Austri - 27.02.1895, Blaðsíða 2

G
AUSTEI,
22
það or rajög iskyggileg staða að
vera sjnarútvegsbónði í purrabúð,
með ómagafjölskyldu, ]jví fyrir honum
liggur ekkert annað en lireppurinn,
ef biigindaár koraa fyrir við sjóinn.
Ef hreppsfélagið samanstendnr svo,
að mestu leyti, af purrabúðar útvegs-
mönnum, þá parf enginn landbóndi að
líta öfundarauga til pess hreppsfélags.
(Framh.)
Ein bóksala fyrir allt landið?
Eins og sumir sýnast ætla, að
einn fjársölu-agent se hollastur fvrir
allt landið, eins ætla máske sumir
menn að hentast sé að ein sé bók-
salan á landinu og eitt forlagsbú ráði
lögum og lofum á bókamarkaði vor-
um. ]>ví pótt agentarnir sjálfir haldi
slíku principi fram, er rninna að
marka.
Reyndin er ólýgnust.
Xú er fyrirkomulagið á bóka-
raarkaði vorum verra að minu áliti
en pað var á dögum „Klausturpósts-
ins“, eða fyrir 60 árum. Að visu fást
bœkur nú með tiltöiulega betra verði
og miklu betur prentaðar; miklu meira
má prenta nú og margfalt fljótara,
par sem nú oru að m. k. tvær prent-
smiðjur, sem geta prentað fjölrla bóka
á ári, og báðar eiga hraðpressur. Svo
eru og miklu fleiri vissir útsölumenn
nú og margfalt meiri samgöngur.
Hvað vantar pá? J>að vantar lifið;
pað vantar frelsi og samkeppni í
bókamarkað vorn. Síðan bóksalafélag-
ið var stofnað getur ekki heitið að
landið eigi nema einn bóksala og einn
forleggjara. J>ví félagið er eitt og
allt — félagið, sem tekur 40°/ð og
hefir alla aðra bóksala landsins við
sig bundna, sem fá að sögn 30°/o af
hverri bók.
]>et,t,a fyrirkomulag er einkum og
eingöngu miðað við haguað forleggjara
og sölumanna, en er gagnstætt hagn-
aði almennings — að eg ekki t>«li um
pá, sem semja bækurnar. J>eim eru
með pessu allar bjargir bannaðar.
Eg veit að vísu að viðkomandi „agent-
ar“ hafa svör fyrir sig. peir svara:
Ef bækur hér á landi á að prenta og
gjöra, úr garði samkvæmt kröfum tim-
ans, parf að hafa stórfé í veltu, móti
pví sem áður var. Cppá gamla mát-
ann getur engin bókaútgjörð eða bók-
sala staðizt. J>að er fátækt pjóðar-
innar — fæð, strjnlJeíki, óskilsemi,
sem neyðir okkur; við okrum ekki að
gamni okka'r, enda tokum við ekki
bærri rentur en utunlands er títt.
Afkomu okkar eða grbða má bver
sjá sem vill, o. s. frv.
Eg svara: ]>að er satt, pið græð-
ið hóflega, og eigið fullt í fangi með
ykkar dýru hraðpressur, ébæga mark-
að, tregðu á skilum, o. fl. Einnig eru
40 af hundr. engin óvanaleg bóka-
renta. En hvað er pá í vegi? J>að
er í veginuni, að petta er einokun, að
einungis eitt félag ráði bæði framleiðsl-
unni og sölunni, gefi litið og eptir
geðpótta fyrir forlagsrétt bóka og
ráði svo eitt sölukostunum og xitsölu-
aðferðinni. |>áð er einkum utsalan
út um héruð landsins, sem félagið
hefir bundið. Undir-bóksalarnir fá,
að sögn. 30°/0 i útsölulaun, en til
pess að skerða ekki pau laun, munu
peir alveg hættir við að senda sölu-
menn um sveitirnar ogrxð lnna bækur
íit, en petta, einkum hið fyrra, var
máttaraAriðið í á'Ilri b'ókasðlu hér á
landi áðuf. AÍ pessu Jei'ðir að bæk-
urnar seJjnst svo dræmt. að undrum
gegnir.
Að enginn er lengar keppinaut-
urinn, eða treystist til að véra, hiýt-
ur að valda meiri og meiri hnekki í
allri vorri bókagjörð. Hver vill, eða
hver getur samið bækur hér á landi
fyrir ekki neitt? Eða — má ekki
spyrjá: live lengi gelur slík einokunar-
verzlun borgað sig fyrir eigendurna
sjálfa? Hugsi peir sig vel um. Lestr-
arfélögin fjölga árlega — og eiga að
fjölga; peir, sem góð rit bjóða,
bljóta aptur á móti að fækka, og ef
nýjar bækur fækka, mun lestrarlyst
aipýðu líka ganga til purðar. Ætli
almenningur fari ekki að láta sér
lynda blöðin og sjálfsögðu kverin?
