Lýður - 03.06.1889, Side 1

25 arkir ai blaiMnu kosta 2 kr., erlendis
2,50lcv.Borgist fyrirfrara til útsölumanna.
aunlvsingar teknar fyrir 2 aura hvert
orð 15 stafir frekast, affeitu letriSau,,
cn stóruletri 5 au.; borgist fyrirfram.
r
flitgjörðir, frjettir og auglýsingar
sendist ritstjóranum.
Aðalútsölumenn: Halldór Pétursson
Akureyri og Björn Jónsson á Oddeyri
18. blað.
Akureyri 3. júní Í889.
1. ár.
Fyrir Imndrað áruiu siðan.
Nálega á liverju ári fara nú einbverstaðar i Evrópu fram
syningar, stórsamlioinur, eða þjóðhátíðir; má segja að sli<ir
siðir Lafi ekki liaiizt fyr en á síðari hluta pessarar aldar.
í Bmdaríkjunum er nýlega búið að minnast með stórviðhöfn
pess viðburðar að Wasbiugton vann eið að stjórnarskrá rikj-
unna fyrir öld síðan. Hin mikla veraldarsýning i París er
og haldin af líku tilelui, að jafulangt er síðan bið fyrsta
íranska pjóðveidi byrjaði. Báðir peir atburðir myiida g.lögg
markamót til pess að meun renni buganum yí'ir rás viðburð-
anna, sem blasir við í söga veraldarinnar síðan 1789. J>að
yrði of langt að telja allar pær stórbreytingar, sem síðan
liafa orðið í sögu og lífi pjóðanna, pótt eiuungis nöfn peirra
væri nefnd. Hefði einhver töfrainaðar eða spámaður pá kom-
ið fram og sagt fyrir livað nú má gjöra og daglega er gjört,
liefði enginu honum trúað, t. d. að menu á Indlandi læsi
samstundis, bvað talað væri í inálstofu Englands, að inenn
töluðust við og lieyrðu hver annars orð gegnum fjöll og firn-
indi, að menn beindu skipum beint í móti vindi og sjó og
renudu sér á járnslám pvert og endilangt yfir löndin fljótara
en fugl á flugi, að menn tælii nákvæmar myndir af ótal
mönnum í senn á einu augnabliki, að menn lýstu beilar
stórborgir, livert bús og hvert berbergi með ljósum, er loguðu
á kveikiefni eins og sama olíubrunnsins. f>ó eru pess konar
íramfarir og aðrar skyldar ekki hinar aðallegu, beldur pær, að
allur porri alpýðu lielirnú náð hlutdeild í blessun menntunarinn
ar, að jafnvel bin fátækustu börn njóta nú víða beztu kennslu-
bóka og bcztu kennnra. Eæði, klæði og aðbúnaður alpýðu er
oi'ðinn allur annar og betii í fiestum löndum. Ileilsa íuanna
er orðin miklu betri og tryggari, svo árlega deyja eða inissa
beilsu liálfu færri menn en pá, og sumstaðar enn færri. Hver-
vetna eru sunuudaguskólar í stórborgunUm, er konia pvi í
verk, sem áður þótti ómögulegt, og pað er að siða og mennta
aflirak pjóðanna. Kirkjur eru víða hundrað sinnum fleiri en
pá og hófsemi, listasmekkur og kurteisi, svo og siðsemi á
lielgum og á maiinfundum — allt jielta er viða komið í dýrð-
legt liorf hjá pví sem þá var. Sakamannatala 'hefir víða fækk-
að að lielmingi og minnkar árlega eins og ofdrykkja og önn-
ur óstjórn. Jafnrétti og kjörfrelsi má heita aliuennt, en
pekktist varla pá. Og flestar pessar framfarir liafa orðið i
peirra manna minni, sem nú lifa. Er þá fólk almennt sælla
fyrir petta, betra, trúaðra? Já, segjuin vér hiklaust, menn
ern orðnir betri og meuu eiga betri daga, p. e. að s., peir
eru f æ r r i nú, sem illir eru og íllt eiga. jporri manna
(einkum meðal Prótestanta) er orðiiin inenntaðri, frjálslynd-
ari, góðgjarnari, göfuglyndari. Samlyndi pjóða er orðið miklu
betra, pjóðbatrið lieíir minnkað, bleypidómamir fækkað og rén-
að. Andi kristindómsins, heíir eins og tekið nýja stefnu,
nýtt tlug, áður var hanu eins og bundinn við bókstaíinn, við
kreddur og kirkjutrú; nú snýr bann að líflnu og framkvæmd-
um, að jafnrétti, mannúð, kærleika. L'öndin fyllast kristileg-
um stórvii'kjum, sem bæta og siða iiiaiuikynfð meir en nokk-
ur kirkjufélög. Kirkju- eða kreddu-trú pykir minni nú en
pá, en lika minui hjátrú og hræsni, og hrein guðstrú pykir
víða vaxa, eða, sem sumir kalla, frjálsleg bibiíutrú, sem nær
út yíir öll vísindi og rannsóknir, eðu ber eins og á lierð-
um sér alla tíinans nienning og pekking. því meir af ó-
irelsi, hjátrú t g klerkaríki, sem éptir er í löndunum, pví
fleiri teljast par fáfræðingar, aumingjar og sakamenn. Eins
íer allt aptur á bak, par sem kristnum siðuni og trú er sleppt.
