Lýður - 03.06.1889, Blaðsíða 1

25 arkir ai blaðlnvi kosta 2 kr., erlondis
2,f-0Uv.Bovgist fyrivfvamtil útsölumanna.
anylvsingar teknar fyriv 2 aura hvert
orð 15 stafir ívekast, aí'feitu letri3au,,
cu stóruletvi 5 au.; borgist fyrirfram, ,
Ífcitgjörðvr, Frjettir og áuglýsingar
sendist ritstjóranum.
Aðalútsölunienn: Halldór Pétursson
Akureyri og Björn Jónsson á Oddeyri
18. blað.
Akureyri 3. júní 1889.
1. sír.
Fyrir Imndrað arum síðan.
ftalega á liverju ári fara nú einhverstaðar i Evrópu fram
sýningar, stórsamkomur, eða þjóðhátíðir; má segja að sll <ir
siðir haíi ekki hah2t fyr en á slðari hluta ]iessarar aldar.
í Bindarikjunum er nýlega búið að minnast með stórviðhöfn
þess viðburðar að "Washington vann eið að stjórnarskrá ríkj-
unna fyrir öld síðan. Hin rnikla vei'aldarsýning í Paris er
og haldin af líku tilefui, að jafnlangt er síðan hið fyrsta
íranska pjóðveidi byrjaði. Báðir þeir atburðir mynda glögg
maikamót til þess að menn renni huganam yfir rás viðhurð-
anna, sem blasir við í sögu veraldarinnar siðan 1789. það
yrði of langt að telja allar þær stórbreytingar, sem síðan
hafa orðið í siigu og lifi þjóíanna, þótt einungis nöfn þeirra
væri neínd. Ilefði einhver töframaðar eða s;>áinaður þá kom-
ið fram og sagt fyrir hvað nú má gjöra og daglega er gjört,
hefði enginn honum trúað, t. d. að inenn á Indlandi læsi
samstundis, hvað talað væii í málstofu Englands, að menn
töluðust við og heyrðu hvec annars orð gegnutn fjöll og fim-
indi, að menn beindu skipuin beiufc í móti vindi og sjó og
renndu sér á járnsláin þvert og endilangt, yíir löndin fljótara
en i'ugl á flugi, að menn tæki nákvæmar myndir af ótal
möunum í senn á einu augnabliki, að nienn lýstu heilar
stórborgir, livert hús og hvert herbergi með ljósum, er lognðu
á kveikiefni eins og samá oliubrunnsins. þó eru þess konar
lramfarir og aðrar skyldar eklíi hinar aðallegu, heldur þær, að
allur þorri alþýðu heiirnú náð hlutdoild í blessun menntunarinn
aj,aojafnvel hin fátaikustu börn njóta nú viða beztu kennslu-
bóka og beztu kenmira. Fæði, klæði og aðbúnaður alpýðu er
orðinn alltir annar og betri í fiesUun löndum. Heilsa manna
er orðin miklu betri og tryggari, svo árlega deyja eða missa
heilsu hálfu í'ærri inenn en þá, og sumstaðar enn færri. Hver-
vetna eru sunnudagaskúlar i stórborgunum, er koma þvi í
verk, sem áður þótti ómögulegt, og það er að siða og mennta
afhrak þjóðanna. Kirkjur eru víða hundrað sinnuin fleiri en
þá og hófsemi, listasmekkur og kurteisi, svo og siðsemi á
helgum ogá mannfundum — allt þelta er víða komið í dýrð-
legt horf hjá því sem þá var. Sakamannatala 'liefir víða í'ækk-
að að helunngi og minnkar árle'ga eins og ofdrykkja og önn-
ur óstjórn. Jafnrétti og kjörfrelsi má heita aliuennt, en
þekktist varla þá. Og flestar þessar framfarír hafa orðið í
þeirra manna minni, seni nú lifa. Er þá fólk almennt sælla
fyrir þetta, betra, trúaðra? Já, segjum vér Liklaust, menn
ern orðnir betri og menn eiga betri daga, þ. e. að s., þeir
eru færri nú, sem illir eru og íllt eiga. þorri manna
(_einkum meðal Pnitestanta) er orðinn menntaðri, frjálslynd-
ari, góðgjarnari, göfuglyndari. Samlyudi þjóða er orðið miklu
betra, þjóðhatrið lielir minnkað, hleypidóuiarnir fækkað og rén-
að. Andi kristindómsins, hefir eins og tekið nýja stefnu,
nýtt liug, áður var hann eins og bundinn við bókstalinn, við
kreddur og kirkjutrú ; nú snýr hann að lífiuu og íramkvæmd-
um, að jafnrétti, mannúð, kærleika. Löndin fyllast kristileg-
um stúrvirkjum, sem bæta og siða mannkynið meir en nokk-
ur kirkjuíélög. Kirkju- eða kreddu-trú þykir minni nú en
þá, en líka niinui hjátrú og hræsui, og biein guðstrú þykir
víða vaxa, eða, sein sumir kalla, frjálsleg bibiíutrú, sem nær
út yfir öll vísindi og rannsóknir, eða ber eins og á herð-
uin ser alla tímans íuenning og þekking. því meir af ó-
íretsi, hjátrú og klerkaiíki, sem eptir er í löndunum, því
fleiri teljast þar fáfræðingar, aumingjar og sakamenn. Eins
f'er allt aptm- á bak', þar sem kristnum siðum og trú er sleppt.
