Austri - 22.03.1895, Blaðsíða 1

Kemnr fct 8 k m&ivnði eða
36 blöð til næata nýárs, og
kostar hér á landi aðeins 3
ki'., erlendis 4 kr. Gjalddagi
1. júli.
Cppscgn skijfleg luiridia
við árnmót, Ogild nema
komin sé til ritsijorons fyrir
1, okt.óber, Ausrlísingar 10
Bura linan eða CO aura hver
}>uml. dálks og háifu d^rara
á rvwtn siðoL
T. ÁR.
SEYÐISFIRÐT. 22. MARZ 1895.
Na, 8
Kvennaskölamálið.
ASKOEUN.
—o—
Á fundi sínum í gær hefir sýslu-
nefndin í Norður-Múlasýslu sampykkt
að gangast fyrir pvi að koma upp
kvennaskóla hcr á Austurlandi, ef
hinar aðiar sýslunefndir amtsius, að
rninnsta kosti sýslunefnd Suður-Múla-
sýslu, vildu verða henni samtaka í
pví. Hefir sýslunetndin kosið oss
undirskrifaða í nefnd til að hafa á
hendi ýmsar bráðabyrgðárframkvæmd-
ir i pessu máli, fram að sýslufiutdi
peim er væntanlega verður haldinn
fyrir báðar Múlasýslur, og máske
Skaptafellssýslu, snemma í júní í vor.
Eitt af pvi sem sýslunefndin sam-
pykkti pessu máli viðvikjandi var að
leita samskota til að bygfrja skóla-
hús'ð, handa hinuin væntanlega kvenna-
skóla, og var pví hlutverki beint að
oss nefndarmönnum að leita s imskota
possara hjá ibúnm Austuranatsins.
Vér leyfum oss pví hermeð að
skora á alla íbúa Austuramtsins sem
nnna sannri menntun kvenna, að befja
nú pegar samskot, til pess að reist
verði fyrir pau sæmilegt kvermaskóla-
hús her á Aasturlandi. Eerum ver
pað traust til allra hinna beztu manna
og kvenna í sveitunum að peir gjörist
fbrgöngumenn pessa máls, pvi vér von-
um öllúm sé pað ljóst að sönn kvenn-
menntun er bezta undirstaða sannr-
ar pjóðmenntunar, og pó hægt se að
koma stiilkum til kennslu á Jcvenna-
skólána í hinum landsfjórðungunum, er
pað miklum örðugleikum og kostnaði
bundið, og fer pví mörg stttlka, eink-
um hinar fatækari og úrræðamiuni,
á mis við menntun fyrir íjarlægð
skólanna. enda mun flestum peirra
ríkum og fátækum vera pað betra að
geta fengið menntun heiraa í sfnu
«'gin héraði, pví pað reynist opt
sannur málshátturinn; „Hollter heima
hvað".
Ver leyfum oss. að dska pess
að allir sem fyrir samskotum gangast
gjÖri svo vel, og skýri einhverjum af
oss undirskrifuðum frá árangrinum,
fyrir liyrjun jiinímánaðar næstkom-
audi.
p. t. Eiðum 6. marz 1895.
Jón Jónsson Magnús Bjavnavson
(alpm.) (prestur)
Jónas Eiríksson
(skólastjóri).
Fundarboð.
— :o:—
Samkværnt ályktun bindind-
isfundarins á Biburn 14. april
f. á. bobum vér undirskrifabir
til bindindisfnndar '' Seyoisfiröi
föstudaginn 24. mai næstkom-
andi. Skorum vór á allar
Templar-stúkur og á öll bindind-
isfélög í Múlasýsluin aö senda
fulltrúa á fund þennan.
Seyðisfnði 7. raarz 1895.
SJcapti Jdsepsson. Björn porláksson.
Skarphcðinn Sigurðsson.
Frelsi - frjálslyiuU - lýðfrelsi.
Eptir 31. J.
1. Hve opt tala menn og
rita eoa jafnvel yrkja nm „frelsi",
án þess menn í rauniuni viti
hvaö i orði þessu er fólgib.
Optast murfa menn helzt með
því oroi meina þess öfugu þýð-
ing (n e g a t i o n) en ekki þess
réttu (pösitivu), sem só lausn úr
einhverjnm bondum. Frelsi þy'öir
þá saraa og það aö ver.'i laus,
óbundinn, sjálfráður. Hib stjórn-
lega frelsi er lika því miöur
skilio miklu fremur negativt en
pósitívt, e&a sem lausn frá kúg-
un og ólögum. Auovitað er
það, að miklu meira en það
vakir fyrir öllum greindum
mönnum og dálítið menntuðum;
samt skortir mikið á að 1 eða
2 menn af hundraði séu færir
um að afmarka og ákveða með
orðum hina fyllri þýðingu þessa
mikla orðs. Hvað þýðir þá orð
þetta meir en lausn úr ánauð
og sjálfræði fyrir olögum og b-
jafnaði? Frelsi er ekki lausn
frá a 11 r i nauðung eða þvingun,
því nauðugur-viljugur hlýtur
hver maður að lúta einhverju
valdi, einhverjum lögum, sem
afmarka og skerða sjálfræði
hans. Mannfélagið er einmitt
bundið og samanfest með þeim
böndum, sem skerða frelsi og
sjálfræði hins einstaka. Tilver-
an leyfir ekki tómt sjálfræði;
hún bannar alla ranga e :a höf-
lausa singirni; fylgir stranglega
boðorði postulans: „Sérhver líti
ekki einttngis á sinn hag, held-
ur og annara". Frelsi má þvi
kalla að nokkru leyti sjálfræði
og að öðru leyti þvingun; það
er jafnvægi hvorstveggja, það
er lögbundið, bundið órjúfandi
frumlögum. Og þetta á við
allar greinir mannlegs frjálsræð-
is. fetta verða menn fyrst að
skilja. En þarnæst beygist þýð-
ing orðsins inn á við, inní þekk-
ingar- og viljalíf manna. Fyr
verður ekki um frelsi talað í
rettum skilningi, fyr en maður-
inn hefir hugmynd um þess á-
gæti, fyr en hann skilur að það
er meira en lausn úr tilteknu
ófrelsi. Ef vér höggvum fjötur ,
af fanga, sem gleymt hefir að
bera fæturna, er hann litlu
nau* þó laus sé þangað til hann
hefir lært að neyta rétt limanna.