Með kiistinni trú '>vldr sannað að jafnréttið efli ásamt
menntnniuni réttvisi farsæld, eu á n hennar ekki. J>etta
pykja pjóðmegunartöflurnar sanna svo glöggt að engir fræði-
menn bera á móti þvi.
Fyrir öld síðan taldist fiæðiinönnunum, að manntalið á
jörðunni væri 731 miljón, par af 174 millj. kristið fólk og
aptur par af 44 millj. endurliættrar trúar. Nú teljast menn-
irnir nálægt 1500 milljónir, og par af 450 milljónir kristnir
og 165 millj. endurbættrar tiúar. Fyrir öld siðan voru sár-
fá trúarboðafélög til, en nú hátt á annað hundrað, og ensku-
talandi menn gefa uú árlega tii kristniboðs beiðingjum nál.
40 millj. króna. Innau eins mannsaldurs ætla menn að há-
vaði stórpjóðanna í Asíu liafi tekið við menntun og trúar-
skoðunum Evrópupjóða og verður það ógurleg breyting frá
pví, sem nú er. Ilið gáfaðasta fólk í beimi utan Evrópu,
Japansinenn, hafa nú á fáin árum tekið flesta kristna liátt-
seini, eu hinir koina eptir.
pessar miklu framfarír má pó ekki skilja svo, að ekki sé
mikið, já, að ekki sé miklu meira eptir að bæta, laga, frelsa
og fullkomna. J>að land, sem frjálsast fyrirkomulag hefir,
er líka lengst á leið komið í framförum, vér meinum Banda-
ríkin, en pad er þó sundurleitt, pví söknm innstreymis ann-
ara lakari pjóða og græningjaskapar hinna ungu og hálf-
numdu ríkja og héraða, er par villidómur mikill og óregla
innan um. J>,ir næst er England, og parnæst önnur lönd
endui'bættrar tiúar. Miklu minni allsherjar-menning (al-
þýðumenntun og siðgæði) er í hinum kapólsku löndum. Af
peim er frakldaiid og Austurríki lang-fremst, en Rússland
langlakast, pó stóreílismenntun sé innan um. J>að er eink-
um frelsið og trúarsiðirnir. sem nienningarstigið fer eptir.
Flestar mannréttinda framfarir segja menn pó fyrst kvikni í
huga hinna rómönsku þjóða (Itala og Frakka), J>jóðverjar komi
viti í pær, eu Englendingar og Ameríkuinenn, frændur peirra,
koini peim í verknað. Hver eru hin mestu mein og spjöll
nútímans? Tvö. Hver? Anuað meinið er vopnaburður
pjóðanna, sem líklega pinir Evrópu allt til pess að megin-
ríkin verða fýðveldi. Úr pví spá flestir að hinn hlægilega
grátlegi „vopnaði friður“ verði ómögulegur. Hitt meinið er
stríðið milli verkmanna og stóreignarmanna a: J>að að verk-
menn fá einungis daglaun sín, en hvorki hlut í né rentu af
fasteignum, og þó einkum af liinum vofdugu verkvélum og
fahrikum. J>að stríð ætla menn að ekki jafnist nema með
einhveijum spánýjum eignar- og afneyzlulögum i pá stefnu,
sem fræðimenn Sósíalista vilja.
Fyrir öld síðan var tala vor íslendinga helmingur
pess, sem nú er, og petta fáa f'ólk bjó við miklu lakari kjör
og aðbúnað í öllu tilliti en það býr nú, svo bráðum verður
lítill samjöfnuður par á.
— Ógn er maðurinn rikur af ijótum orðum og ljótum liugs-
unutn, sagði ég, pegar ég var búinn að lesa „Fjallkonuna“
tbl. 2., sem maður færði mér í dag. í livert skipti sem ég
sé grein frá ritstjóranum um mig, liugsa ég að nú fari biáð-
lega að koma fjöruborð bjá honum, en þetta rætist ekki, ekk-
ert ber á pvi enn pá, „að eyðist pó af sé tekið“.
Sé ég nú svo ómerkur, ,,peisulegur“ og iUvilja.ður pjóð
minui eins og ritstjórinn vill telja öðrum trú um, pá er al
pýðu engin liætta búin af orðum míuum, pví engum manni
kemur þá til huuar, að taka pau hið minnsta til greina. Iín
liafi ritstjórinn pá skoðun, að hann geti með greinum pess-
um ergt mig, þá er hún sprottin af hreinutn misskilningi, pví
mér er svo öldungis, aldeilis hreint alveg sama og íram yíir
p-að, hvað hann Valdimar Asmundsson segir um mig. J>að
verður pvi að álítast — sér í lagi frá sjónarmið r.tstjórans