Lýður - 23.09.1889, Síða 1
r
23 arkir ai blaAinu kosta 2 kr., erienclia
2,501;v.Borgist lyrirframtil útsölumanna.
auulýsingar teknar fyrir 2 aura hvert
orð 15 stafir írekast, af feitu letri 3 au.,
on stóruletri 5 au.; borgist fyrirfram.
L Y Ð U R
ftitgjörðir. frjettir og auglfsingar
sendist ritstjóranum.
Aðalútsölumenn: Halldór Pétursson
Akureyri og Björn Jónsson á Oddoyri
25. blað. Akureyri 23. sept. 1889. 1. ár
Launamál presta og kirknagjöld.
Óvíða í heimi þessum er jafnmikið aí landsfé að til-
tölu borgað fyrir landstjórn, lagasetning og kristnihald
oins og á vorn landi, enda gengur slíkt gjafd ekki alveg orða-
laust af, svo sem synir saga hinna nýju launalaga, breytinga
og athugasemda við pau, og sérstaklega b r a u ð a m á 1 i ð.
Niíurstaðau á launastappi piags vors í sumar linnst oss að
öðru leyti alls ekki (eins og Hljós.) óviðunanleg. J>egar
hlutdrægfiislaust er skoðað, er pað fé litið, sem inögulegt
er að kria af launum embættismanna landsins s v o 1 e n g i
sem hin núveranda embætta tilhögun varir — sem mögu-
legt er, segjum vér, eigi embættislýðurinn að njóta sæmilegs
uppeldis, en, eins og.pingið í sumar hefir séð, eru pau em-
bætti til, sem hafa hættulega rýr og vesöl laun, sérstaklega
hinna liálærðu manna, sem kenna eiga við æðstu skólana í
landinu. Aptur erum vér á peirri skoðun, að eptirlaun
ætti að minnka, eða smásaman að takast af, en embættis-
menn vera sliyldaðir til að kaupa, ekki einungis ekkjuin sín-
um lífeyri, heldur og sjálfum sér. Að pessu má pó ekki
hrapa. J>að er vandi að laga misfellur margra alda, pað er
torvelt að laga fornan hugsunarhátt, torvelt að gæta hófs ef
slétta skal innrættan og lögfestan ójöfnuð. Frá gamalli tíð
hafa menn meira litið á tign, tiltrú og virðingar, pegar laun
embættísmanna hafa verið ákveðin, heldur en á mikilleik starfs
og annríkis, og venjan siðan breitt yfir eða jafvel bætt á mis-
fellurnar. Að pví var lengi ekkert fundið, pótt einn hrepp-
stjóri gengi sér til húðar við hrepps- og héraðSmál og fengi
ekki eyrisvirði (avo að segja) fyrir, en sýslumaður hans gat
lifað tiltölulega í mesta hóglífi við rífustu laun. En pað er
presta launamálið, sem vér ætlum sérstakl. að benda á. Ept-
ir langt pref á hóraðafundum, á synodus og á pingi, er pví
máli enn vísað frá. jpetta mál er pó mjög áríðandi. Vera
niá að liin rétlu hlutfóll sé torvelt aö finna, og vera má að
pau finnist aldrei fyr en söfnuðir hafa lært að taka miklu
fyllri hlutd-ild í stjórn allra kirkjúinála, eu eitthvað parf að
gjöra til bráðabirgða. V4r skulum einungi: benda á, að tekj-
ur presta og einktm toll- eða inuheimting peirra í h ö r ð-
um árum, er hið mesta ójafnnðar- og vandrœðamái. I
góðnm árum og í góðsveituin, fer optastnær allt vel frara,
enda pótt tollheimtingin aldrei sé, holl fyrir presta og pað
sé og verði næsta öfugt, að peir einu embættismenn, sem
skipað er að kenna, að safna e k k i fjársjóðu á jörðu, skuli
vera látnir lifa og dovja sem tollheimtumenn, og pað sínir
eigin. En bezt koma vandræðin fram í harðærum. Fyrir
öld síðan dóu tveir heiðarlegir prestar pessa lands úr sulti, og
var annar 50 áraprestur. Hve inargir prestar af hundraði munu
nú vera bjargálnamenn á pessulandi — eptir undanfarin stríðs-
ár? J>að er hægt að liggja kristni vorri og kirkju á hálsi
íyrir fjör- og dáðleysi, en hve margir sýna andlega menn
ing, áræði og framkvæmd, ef peir eru nevddir til að bérjast
með öllúm kröptum fyrir munni og maga? Jú, einstök af-
ar-menni, eri íjöldinn megnar pað ekki. Frestar ættu lielzt
ekki að vera auðmenn,en miklu siður sorglega báðir sóknarbörn-
um sínum, pví par með eru peir, er minnst varir. sokkiiir
niður í andlegt sem likamlegt volæði. þó færi vel á þvi, að
hver tínasti klerkur pægi laun sín einmitt af sínum sóknar-
börnuin, en panníg, að kjörnir innheimtu- og ábyrgðarinenu
réttú bonum pað, sem hanúin löglega ber, svo sem siður er
nálega hvervetnla hjá reformeruðum pjóðum og í frí-
kirkjum. þessi tiíhögun er pað, sem ein og ekkert a n n-
nð getur til hlýtar bætt ór voru prestalaunainéli, Annað er
sem, eins og stemlur, parf að m. k. bráðabirgðarlögunar á.
