Austri - 20.11.1891, Qupperneq 1

Koma út til nýárs, 3 blöð
úménuði. Verð: 1 kr.SOaura,
orlendis 2 krónur. Borgist
fyrir lok október, annars 2kr.
Upiwíigii, skrifi«g, bund-
ín við áramót. Ogild nema
komin sé til ritetjórans fyrir
1. nktober. A.uglýsingar 10
aura línan, oða 60 aura hver
þral. dálk*.
I. árg.
SEYÐISFIRÐI. 20. NÓV. 1891.
Nr. 11.
ILJiít mörg undanfarin ár liafa öll hin merk-
ari blöð í liinum menntaða heimi við og við
‘flutt lesendum sínum stuttar og frseðandi
blaðag-reinir um ýmislegt, er lýtur að bakte-
riufræðinni, og um |)á hina ósýn'ilegu veröld,
«em aðeins verður eéð gegnum sjónauka
fMikroskop). Hér á landi liafa og verið rit-
aðar nokkrar greinar í þessa stefnu, bæði í blöð-
unum og tíinariti Bókmenntafébigsins af hinum
ágætaog margfróða landíækni vorum Schierbeck
og nú síðast er nokktið drepið á saraa efní í
æfisögu K, Koch’s í Almanaki fjóðv'inafélags-
ins fyrir 1892, og einníg áðtfr i saraa riti i
œfisögum heirra Pasteur’s og Lister’s
Ritstjórn hins nýendurreistablaðs ,.Austra“
sem lætur sér mjög annt um, að lesendur
blaðsine fái við leBtur þess 'fraíðslu ura sera
flest þau mál, sem nú eru á dagskránni með-
al liima menntuðu þjóða, og lem rneð réttu
ætlar, að menntun alþýðu sé hin bexta und-
irstaða til aannra þjóðþrifa, hefir beðið rnig
um að rita noklcrar blaðagreinir í „Austra“
um eitt og annað, sem lýtur að hakteriufræð-
inni og sjúkdómafræðinni, til fræðslu fyrir
:almenning, og skal eg fúslega verða við þess-
nm tilmælum ritstjórnarinnar eptir því, senr
•eg hefi tœkifæri til og tími minn frá öðrum
önnum leyfir mér.
Bakteriwr eru smáverur [mikro-
organismer], sem f.illieyra liinum
lægstu og einföldustu jurtamyml-
unum, og eru svo smáar, ab þær
ítbeins verða sýnilegar gegnum
sjónauka (Mikroskop). Lögun
þeirra er ýmisleg, þær geta ver-
ib kúlumjndaðar, aflangar og
eins og stafur í lögun; sumar
eru jþrábmyndabar, og a&rar eins
og skrúfumyndaðar. Eiginlega
oru abtíins þær stafmyndubu
sem heita bakteríur, en nú er
'komin einskonar heíb á ab kalla
allar þessar smaverur bakteriur
í ræbu og riti.
Bakteríur samanstanda af
aöeins einu livolfi eba „cellu“,
og kjarna, sem er ýmislegur ab
lögun. þær fyrirfinnast hvar sem
vera, skal á jarðarhnettinum, og
er tala þeirra óendanleg. Lopt-
15, sem vér öndum ab oss er
fullt af jþeim, og þær eru bæbi
í munni, maga og öllum innýfi-
um vorum, og þab í ótölulegum
grúa.
£ab fœri ekki vel, ef allar
5ær bakteriur, sem fyrir koma í
líkama vorum, væru skablegar
fyrir líf vort og heilsu, enda er
langt frá því aö svo sé. J>ann-
ig eru bakteriui’ þær, sem hafa
magann og þarmana fyrir veru-
stab sinn, mjög naubsynlegar
fyrir meltinguna, og starfa eink-
um ab því, ab sundurliða eggja-
hvítu-efnin, sem síban gegnum
sogæbarnar komast inn í blób-
rásina til viburhalds og styrk-
ingar líkamanum. J>ótt nú flest-
ar þær bakteriur, sem meb mat
og drykk vorum, andardrættin-
um o. s. frv. komast inn í lík-
amann, séu óskaðlegar, kemur
þó bendanlega opt fyrir, ab skab-
legar bakteriur slæbast líka inn,
en þær geta þá fyrst orbib hættu-
legar fyrir lif og heileu manna
er þær ná ab komast inn í blób-
rásina, geta aukizt og margfald-
ast í blóbinu, og dreifst meb því
víbsvegar um líkamann.
Opt og einatt ná þessir skab-
legu féndur vorir ab komast inn
í blóbið, en þegar þangab er
komib, hefst harbur og langur
bardagi milli þeirra og vinalibs,
smn ver eigum þar fyrir, og nú
er líf vort undir því komið hvor
sigurinn vinnur, ogtilallrarham-
ingju fyrir oss bera vinir vorir
optast sigurinn úr býtum.
En hverjir eru þessir vel-
gjörbamenn og vinir vorir?
Blób vort inniheldur, eins
og flestum mun kunnugt, raub
og hvit blóbkorn, og verbahvor-
tveggju-abeins séb gegnum sjén-
auka. Iíin raubu blóbkorn eru
margfalt fleiri en þau hvítu,
en aptur eru hvítu blóbkornin
stærri. J>ab eru einmitt þessi
hvítu blóbkorn sem eru varnar-
lið vort móti árásum bakteri-
anna, og er þetta kenning hins
rússneska læknis Mentschnikoff,
sem- um undanfarin ár hefir gjört
margar tilraunir og rannsóknir
í þessu efni.
