Lýður - 09.09.1889, Blaðsíða 2

94
ins irúíræðisslioðnnir né hans kirkjupolitík, en líklega íorum
vör nærri um hans p ró g r a m , eins og „Sameíningarinnar" í
heild siniii Að pessir vorir kæ.u bræður, sem rita í „Sam.“
vilji með hug og Sál vinna fyrir Guðsríki og — hvorki meira
né minna — en stoína til Re forrnat ió na r hjá vorum litla
pjóðfiokki, pað leýnir sér ekki, pví nokkuð. stórt er talað;
heldur ekki dettur oss í hug að efast um, að stór, ákaflega
stór og brýn nauðsyn sé á, að vér mættuin í ölluin efnum,
en ekki sízt andlegum efnum, rísa upp af svefni. En eunpá
sem komið er bjóða pessir landar oss einun. is orð —orð,
að vísu stór orð og alvarleg, en orð frá oss sjálfum, orð,
sem vér sjálfir eigum og pekkjUin, orð sem ,v$r og ótal prest-
ar, sem aldrei stign fæti vestur um baf, hafa Hvargsinnis
hugsað og talað. En látuin pað vera, orðin figgja til alls.
Höf. kennir guðfræðinguni vorum einum um da.uðann hér
hjá oss. Jpessuri berskulegu ákæru viljum vér nú líka sleppa,
og ámæli hans ogáfellisdóm afin allan vorn andlega aumingja-
skap og kirkju-kararlegu, skuluui vér líka pola að svo stöddu
— allt pangað til vér skjldum lifa pað að sjá aptur islenzk'
tímarit uin andleg mál læð.ist hjá oss. jpvi satt að segja,
s v o 1 e n g i sem slíkt rit kemur ekki út og getur ekki pril-
ist, g e tu m vér ekki að gagni svarað nokkru orði, getum
ekki annað en tekið eins og með pökkum við liverri einustu
hnútu, sem kastað er beint í andlit oss, getum ekki aupað
en þegjandi viðurkennt, að hver sú gersök, álas, bríxl, öfgar
og ójafnaður, sem oss er boðinn, sé oss maklegt og eins og
eigi að vera.
En í sannleiku er pað hart, já, skerandi, að verða að
taka pegjandi við annari eins kenningu, sem pessi grein og
aðrur að vestan bjóða oss — öðruin eins greinum frá fáein-
um mönnum, sem sjálfir standa á knjánum í hinu vestlæga
ógnarlandi og berjast fyrir líti sínu, að þessir unglingar skuli
pannig leggja vora 200 guðíræðinga á kné, og dæma oss verri
en lifandi dauða! Og pó er enn verra, enn pá meira
skerandi og brennandi, að vera í efa um, hvort vérallir
saman eigum ekki skilið að íá penuan áfellisdóm — eigum
ekki skilið að horfa á pennau handarsvip rita á veggjartjald sam-
vizku vorrar petta mene-tekel- upharsin! Yér fyrirlítum
afsakiinir, pótt vér höfum nokkrar til, en dálítið verðuin vér samt,
rétt til bráðabjrgða, að sendu til svars. — Hvuö er jkkar pró-
gram, kæru vinir og kennifeður par vestraf hver ersásann-
leikur, sem pér bjóðið oss hér heima? Hver er sá kristin-
dómur, sem pér piédikið og heimtið að^vekji vora kirkju og
pjóð upp frá dauðum ? Hatið pið kristindóm? Hvern pá ?
Vér pekkjum margar útgáfur, sem kallast krislindómur,
og heyium enda sagt að til seu eittkvað nálægt 200 kristn-
ir kirkjuflokkar, Vér vitum vel að pið hafið verið skírðir og
fermdir á Islandi, og pó spyrjum vér: hvaða krisfindóm
hoðið pér oss? Vér pelckjutn skynsemis-kristindóm, sem al-
veg er vaxinn frá guðsorði i biflíunni; hann aðhyllumst vér
ekki; vér pekkjum skrípa-kristindóm, bjartveikann, óðann og
sjóðandi; vér pekkjum kristindóm, sein barinn er fram með
bumbiim og básúnum og allskonar gauragangi. — barbarisk-
an kristindóm, sem eltir osseins og Hrafu binn rauða út að
dýki pví, er vellur af eldi og brennisteini og sýnir oss „hel-
vítis kvalar par niðri“. Og eun pekkjum vér mildari og mennt-
a'ri kristindóm, en sem gengur í barndómi hinna lieimsku
og diinmu miðtilda, pykist binda sig bókstaflega v.ið anda og efni
Agsborgartrúarj.itiiingariiinar og annara lútherskra játningar-
rita frá 17. óld. —• en g.jórir pað pó ekki til fulls, af pví
pað er nú ómögulegt; er .pví hvorki heitur né kaldur, er pví
víðast hvar lifaudi dauður, teljandi með sér sárfáa sanna and-
an8 menn. Og loks pekkjuni vér kristindóm, sem kentiir að
trúa á framsókn, eins í guðspekking sem öðrum efnum, fram-
síkn samk.víBrnt órjúfaudi allsherjarlögmáli —kristindóm, setn
kennir að beygj.i sig — ekki fyrir óskynsamlegum trúarsetu-
iiiguin , heldur fyrir gjörvöllu Guðs lögmálj, hvar sem
mannsins skynsemi linnur pað, kristindóui, sem ekki setur anda
mannsins (skynsemina) ofar en Guðs orð og Guðs verkv
beldur kennir skýlaust og krókalaust að andiftn, (o. skyiisem-'
in uppfýst af Guös anda) eigi að rannsaka alla hl ti, prófu
nlla hluti, dbema áíla hluti — og halda hinu sanna. Eða
hverjuin er ætlaiidi pað að gjöra — ef vér hreinskilnistegn
viljdhi tala — ef ekki anda mannsins? Nú spyrjum vér:
hvaða kristiiidóin boðið pið osi nú par vestur frá? I sanu-
leika vitum vér pað ekki. j>að skyldi pó ekki vera, að ykk-
ur Væri pað sjálfum ekki vel ljóst, — að pið, eins og eflaust.
