Austri - 22.03.1895, Blaðsíða 1

Kemnr út 8 á márvnði e<5a
36 blöð til næsta nýárs, og
kostar hér á landi aðeins 3
kr„ erlendis 4 kr. Gjalddagi
1. júlí.
CppsJ’gn skrifleg tuindín
við áramöt, Ogild nema
komin sé til ritetjórans fyrir
1, október, Auglísingar 10
aura línan eða 60 aura bver
puml. dálks og hálí'u dýrara
á fyrstu síðu.
v. AB.
SEYÐISFIRÐT. 22. MARZ 1895.
jN'k. S
Kvennaskölaiimlið.
A S K O R U N.
—o—
Á fundi sínum í gær hefir sýslu-
nefndin í Norður-Múlasýslu samþykkt
að gangast fyrir þvi að koma upp
kvennaskóla hör á Austurlandi, ef
hinar aði ar sýslunefndir amtsins, að
minnsta kosti sýslunefnd Suður-Múla-
sýslu, vildu verða henni samtaka í
þvi. Hefir sýslunetndin kosið oss
itndirskrifaða í nefnd til að hafa á
hendi ýmsar bráðabyrgðarframkvæmd-
ir í þessu máli, fram að sýsluftmdi
þeim er væntanlega verður haldinn
fyrir báðar Múlasýslur, og máske
Skaptafel’ssýslu, snemma í júní í vor.
Eitt af því sem sýslunefndin sam-
þyklcti þessu máli viðvikjandi var að
leita samskota til að byggja skóla-
hús'ð, handa hinum væntanlega kvenna-
skóla, og var því hlutverki beint að
oss nefpdarmönnum að leita srmskota
pessara hjá ibúnm Austuramtsins.
Yer leyfum oss því hormeð að
skora á alla íbúa Austuramtsins sem
nnna saimri menntun kvenna, að hefja
nú þegar samskot, til þess að reist
verði fyrir þau sæmilegt kvennaskóla-
hús hér á Aasturlandi. Berum vör
það traust til allra hinna beztu manna
og kvenna í sveitunum að þeir gjörist
forgöngiimenn þessa máls, því ver von-
um öllúm sé það ljóst að sönn kvenn-
inenntun er bezta undirstaða sannr-
ar þjóðmenntunar, og þó hægt sé að
koma stúlkum til kennslu á kvenna-
skólana í hinum landsfjórðungunum, er
það miklum örðugleikum og kostnaði
bundið, og fer því mörg stúlka, eink-
um hinar fátækari og úrræðaminni,
á mis við menntun íyrir fjarlægð
skólanna. enda mun flestum þeirra
ríkum og fátækum vera það betra að
geta fengið menntun heiraa í sfnu
oigin héraði, því það reynist opt
sannur málshátturinn; „Hollt er heima
hvað".
Vér leyfum oss. að oska þess
að allir sem fyrir samskotum gangast
gjöri svo vel, og skýri einhverjum af
oss undirskrifuðum frá árangrinum,
fyrir hyrjua júnímánaðar. uæstkom-
andi.
p. t. Eiðum 6. marz 1895.
Jón Jónsson llagnús Bjavnarson j
(alþm.) (prestur)
Jónas Eiríksson
> (skólastjóri).
Fundarboð.
— :o:—
Samkvæmt ályktun bindind-
isfundarins á Eiöum 14. april
f. á. boðum vér undirskrifaðjr
til bindindisfnndar ’ Soyðisfiröi
föstudaginn 24. mai næstkom-
andi. Skorum vér á allar
Templar-stúkur og á öll bindind-
isfélög í Múlasýslutn aö senda
fulltrúa á fund þennan.
Seyðisfiiði 7. marz 1895.
Skapti Jösepsson. Björn porlákssoti.
Skarphéðinn Sigurðsson.
Frelsi - frjálslyndi - lýðfrelsi.
Eptir II. J.
1. Hve opt tala menn og
rita eða jafnvel yrkja um „frelsi“,
án þess menn í rauninni viti
hvað i orði þessu er fólgiö.
Optast inurfu rnenn helzt með
því oröi meina þess öfugu þýö-
ing (negation) en ekki þess
réttu (pösitivu), sem só lausn úr
einhverjum böndnm. Frelsi þýöir
þá sama og það aö vera laus,
óbundinn, sjálfráður. Hið stjórn-
lega frelsi er lika því miður
skilið miklu freinur negativt en
pósitívt, eða sem lausn frá kúg-
un og ólögum. Auðvitað er
það, að miklu meira en þaö
vakir fyrir öllum greindum
rnönnum og dálítið menntuðutn;
samt skorlir mikið á að 1 eða
2 menn af hundraði séu færir
urn að afmarka og ákveða með
orðum hina fyllri þýðingu þessa
niikla orðs. Hvað þýðir þá orð
þetta meir en lausn úr ánauð
og sjálfræði fyrir olögum og ö-
jafnaði? Frelsi er ekki lausn
frá allri nauðung eða þvingun,
því nauðugur-viljugur hlýtur
hver rnaður að lúta einhverju
valdi, einhverjum löguin, sem
afmarka og skerða sjálfræði
hans. Mannfélagið er einmitt
bundið og samanfest með þeim
böndum, sem skerða frelsi og
sjálfræði hins einstaka. Tilver-
an leyfir ekki tómt sjálfræði;
hún bannar alla ranga e ;a höf-
lausa síngirni; fylgir stranglega
boöorði postulans: „Sérhver líti
ekki einungis á sinn hag, held-
ur og annara Frelsi má þvi
kalla að nokkru leyti sjálfræði
og að öbru leyti þvingun; þaó
er jafnvægi hvorstvéggja, það
er lögbundið, bundið órjúfandi
frumlögum. Og þetta á við
allar greinir mannlegs frjálsx'æð-
is. jöetta verða mcnn fyrst að
a. En þai’næst beygist þýð-
ing orðsins inn á við, inní þekk-
ingar- og viljalíf manna. Fyr
verður ekki unx frelsi talað i
réttum skilningi, fyr en maður-
inn hefir hugmyuid mn þess á-
gæti, fyr en hann skilnr að það
er meii’a en lausn úr tiltekixu
ófrelsi. Ef vér höggvum fjötur
af fanga, sem gleymt hefir að
bera fæturna, er hann litlu
nair þó laus sé þangað til hann
hefir lært að neyta rétt limanna.