J>etta er gefinn hlutur, par sem sam-
keppnina vantar, deyr allt líf. Ætíð
gæti pó petta allsherjarfélag sér að
skaðlausu tekið upp pann Sið, að
nota farand-sölumenn, pví pess yrði
ábatinn, enda bætti pað töluvert úr
vandræðunum.
Til dæmis að taka, gaf eg sjálfur
út kver í fyrra vetur (Ohicagoförina),
og sendi sölumenn með pað hér um
sýsluna, og svo um nokkrar sveitir
jþingeyjarsýslu. Árangurinn varð sá,
að í pessum sýslum rann kverið út.
(nál. 400 eintök), en par sem pað lá
hjá bóksölum seldist pað mjög dræmt,
enda vantar sumstaðar alveg að bæk-
ur pessara féllagsselénda séu aug-
lýstar. í Skaga- og Húnav. sýslum
til samans seldust einungis 30 eintök
hins nefnda kvers.
Að senda bækurnar heim á heim-
ili manna, er fyrsta ráðið. Svo
koma fleiri.
Matth. Jochumsson.
Á1 (Aluminium).
J>.ið er mjög Jíklegt, að hinn nýi
málrnur. er efnafræðingar hafa gefið
nafnið Aluminium (o: álúnsmálraur, af
aluraen — álún, sem er salttegund
með pessum málmi i og valið merkið
Al., en vér gætum nefnt .41, (og
hmeigt orðið eins og stáJ) muni broið-
ast meir og meir út hér uru land sem
annarsstaðar, par sem pað er hent-
ugri en flestir eða allir aðrir málmar
til margra nytsamlegra verkfæra, og
virðist pví vel til fallið að lýsa pví
með nokkrum orðum fyrir lesendum
„Austra“.
Álið finnst ekki óblandað í jörðu,
en mikið er til af pvi í sambandi við
ýms önnur frumefni jarðarinnar, eink-
um felst pað í hreinura leiri, og er
pví stundum nefnt „leirmálmur“. |>að
var ekki fyr en á pessari öld, að
menn fundu álið, og eptir miðja öld-
ina fóru Frakkar fyrst að vinna pað
í verksmiðjum. Napoleoni keisara
pótti mikið korna til „leirsilfursix>s“,
og var pað lagt fram á sýningunni í
Paris 1855. Einhver fyrsti hluturinn,
sem búinn var til úr áli, var barnagull
handa syni Napoleons, en altaf var
pað fágætur og dýr málmur, unz menn
komust upp 4 að nota rafmagn
til að framleiða pað, og hefir nú um
hrið mest af pvi fengizt frá verksmiðju
nokkurri í Neuhausen í Sviss.
A1 gengur að ýmsu leyti næst
góðmálmum, pað er svipað silfri að
lit og mýkt, og pví er ekki hætt við
ryði. J>að er hljómmikið, seigt og
Hðugt, en pó sterkt, málma léttast og
ekki pyngra en gler, en auðvelt að
smíða úr pví og laga pað til á marga
vegu, nema eigi er hægt að sjóða pað
saman. Sölt pau, er af pví myndast,
eru ekki, óheilnæm né eitruð eins og
blýsölt og eirsölt, og er pað pví hent-
ugt til mataríláta. Einnig er pað
haft til margra annara áhalda, og eru
búnir til úr pví diskar, skálar, skeið-
ar, mathvíslar, hnífsköpt, kaffikönnur,
tepottar, hárgreiður, lyklar, penna-
sköpt, lampar, ljósastjakar, bikarar
o. m. fl. — Ennfremur pykir úlið
hentugt efni til bátagjörðar, en eink-
um gjöra menn sér miklar vonir unr
að nota megi pað með tímanum til að
gjöra úr pvi loptför, pví að par
kemur hinn mikli léttleiki pess i beztu
parfir. Gott stál (steypistál) fæst
með pví að blanda saman járni og
áli (járnál, Ferroaluminium), og við
fleiri raálma má áli blanda, svo að
gagni komi.
Aðsent.
Afhrigði á skurðarkiiicl.
Kind sú, cr hér er um að ræða
kom í haust fyrir hjá bóndanum Eiríki
Einarssvni í Bót, og var ær prévetur,
sem aldrei hafði lamb átt. Pylgjum
vér hér frásögn Eiríks bónda er góð-
fúslega hefir skrifað oss.
