að taka upp
dönsk orð í stað íslenzkra, sem hafa áður tíðkast, t. d. saft
fyrir s a f i eða 1 ö g u r, s i g fc i fyrir s á 1 d, rúllupylsa
fyrir vöðlubjúga o. s. frv. — ]pað er annars talsvert
af slíkum ópörfum aðkomuorðum að slæðast inn i málið með
nýjum hlutum og háttuin, og væri æskilegt, að málfræðing-
ar vorir vildu benda mönnum í blöðunum á ýmislegt, sem
betur má fara i pessu tilliti, líkt og dr. Jón þorkelsson gerði
hér á árunum með ýmsum greinum í Norðanfara. Til dæm-
is má hér taka, að almenningur nefnir ýmsa hluta steinoliu-
lampans dönskuin nöfnum, sem fara mjög illa í íslenzku, svo
sem „Skjerm“ „Kuppel“, (á ísl. hjálmur) „Beholder" (á ísh
lampakúpa?). Danska nafnið á ofnpípu: „Rör“ er líka mjög
almennt par sem ofnar tíðkast, en pað er næsta óviðkunnan-
legt í islenzku, viðlíka og farið væri að segja Hö fyrir hey,
eða Mö fyrir mey o. s. frv. — „Reyr“ er til í fornmálinu
sem hvorugkennt orð (reyrið sbr. „linitu reyr saman dreyra“)
í merkingunni stöng eða spíra, og væri ekki neitfc á móti
pví, að taka pað upp aptur í sömu merkingu og danska orð-
ið „Rör“, pví að uppruna-merking pess er líka „löng og grönn
stöng“ dreginn af likingu við reyrinn, er á jörðu vex. petta
hefi ég að eins bent hér lauslega á, til að vekja atbygli
málfróðra manna og antiara peirra, sem tuugu vorri unna,
pví að mér finnst pað einkennilegt, live sjaldan minnst er á
orðfæri bóka pegar peirra er getið í blöðunum, og yfir höfuð
að tala, h v e r s u 1 í t i n n g a u m h i n y n g r i k y n s 1 ó ð
landavorra gefuraðpví,að v a n d a m á 1 f æ r i
s i t t.
J.