Sunnanfari - 01.12.1902, Blaðsíða 3

9i
þegar hann var að messa yfir Kölska. þar sém
hann lá vafinn irsnan í skáninni á altarinu.
Það sem gerir draugasögurn :r svo einkenni-
lega skemtilegar, er meðal annars þetta, að draug-
arnir eru svo mannlegs eðlis. Vrér skiljum svo
vel hugsunarhátt þeirra og tilfinningar. Eg skal
til dæmis minna á Jón flak. Hann var látinn
sniia norður og suður, þegar hann var grafinn.
Hann gekk aftur, sótti að líkmönnunum og kvað
vísuna, sem allir kunna:
»Köld er mold á kórbak« o. s. frv.
Getur nokkur láð honum, þótt hann kynni
illa við að snúa öðru vísi en aðrir góðir menn ?
Að öllum þessum sögum þótti oss matarbragð.
En ekki voru æfintýrin óskemtilegri, sögurnar
um karlsson, sem náði sér í kongsdótturina á
endanum og hálft konungsríkið, og um karls-
dóttur, er giftist kongssyni.
Já, undarleg eru æfintýrin. Þegar vér lesum
þau eða heyrum, finnum vér, að þau eru hold
af voru holdi. Þau eru draumar, er skapast hafa
milli svefns og vöku, lognalda, risin úr djúpi
mannlegrar sálar, alda, er glitrar í geislum sólar-
innar; þau eru glitvefur ofinn úr óskum mann-
legs hjarta, þegar þeir voru þreyttir á hversdags-
lífsins sauðsvarta brekáni. Og eins og dýrindis-
dúkar hafa löngum verið skreyttir myndum
af mannlífinu, svo eru æfintýrin full af slíkum
myndum, þó þau sýni lifið eins og mennirnir
ósluiðu að það væri, en ekki eins og það var í
raun og veru.
En lifið, hversdagsreynslan, varpar einnig
skuggnm sínum inn i þessnr glæsilegu hugmynda-
hallir. Vér fáum þar að sjá ill örlög, sem menn-
irnir eiga í striði við, og einn af þeim skuggum,
ein endurminningin um, að lífið er ekki ao eins
»leikur, sem liður tra la la«, er þjóðtrúin um
dlög.
Og af því þessi þjóðtrú er í mínum augum
vafurlogi, er brennur yfir fólgnum fjársjóði, yfir
reynslu liðinna alda, ætla eg að tala nokkur orð
um hana í kvöld og sannindi þau, er hún geyrnir.
II.
Það gerist oft í æfintýrunum, að kungssynir (og
kongsdætur) lenda í álögum. Stjúpa þeirra, eða
eitthvert annað illmenni, leggur á þá, að þeir
skuli breytast í dýr, fugla, ferfætlinga eða skrið-
kvikindi, eða jafnvel verða að stokkum og stein-
úm; og stundum verða þeir að vinna þeim mein,
er sízt skyldi.
Þessir menn deyja stundum i álögum, en oft-
ast komast þéir þó úr þeim.
Þeim er venjulega áskapað að vera menskir
menn 3. hverja eða 9. hverja nótt; og geti þá
einhver náð í harninn og brent hann, komast
þeir úr álögunum.
Oftast er það einhver kongsdóttir, en stundum
karlsdóttir, sem leggur á sig harðar þrautir aí ást
eða meðaumkun til þessara manna, unz þeim vinst
að leysa þá úr álögunum, og þá kemur það í
ljós, að þetta var raunar ágætur kongssonur, er
gengur síðar að eiga þessa konu og sezt að ríkj-
iim, gæfumaður upp frá þvt til æfiloka innan
um öll sín börn og buru. Eg þarf ekki að til
nefna dæmin fyrir þessu; þér þekkið eflaust
æfintýrin.
Eg vil nú biðja yður að hafa þetta hugfast:
álögin vorit jafnan í því fólgin, að sá, sem í
þeim lenti, misti upprunalega mynd sína eða
gervi þá mynd, sem skaparinn hafði gefið hon-
um í fæðingargjöf til þess að hann fegraði hana
og fullkomnaði. Kongssonurinn var ekki lengur
göfugt glæsimenni það, er hann var fæddur til
að verða, heldur orðinn að skynlausri skepnu
eða óarga dýri, sjálfum sér og öðrum til skað-
semdar.'
Þetta er harmsagan í álögunum, að vera fædd-
ur til að lifa fögru, giftusamlegu og atorkumiklu
lifi, en breytast svo í dýrsham. Eg sagði, að
þessi þjóðtrú ætti sér rætur í lífsre)mslu manna;
og þegar vér höldum þvi hugföstu, sem er aðal-
mergurinn málsins, þá hika eg ekki við að full-
yrða, að á öllum öldum og alt frani á þennan
dag hafi fjöldi manna lifað og dáið í álögum.
III.
Vér skulum rifja upp fyrir oss þá reynslu,
sem vér höfum af mannlífinu hvert um sig*
Lítum fyrst á börnin.
í barnseðlinu er eitthvað það, er megnar að
þíða ísinn utan af hverju hjarta, sem ekki er
gagnfrosið, og það sem dregur mig að börnun-
um er fyrst og fremst þetta: að þau eru eins