I skurðtíðinni í haust verður
pessi kind fyrir honum er hann er að
taka til heimilis-skurðar, og kemur
honum undarlega fyrir, hve hún er
holdgrönn, en pó jafnframt ákaflega
digur, svo hún „varla gat borið sig“;
datt honum fyrst í hug að bún væri
dauð-sollin og var ánni pví pegar lög-
að, og vann hann sjálfur par að.
|>egar rnagállinn var ristur varð
strax fyrir honum stórt hvitt mör-
flykki, aflangt, var öðru megin við
vömbina, sem sjálf var mjög litil,
og aðeins með punnri netjuslikju ut-
aná; petta óvenjulega mörflykki, sem
virtist gróið vera bæði við siðu og
hrygg skepnunnar, var með seigri hiranu
utan um sig og fylgdi pvi annað nýr-
að, og lögnn pess svipaði einnig til
nýrmörs; nii var mörstykki pettavigt-
að og fannst vera 431/® pd. að pyngd,
en netjuslikjan, gavnmör og hinn
nýrmörinn, allt til samans var l1/* pd.;
kroppurinn sjálfur af kindinni var 30
pd. og engin lýsa í kjötinu. jþetta er
lýsingiu í fám orðum, og óskar horra
E. að einhvor náttúrufróður vildi
segja álit sitt um eða skýra aíbrigði
petta, sem mjög svo einkermilegt er,
sem sé pað að nálega allur sá mör
er framleiðst hafði í skepnu pessari
safnast saman í annan nýrmarinn, og
bann verður svo uwdrunarlega stór, —
J>að er eflaust ekki svo auðvelt að
segja af hverju petta mikilfenglega
afbrigði i innýflum skepnu pessarar,
stafar. J>að er næst að skoða pað sem
annan vanskapnað eða aflögun (Mis-
dannelse) hjá náttúrunni, en til pessa
kunna menn ekki að rekja nein ljós
rök. Aflögunin er fólgin í pví að allt
sem skepnan bafði safnað um sumar-
ið leggst aðallega til mörsins og pó
aðeins annars nýrmarsins, pví allur
hinn mörinn er hverfandi lítill gagn-
vart honum, og svo h.itt, að slrepnan
! nær ekki að holdgast — kjötið mjög
litið og lýsulaust, — sökum pessa of-
i vaxtar annars nýrmörsins. Ef vér
i ekki dæmum petta sem annað gönu-
skeið hjí náttúrunni, viðlíka o<? hina
{ ýmsu vanskapnaði, sérílagi á fóstrum
' skepna, er alltíðir eru, pá. verðum vér
j að ætla að áfall eða einhver krank-
j leiki i líffærum skepnu pessarar sé
í undirrótin eða orsök pessarar eins-
j dæmislegu aflögunar og öfugu hlut-
falla i innýflum hennar.
Árasliipti (kl. 12) 1894—1895.
Hérna eru ára mótin! —
Árið gamla -flýr hið nýja;
orsök pess, og undirrótin
er, að gamallt nýtt má flýja —
Skurðgoð forn pótt óðum eyðist
Önnur koma ný í staðinn.
Löstur (drýgður lengi’) ef deyðist,
lifnar annar, pað er skaðinn.
Nýir siðir nýjum tíma,
náttúrlega fylgja hljóta;
(nýtt má æ við gamalt glíma)
Gott, ef væri peir til bóta!
Hyggjum að pví, heilla landar!
hversu opt á gönilum vana
nýjung góð og göfug strandar.—
Gott væri’ inn að leiða hana.
Látum nýju ári eigi
allan sið hins gamla fylgja!
Eornrar heimsku framtíð deyi!
Flæði’ of landið mennta bylgja.
St.
Ú TLEN I) A R F II É T T I R.
—o—
Norvcgur. Óskar konungur er
nú i Kristjaníu til pess að semja frið
i meðal hinna harðsnúnu pingflokka.
Forsætisráðgjafinn Stang hefirnú
lagt niður völdin, en konungi gekk
mjög tregt að fá mami i hans stað.
Hafði konungur ráðfært sig um deilu-
málin við alla lielztu flokksforingja
vinstrimanna; en urn miðjan pennan
nránuð hafði enginn peirra orðið til
pess, að taka að sér pann vanda að
stjörna landinu með að eins 4 atkvæða
mun á stórpinginu, og hafa svo kon-
ung og Svipjóð par á ofan á mötisér.
}>jóðskáld Norðmanua, Bjfrrn-
stjernc Bjarnsson, sem áður fyrri
æsti landa sína manna nmst til pess
að halda öllum málum fram af sem
mestu kappi við Svia og alla gætnari
I menn landsins, — hefir nú ráðlagt
löndum smnm að leggja deilumálin í
gjörð frændpjóðar sinnar, Dana, og
sýnir pað, að honum lízt eigi meir en svo
j á bliku pá, er hann hefiv pó sjálfur
t yerið fremstur með að búa til, og vill
! nú lækka seglin og fara gætilega.
Fralíklaml. J>ar eru rélt enn-
pá einusinni orðiti ráðgj'afaskipti.
Heíir ráðaneytisforseti Dupuy og
embættisbræður hans sagt af sér og
sá tekið við stjórntaumunum er liibot
heitir; hefir hann áður verið í ýmsum
ráðaneytum og stendur all-nærri hin-
um svæsnari lýðveldismönnum i skoð-
unum sinum; eitt af helztu París-
arblöðunura, „Figarobríxlar honum
um fjárdrátt, og er pað eigi góðs viti
um langlífi stjórnar hans, en pví mið-
ur engin ný bóla hjá stjórnargörpum
Frakka á seinni tímum.