Sumir af oss vesælingunum hér heima, séuð í nokkurskonar
millibils-trúar-ástandi, eða, máske réttara að segja: trúarlifs-
skoðunar ástandi. það skyldi ekki vera, að pið sjálíir vær-
uð veikir, að ykkur einmitt hálflangi til að mega vera ofurlitið
hmsari við Ágsb.trúarjátninguna og gjörast— frípeinkjarar —
Nei, guð hjálpi okkur! — ekkí írlþenkjaíar, pví peir eru for-
dæmdir, nei, ofuilega litið írípenkjarar, bara svo maður geti
verið með, lifað með veraldar.börnunum, pað er að segja öll-
uin þörranum af lieimsins menntaðasta fólki, t. d með stór-
skálduuum norsku: Björnson, Ibsen og Ejelland, sem pið ját-
ið að séu góðir og uppbyggilegir drengir, en „standi fyrir
utnn anda kristindómsins“. En rm vilýuin vér segja ykkur
sögu : með Agsborgar guðfræðínni og með slíku n skoðunnm
um þá Björnson, Ibsen og Kjeílnnd, og jafnvel ekki heldur
með meistsra Jóni gainla og Helgapostillu, leformerið pið eða
við ísland. j>ið verðið að gá að pví, að við eruin pungir í
tuumi eins og allt, sem er drepið og dautt I Eyrir 20 árum
var ritstjóri „Lýös“ ekki fjærri pví lika að lialda að reíormera
mætti vora kirkju og allt vort fólk með Agsborgartrúarjáln-
ingunni, og 5 þá duga reyndi liann að fá sér menn tíl lið3
til að gefa út kirk^ulegt blað, og hafði sároið ávarp, undir
pað eins stórort og grein séru Fr. J. Bergmanns er, en. pað-
tókst ekki, enda tóku bans skoðanir þii óðum að breytast.
Og pótt ótrúlegt pyki, póttist sami geta sagt fyriir
skáldinu Björnstjerne Björnson, árið 1872, og skáldinu Kristo-
fer JnnsOii 1871, að sú orthodoxi, sem peir pá hrósuðu séraf,
mnndi taka enda með skeltingu. , Og pað kom frum: hinn
fyrnefndi gekk allt í einu allur úr skaptiuu, pegar liann losn-
aði út úr liinni norsku poku, og fór út fyrir alla að-
gæzlu (pótt vér eíum ekki, að bann er og verður kristilegur
i anda til. danðadags), en Janson þá er liann slapp úr sömu þoku,
fór allt gætilegar, og er þó ærið svæsinn, eða svo muu hann
þykja þeim kæiu löndum vorum par vestra. Nú er það vor
skoðun, að oss fslendingum fari bezt, að gæta liófs og bafa
livert ein asta augnablik guð fyrir augum Vér vilj-
um, vér práum, já, oss brennur hjartað I brjósti eptir siðbót
og framförum, en „riú erú bættulegír t'unar". Annarsvegar
er kirkja, sem gengur í barndómi og óviljandi hryndir frá sér
mörgum — já fleirum og fleirum, — sinna frjálslyndustu
og nvenntuðustu ba.na; en hinsvegar er trúleysi og guðleysi
fjöldi menntaðra manua, sem segjast ekkert hafa með trú eða
kirkjur að gera — fjöldi menntaðra manna, sem hlægja_að oss
upp í opin augu og segja: „J>ið eruð margar aldir á eptir
tímanum, pið eruð nátttröll orðiu að steini“. Hvað á nú að
segja við pessa cuenii, sem virðast ráða tiðinni og nál. öllum
bennar stefnum, straumum og meðuluin ? Eigum vér að slá
pá með saltaranum? j>eir sökkva ekki fyrir pað, eii vér
sökkvuin með salturann í liöndunum, — nema vér svörum
öðruvísi. — j>ið bræður, serstaklega þú unga, gáfaða, elsku-
verða tiinans barn, sein skrifaðir „uiu skyldur vorar við ís-
land ! Vér eigum að svara peim eins og g u ð, s ky use m i u
og tíminn kennir oss. Vér eigum að segja við pá: pið.
mótstöðumenn vorir, hatið uokkuð til ykknr máls. Oss dug-
ar ekki að boða ykkur tóina miðuldar guðfræði; oss dugur
ekki að binda pað, sem ekki verður fjötrað — hið eilifa
hringstreymi hafsms verður ekki innibyrgt; qss dugar ekki
að ætla að binda menn og mannlíf, vic. og vísindi, við kredd-
ur og traditiónir; oss dugar ekki að segja* að þjóðaana beztu og
vitrustu menn, að mannvinir og þjóðmæringur standi fyrir
u ta n anda kriátindómsins'' (sem na*r yiir og elurallt gott og satt)