Heimskir nxenn, vondir, villtir
eða mjög rangsnúnii', eru, þö
fi'jálsir þykist eða kallist, ófrjáls-
ir menn. Annars mega allir
vita þetta, sem lært hafa kver-
ið sitt, en því miöur kunna
færri en skyldi að heimfæra i
Ufinu þau sannindi, sem gjöra
menn frjálsa. Hvað gjörir þá
ínanninn frjálsan? Sá sannleikur,
sem birtist oss fy'rir revnslu og
þekking eins og guðlegt lögmál:
sa sannleikur gjörir oss frjálsa,
hvort lieklur hann takmarkar
það, sem vér opt teljum frelsi,
eða eykur. ]»að frjálsræði sem
oss er lánað er lögbundið, skoi’ð-
ab, útmælt af löggjafa þeim,
sem birtist yfir og í hlutum og
hlutföllum tilverunnar. Ab
vísu er viljinn ætíð bundinn og
kemst ekki spor nema það sem
kallast hvatir (nxotiv) leiði hann.
En vér getum lika kallað hann
fiýálsan — svo framarlega sem
það eru manns eigin hvatir
sem hann leiöist af; eða vér
getum kallaö hann nauðugan-
viljugan, sé hvatir meb. Otrygg-
um manni eða ófrómum trúi eg
elcki fyrir launmálum eða fé.
Hversvegna? Af því eg þekki
hvatir mannsins, og af þvx eg
i veit að fi'jálsræði hans er bund-
ið af þeim. En vissum mönn-
um trúi eg vel, ekki fyrir það,
að þeir hafi óbundinn vilja,
i heldur einmitt af þvi þeir hafa
bundinn, en bundinn eða fest-
an réttum hvötum. Fyrir því
hefir ritningin rétt ab mæla, er
hún segir: „Sá, sem synd di'ýg-
ir, er þræll“, og, að hinn sé
frjáls, sem gjöri Guðs vilja, þ.
e. hann fylgir réttum hvötum.
]»ab eru hvatirnar sem því valda,
að maburinn er tilreiknanleg
véra, enda er öll hegning ónýt
eba miður, sem ekki bætir og
göfgar siöferöislivatir hins sak-
fellda. Af þessu má betur sjá,
að frelsi er bæbi allt annab on
sjálfi'æði, og að það er andlegs
og siðferbislegs eðlis. Frejsi
er í’étt stjórn á sjálfum
s é r s a m k v æ m t e ð 1 i s- o g
þróunarlögum manns sjúlfs,
man nfélagsins og tilver-
unnar. Yíða i bókunx má ef-
laust finna fyllri og réttari orö-
skýring þessarar hugsjónar, erx
þessa mynda eg frá eigin bx'jósti,
samkvæmt því 8*-m að framan
er bent á. Aptur er þörf á
nýjum skýringum (defínitiönum)
um stjórnfrelsi, trúfrelsi, mál-
frelsi, atvinnufrelsi, o. s. frv.
En hér skýi'ði eg orðiö tömt,
huglægt (abstrakt) eba óheim-
fært, og benti á þess vísindalega
gildi eða siðfræðilega.
2. En hvab er frjáls-
lyndi (libei'alitet)? ]»etta orð
er miklu minna lieimspekiskennt
og þar fara miklu fleiri nær um
í’étta þýðingu Og þó: hvern
kalla menn venjulega frjálslynd-
an? mun ekki þann, sem örast-
ur er á því frelsi, sem almenn-
ingi eða vissum fiokki geðjast
bezt? Svo mun vera, og kexn-
ur þá sama takmörkunin fram
í brúkun lýsingarorðsins sein
fylgir nafnorbinu. í raun réttri
er sá einn frjálslyndur, sem er
nægilega vitur og velmenntur
til að skilja hið sanna frelsib og
sem því fylgir fram með fyllsta
drengskap. Fi'jálslyndur maður
í þeim skilningi á optast vist að
verða misskilinn og nefndur ó-
sanngjaim eða öfgamaður. Hið
rnesta mein i öllu etjói’narþrefi
er einmitt misskilningur manna
á frelsi og frjálslyndi. Flokks-
fylgi, ofurkapp, eigingirni og öll
sú hrekkvisi, sjálfsblekking, rngl
og grunnkyggni, sem fiokka-
dráttum fylgir, spillir nær æfin-
lega frelsinu meir en það bætir,
því réttarbætur í orði eða á
pappir er annab en frelsisbartur
á borði. Fi'júlslyndir kallast —
og með réttu — þeir menn,
sem efla jafnrétti og vilja öll
ok bx’jóta, svo sem byltingamenn
Frakka opt hafa orðið frægir
fyrir. En hvað skorti hina
gömlu frönskn byltingamenn og