Oss vantar alveg lög og rétt um gjöld til presta og kírkua í
kaupstöðum. Kaupstaðir vorir eru yngri en hin nýjustú
lagaboð um slík gjöld og greiðslur. Hverjir bæjar- eða kaup-
staðarbúar eigi að borga ljóstoll til kirkna, er mjög á reiki,
og einkmm eru pað pó offur og dagsverk, sem fáir kaupstað-
arbúar vita hverjir og hvernig gjalda skuli, og prestarnir ekki
heldur. Yenjulegast er,að æðstu eiubættismenn og kaujiin, i kaup-
stöðuin offri prestum sinum eins og peim sýnist, t. d., eios og
stævri bændur borga að lögum, segjum 15—20 kr. Svo
kemur annar flokkur efnaðra bæjarbúa (húseigenda, embæltis-
manna og verzlara), sem gjalda hið eamla 8 álna otfur og
máske dagsverk með, en ekkert móti lambseldi bænda né
tíundum; og loks er priðji flokluirinu, optar reyndar peir efna
minnstu, en sem pó eru húsfeður og sjálfbjarga, sem borga
presti dagsverk eða — e k k i n e i 11. Sé nú pessu svo var-
ið — eins og vér ætlum — í öllum bæjum og kaupstöðuin
landsins, pá sér hver maður, að petta ástand er óþolaudi, og er
pað meir en ineðal-hugsunarleysi lands- og kirzjustjórnafinu-
ar, að lagafrutnvarp lictir ekki fyrir löngu verið lagt fram
pessu til leiðréttingar.
Búin, bankinn, fjársalan,
|>að ætti öllum bændum að liggja í angum opið, að
bæði bankalánin og fjársalan eru jafn vaudasöm viðskiptí
í góðæri sem í harðæri, og fremur að skoða fyrir pi, o:
búmennina, sem neýðarúrræði en ábataskipti. „Hvern-
ig eigum við að koniast úr súpunni hjá fasta-kaup-
mönnunúm, nema við notum hvorttvaggja?“ — spyrja menn
„Peningalán ffest ekki, og pó við pöútum, getum við ekki
brygt okkur nema við seljum sauði og annað íé, og pað
meira en hóíi geguir“. „Meira en hófi gegnir'*; parna
kemur pað. En ef búin ganga saman sakir íjársölunnar,
hváð svo ? „þ>;í, er að veðsetja jörðina (ef hún er til>
baakúnum“, svara >eir. Hvernig pá? missa fyrst vöxt og við-
gang bússins, eða lausáfjársins, og öfurselja síðan íasteign-
ina bankauum, sem fyr en varir tekur prjá peninga fyrir
einn? Bankar í pemngalausu landi (o: efnalitlu) eru ekki
fyrir bændur, heldur nálega eingöngu fyrir kaupskapar- og
ríkisfplk, og vor banki virðist lakar fallinn eu máske nokk-
ur annar banki fyrir fátæklinga að skipta við. Hér part
að sigla milli skers og báru. Aðal-vandræðin, skilst oss,
munu vera prennskenar: fyrst er pöríin, pörf bœnda að
losast úr verzl.skuldasúpunni; í öðru lagi eðli og ásigkomu-
lag lands vors, og í priðja lagi, erfiðleikinn eða ómöguleg-
leikinn fyrir bændur að vera bæði bændur og kaupmenn.
|>essi tvö síðast nefndu hlutfóll purfa menn einkum vel að
skoða, en vér sleppum poiin að sinni. En athugi nú bænd-
ur, boint frá búmannlegu sjóuarmiði, bankann og fjársöl-
Una! Að hvorttveggja Iia.fi verið notað ýmist til
hagnaðar eða baga í harðærinu, pað er skiljanlegt, en
nú í góðærinu, ættu menu að læra að nota hvorugt nemá
að hvorttvegja sé notað til ábata. Hvað paun góða banka
snertir, er meiri vou, að peii* bændur IjóIoE sein með
batnandi tíð forðast viðskipti við hann nema í viðlögum og
með fullri viðsjá og varúð. Annað mál er moð fjársöluna.
Nú or hennar tíð og makt myrkranna. Menn segja: ..hún
er okkar viðhald sem stendur; hún er sú eina vorzlun, sem
færir oss peninga, gull, inu í laudið; hún er sú eina verzi-
un, sem gjörir oss unt að geta pantað ínoð ábat.i. óg
hún er pað eina ráð til að lota oss við töstu kaup iicnnina .
En pá segjutn vér: Búin meiga ekki ganga sainan. Hvað er
pað, sem stöðvað hofir fra altla öðli alla iiamiör í baaaði og