Mentschnikoff kallar hvítu
blóbkornin „Eagocyter“, sem þýð-
ir áthvolf eba át„cellurw, því
hann kvebur svo ab orbi, ab hvítu
blóbkornin éti upp bakteriuniar
jafnóbum og þær komist inn í
blóbið. Hann segir, ab sé mab-
ur heilbrigbur, sé þab vottur
þess, ab áthvolfin gæti vel skyldu
einnar, og láti ekki féndurna
ná að komast inn í blóðið;
verbi mabur sjúkur, þá sé það
af því, að áthvolfin hafi beðið ó-
sigur í orrustunni, enbatni mannl
aptur, þá sé það því að þakka,
að áthvolfin hafi sótt i sig kjark-
inn, dregið að sér meira lið, og
háð sigursæla orrustu.
Eptir kenningu Mentschni-
koff’s á það að vera ætlunarverk
hvítu blóðkornanna, að gleypa í
sig eba eybileggja öll þau sótt-
næmisefni, sem komast inn í blób-
ib, en því abeins geti áthvolfin
unnib starfa þennan, ab hitiblóbs-
ins sé hinn eblilegi (c. 37° Cels.)
því verbi hifcinn óeblílega mikill,
missi áthvolfin lystina á bakter-
iunum, sem þá geti lifab og lát-
ib eptir vild sinní.
Svo er um þessa merkílegu
kenninguM entechnikoff’s sem abr-
ar nýjar kenningar, ab hún liefir
marga áhangendur, en líka ýrnsa
mótmælendur. J>ab eitt er vist,
ab blóbkornin hafa mikla þýðingu
í baráttu þeirri, sem lífsaflið
heyjir vib hinar skaðlegu bakte-
riu-tegundir, er vilja eybileggja
það, þó hér kunni máske fleira
ab hjálpast ab.
Hinar skaðvænu bakteriur
vinna líkamanum tjón:
1. Meb þri, ab eyðileggja blcð-
kornin í baráttunni fyrir tilver-
unni, [struggle for the life. Darw.]
2. J>ær búa til rotnunareitur
[Ptomaina], sem eitra allan lík-
amann, svo sem „Cholin“, „Neu-
ridin“, „Cadaverin“ o. s. frv., og
eru þetta hin skæðustu eitur.
3. Háræðarnar geta fyllst svo
af bakterium, ab blóðrásin gegn-
um þær hætti, og ldeypur þá
drep í vibkomandi líffæri.
4. Meb því ab bakteriurnar
æxlast svo afarfljótt, og sundur-
liba Og éta eggjahvítuefnin úr
hinum ýmsu hvolfum likamans,
svifta þær hann næringu hans,
Hvernig bakteriurnar og hin
skaðlegu efni sem þær mynda, I
komast aptur burt úr líkaman-
um, er enn eigi fullkunnugt.
En þab er víst, að þó ab blóbib
sé fullt af skaðlegum bakterium,
hverfa þær þó stundum úr því
á fárra tíma fresti.
|>ab er næsta merkilegt, en
er þó fullsannab, ab bakteriurn-
ar eiga engan skæbari óvin til
en sjálfar sig, þvi vib sundur-
libun efnanna, mynda þær ab sib-
ustu efni, sem ríbur þeim sjálf-
um að fullu. J>annig verba bakte-
riur þær, sem búa til vínanda,
[Alkoholj meb því ab valda ólgu
eba gerb í sykurkenndum legi,
sér sjálfum ab bana, því vínandí
er bakteriudrepandi.
Einnig er þab nú sannab,
ab hinar skablegu bakteriu-teg-
undir, vib sundurlibun efnanna,
búa til, mebal annars, „Fenol“
eða Karbolsýru, sem er alþekkt
bakteriudrepandi lyf, og sann-
ast þar með þessi dullarfulla
setning i heimspeki Buddha, „að
hið skapaða tortýni skap-
ara sínum“.
SCHEVING.
AMERÍKUFERÐIE,
eptir
Gruðmund HjaltasOD.
IX.
Nú sem stendur halda menn á-
fram að streyma héðan til Ameríku.
Ef straumur sá heldur lengi áfram,
þa bíður landið skaða. það missir
fé og vinnukrapt. Að banna mönn-
um að fara er ómögulegt, eða pá að
minnsta kosti ógjörningur. En mætti
ekki hindra að raikið fé fari út úr
landinu ? Eg er á pví. Leggjum
duglegan toll á ríka vesturfara!
Ætla eg svo tollfróðum föáurlands-
vinum að skera úr, hvort tollur sá
yrði framkvæmanlegur og hvernig hon-
um eigi að vera háttað.
En eins og áður er sagt. Vest-
urlarir hljóta að minnka fyrr eða
síðar. þótt landið bíði mikinn skaða
aí peim í hráð, pa mun pað varla
verða í lengd.
Skynsamleg yfirvegun, lik peirri
sem eg hefi gjört hér, ætti að verða
nóg til að hamla hverjum einum, sem
Sjörir hana, frá ópörfnm burtferðum.
Og ættjarðarastin —! En er til nokk-
urs að nefna ættjarðarást? Hvar er
hún ?
Ekki hjá peim sem stara einsog tröll
á heiðrikju eða naut á járnbrautarlest á
pamenn, er sjálfir fórna og heimta að sé
fórnað og útmála í ritum pá sem fórna
fé og vinnu á altcrí ættjarðarástar-