Sunnanfari - 01.12.1912, Blaðsíða 3

91
mesta, og þegar Magnús kom til Kaupmanna-
hafnar, var þar nýstofnað félag með íslend-
ingum undir forustu Jóns konferenzráðs Ei-
ríkssonar, hið alkunna Lærdómslistafélag, er
gaf árlega út rit bæði um lærdómsefni, at-
vinnugreinar og hverskonar þarflega fræði.
í þessum félagsskap og ritum tók Magnús
mikinn þátt þegar á námsárum sínum. Eptir
dauða Jóns Eiríkssonar 1787 tók félagi þessu
að hnigna smám saman, og leið síðan undir
lok innan skamms.
Þegar Magnús var kominn til íslands, var
honum sá verkaliringur, sem embættin tóku
yfir, alt of þraungur. Hann þurfti að hafa
meira um sig og skipta sér af miklu fleira.
Hann fann bæði hvöt og krapta hjá sér til
margvislegra framkvæmda.og verkefni var nóg;
mart þurfti breytinga og umbóta, réttarfarið,
dómaskipunin, verzlanin, atvinnuvegirnir og
umfram alt bókmentirnar og mentun eða
mentunarleysi landsmanna; laudslýðurinn
þurfti að mannast og fræðast. Bækur þær,
sem liingað til liöfðu verið gefnar út hér á
landi, höfðu ekki verið sérlega uppbyggilegar
né mentandi, nær alt meira og meira úreltar
og ónýtar guðsorðabækur, nema það, sem
prentsmiðjan i Hrappsey hafði gefið út, sem
nú var komin i hnignun. Til þess að ráða
bætur á þessu, þurfti bæði að koma á al-
mennum samtökum og Magnús að ná undir
sig prentsmiðju. ()g þetta varð hvorttveggja.
Landsuppfræðingarfélagið var stofnað 1796,
og varð Olafur stiptamtmaður forseti þess og
Magnús sonur hans framkvæmdarstjóri, og
þar með sá, sem öllu réð og alt gerði —
og Hrappseyjarprentsmiðjan feingin, og nokkr-
um árum síðar Hólaprentsmiðja. Og nú
gerðist Magnús þessi mikli lærifaðir lands-
lýðsins, að slíkur hafði einginn orðið verald-
armanna fyrri. Varð hann nú og einvaldur
í bókmentunum um næstu 20 árin eða alt til
1816, að Bókmentafélagið var stofnað. Þó
hélt hann þessu starfi sínu áfram leingi enn
eptir það og fram á sín síðustu ár. Undir
eins og Landsuppfræðingarfélagið, — sem
Magnús hafði síðar feingið Ieyfi til að kalla
þá konglegu visindastiptun, því að hann hélt
mikið upp á það »konglega«, eins og fleiri
í þann tíð, — var komið á, tók Magnús að
gefa út Minnisverð tíðindi, sem einkum kendu
landsmönnum að fylgjast með í því, hvað
gerðist út í heiminum, því að Magnús fylgdist
allra manna bezt með tímanum; um það efni
hafði landslýðurinn einga fræðslu feingið áð-
ur; i tíðindunum var og mart, er til nytja
og fróðleiks horfði um málefni innanlands.
Þeim hélt hann úti í 12 ár (1796—1808). Eru
þau í rauninni fyrsta íslenzka tímaritið, sem
til hefir orðið á íslandi, því að Maanedsti-
dende Magnúsar Ketilssonar (1773 —1776) voru
á dönsku, og því ekki ætluð hérlandsmönn-
um. Tímariti hélt hann síðan ekki út
fyrri en hann hóf Klausturpóstinn 1818, og
hélt hann honum út í 9 ár, til 1827. Þá
féll hann niður. Það var mánaðarrit. En
síðasta haustið, sem Magnús lifði (1832) gaf
hann út prentað boðsbréf til landsmanna um
það, að nú ætlaði hann að hefja Klaustur-
póstinn af nýju. Svo hugfullur var hann
enn sjötugur að aldri. En þá kom dauðinn
og skaut loku fyrir alt hans starf. En jafn-
tramt þessu gaf hann út önnur alment fræð-
andi og skemtandi rit fyrir landsfólkið, svo
sem Gaman og aloöru (1797), Vinagleði (1798
og 1818) og Smásögurunar (1822—1823), alt
af sjálfs hans toga spunnið. Auk þess gaf
hann út kvæði ýmsra manna, til skemtilest-
urs í landinu, svo sem Pope’s Tilraun um
manninn í þýðingu síra Jóns Þorlákssonar
(1798), og Sá kristni eftir Gellert í þýðingu
síra Porvalds Böðvarssonar (1800). Og þó
að hann útgauðaði rímnakveðskapnum og
kallaði menn »rifna þvert af rímnagóli«, gaf
hann eigi að síður út Gizurar rímur jarls
eptir Svein Sölvason (1800) fólkinu til skemt-
unar En jafnframt hugsaði hann um gagn-
ið. Eptir hann sjálfan er víst Hjálprœði í neyð,
þarsem ekki nær til læknis, og að vísu Hugvekja
til góðra iunbúa á Islandi, Rœður Hjálmars á
Bjargi (1820), Matreiðslubók (1800), sem
hann eignaði Mörtu mágkonu sinni, og var
slík bók þá heldur nýnæmi í bókmentum