Með kristinni trú 'nidr sannað að jafnréttið efli ásamt
menntnniuni rettvísi farsæld, en á n bennar ekki. þetta
þykja þjóðmegunartöflurnar sanna svo glöggt að engir fræði-
menn bera á móti þvi.
Fyrir öld síðan taldisfc fræðimönnunum, að manntalið á
jðiðunni væri 731 miljón, þar af 174 millj. kristið fólk og
aptur þar af 44 millj. endurbættrar trúar. Nú teljast menn-
irnir nálægt 1500 milljónir, og þar af 450 milljónir kristnir
og 165 millj. endurbættrar trúar. Pyrir öld síðan voru sár-
fá trúarboðalélög til, en nú hátt á annað bundrað, og ensku-
talandi menn gefa uú árlega til kristniboðs beiðingjum nál.
40 millj. króna. Innan eins mannsaldurs ætla menn að há-
vaði stórþjóðanna í Asíu liafi tekið við meuntun og trúar-
skoðunum Evrópuþjóða og verður það ógurleg breyting frá
því, sein nú er. Hið gáfaðasta fólk í beimi utan Evrópu,
Japansmenn, hafa nú á fám árum tekið flesta kristna hátt-
semi, eu binir koma eptir.
þessar miklu fiamfarír má þó ekki skilja svo, að ekki se
niikið, já, að ekki sé miklu meira eptir að bæta, laga, frelsa
og fullkomna. það land, sem frjálsast fyrirkomulag hefir,
er líka lengst á leið koinið í framförum, vér meinum Banda-
ríkin, en það er þó sundurleitt, því söknm innstreymis ann-
ara lakari þjóða og græningjaskapar hinna ungu og hálf-
nunidu ríkja og héraða, er þar villidómur mikill og óregla
innan um. þ,ir næst er England, og þarnæst önnur lönd
endurbætti'ar fcruar. Miklu minni allsherjar-menning (al-
þýdunienntun og siðgæði) er í hinum kaþólsku löndum. Af
þeim er frakkland og Austurríki lang-fremst, en Rússlaiid
langlakast, þó stóieílismenntun sé innan um. það er eink-
um frelsið <>g trúaisiðirnir. sem menningarstigið fer eptir.
Flestar mannréttinda framfarir segja menn þó fyrst kvikni í
huga hinna rómönsku þjóða (Itala og Frakka), þjóðverjar komi
viti í þær, en Englendingar og Ameríkumenn, frændur þeirra,
komi þeim í verknað. Hver eru hin mestu mein og spjöll
nútiinans? Tvö. Hver? Annað meinið er vopnaburður
pjóðanna, sem líklega pínir Evrópu allt til þess að megin-
ríkin verða lýðveldi. Úr því spá flestir að hinn hlægilega
grátlegi „vopnaði friður" verði ómögulegur. Hitt meinið er
stríðið milli verkmanna og stóreignarmanna a: það að verk-
menn fá einungis daglaun sín, en hvorki hlut í né rentu af
fasteignum, og þó einkum af hinum voldugu verkvélum og
fabrikum. það stríð ætla menn að ekki jafnist nema með
einbveijum spánýjum eignar- og afneyzlulögum i þá stefnu,
sem fræðimenn Sósíalista vilja.
Fyrir öld síðan var tala vor íslendinga belmingur
þess, sem nú er, og þetta fáa fólk bjó við miklu lakari kjör
og aðbúuað í öllu tillili en það býr nú, svo bráðum verður
lítill samjöfnuður þar á.
— Ógn er maðurinn rikur af ljótum orðum og ljótum hugs-
unum, sagði eg, þegar ég var búinn að lesa „FjaUkonuna"
tbl. 2., sem maður færði nsér í dag. I hvert skipti sem ég
sé grein frá ritstjóranum utn mig, hugsa ég að nú fari bráð-
lega að koma Ijöruborð bjá bouum, en þetta rætist ekki, ekk-
ert ber á því enn þá, „að eyðist þó af sé tekið".
Sé ég nú svo ómerkur, „peisulegur" og illviljaðui' þjóð
minni eins og ritstjórinn vill telja öðrum trú um, þá er al.
þýðu engin hætta búin af orðum minum, því engum manni
kemur þá til bu.;ar, að taka þau hið minnsta til greina. En
hafi ritstjórinn þá skoðun, að hann geti með greinum þess-
um ergt mig, þá er hún sprottin af hreinum misskilningi, því
mér er svo öldungis, aldeilis hreint alveg sama og fram yíir
það, hvað hann Valdimar Asmundsson segir um mig. það
verður þvi að álílast — sér í lagi frá sjónarmið rtstjtirans