Heimskir menn, vondir, villtir
eða mjög rangsniinir, eru, þo
frjálsir þykist eða kallist, ófrjáls-
ir menn. Annars mega allir
vita þetta, sem lært hafa kver-
ið sitt, en þvi miður kunna
færri en skyldi að heimfæra í
lífinu þau sannindi, sem gjöra
menn frjálsa. Hvað gjörir þá
manninn frjálsan? Sá sannleíkur,
sem birtist oss fyrir reynslu og
þekking eins og guðlegt lögmál:
sá sannleikur gjörir oss frjálsa,
hvort heldur hann takmarkar
þaö, sem vér opt teljum frelsi,
eða eykur. pað frjalsræði sem
oss er lánað er lijgbundið, skorð-
að, útmælt af. löggjafa þeim,
sem birtist yfir og í hlutum og
hlutföllum tilverunnar. Að
vísu er viljinn ætíð bundinn og
kemst ckki spor nema það sem
kallast hvatir (motiv) leiði hann.
En vér getum lika kallað hann
frjálsan — svo framarlega sem
eða miður, sem ekki bætir og
göfgar siðferðishvatir hins sak-
fellda. Af þessu má betur sjá,
að frelsi er bæði allt annað en
sjálfræði, og að það er andlegs
og siðferðislegs eðlis. Frelsi
er rétt stjórn á sjálfum
sér samkvæmt eðlis- og
þróunarlögum manns sjálfg,
mannfélagsins og tilver-
unnar. Víða i bókum má ef-
laust finna fyllri og réttari oiö-
skyring þessarar hugsjónar, en
þessa mynda eg frá eigin brjósti,
samkvæmt því b*-ui að framan
er bent á. Aptur er þörf á
nýjum skýringum (defínitionum)
um stjórnfrelsi, trúfrelsi, mál-
frelsi, atvinnufrelsi, o. s. frv.
En hér skýrði eg orðið tóntt,
huglægt (abstrakt) eða óheim-
fært, og benti á þess vísindalega
gildi eða siðfræöilega.
2. En hvað er frjáls-
lyndi (liberalitet)? fetta orð
er miklu minna heimspekiskennt
og þar fara miklu fleiri nau' um
rétta þýðingu Og þó: hvern
kalla menn venjulega frjálslynd-
an? mun ekki þann, sem örast-
ur er á því frelsi, sem almenn-
ingi eða vissum flokki geðjast
bezt? Svo mun vera, og kem-
ur þá sama takmijrkunin fram
í brúkun lýsingarorðsins sem
fylgir nafnorðinu. 1 raun réttri
er sá einn frjálslyndur, sem er
nægilega vitur og velmenntttr
það eru manns eigin hvatir J til að skilja hið sanna frelsið og
sem hann leiðist af; eða vér
getum kallað hann nauðugan-
viljugan, sé hvatir með. Ótrygg-
um manni eða ófrómum trúi eg
ekki fyrir launmálum eða fé.
Hversvegna? Af því eg þekki
hvatir mannsins, og af þvi eg
veit að frjálsræði hans er bund-
ið af þeim. En vissum mönn-
um trúi eg vel, ekki fyrir það,
að þeir hafi óbundinn vilja,
j heldur einmitt af þvi þeir hafa
bundinn, en bundinn eða fest-
an réttum hvötum. Fyrir því
hefir ritningin rétt að mæla, er i
hún segir: „ Sá, sem synd drýg-
ir, er þræll", og, að hinn sé
frjáls, sem gjöri Guðs vilja, þ.
e. hanh fylgir réttum hvötum.
sem þvi fylgir fram með fyllsta
drengskap. Frjálslyndur maður
i þeim skilningi á optast vist að
verða misskilinn og nefndur ó-
sanngjarn eða öfgamaður. Hið
mesta mein i öllu stjórnarþrefi
er einmitt misskirningur manna
á frelsi og frjálslyndi. Flokks-
fylgi, ofurkapp, eigingirni og öll
sú hrekkvísi, sjálfsblekking, rngl
og grumdiyggni, sem fiokka-
drattum fylgir, spillir nær æfin-
lega frelsinu meir en það bætir,
því réttarbætur í orði eða á
pappir er annað en frelsisbartur
á borði. Frjálslyndir kallast —
og með réttu —- þeir menn,
sem efla jafnrétti og vilja öll
ok brjóta, svo sem byltingamenn
þ>að eru hvatirnar sem því valda, ; Frakka opt hafa oiðið frægir
að maðurinn er tilreiknanleg j fyrir. En hvað skorti hina
véra, enda er öll hcgning ónýt ' gðmlu frönskn byltingamenn og