Austri - 29.06.1895, Blaðsíða 2

Njí 18
A U R T lí I
lélegum moldarkofum, en alpiljuðum
kúsum. Eigi er pað heldur ávallt að
efnamenn hafi tímt að byggja sæmi-
leg hús á jörðuni sírann, ]>ur sem
sumir fátæklingar hafa klofið til pess
prítugan hamarinn, en rannsókn á
sliku lá fyrir utan verkahriug Dr.
Ehlers.
Dr. Ehlers hyggur að ofnar seu
i baðstofum peim er harm lýsi, en
eigi mun svo vera, allra sízt almennt.
Að pví leyti sem Dr. Ehlers
lýsir byggingiun og húsaskipan á land-
inu almennt, hefir hann gjört síg sek-
ann í nokkrura villum og er pað eðli-
legt, pví hann vantaði kimnnpleik til
að gefa almenna lýsingn á nokkrum
bögura vorum.
l.Hann segir. nð hvert l>íis sé eitt
herbergi, en á Norður- og A.ustur-
landi eru víða lopt í húsum og
poj tbyggingar.
2. Hann segir að öll bæjarbÉs snúi
stöfnum 1'ram nð hlaði. Slík húsa-.
slnpun söst varla á Norður- og
Austurlandi.
3. Hann segir að nllir gluggar, er
vita framað hlaði, seu negldir apt-
Ur, en á Norður- og Austurlandi
eru gluggar ekki svo mjög öviða á
hjörum.
4. JÉann segir að gestastofa sé á
hverju heimili, pað er eigi rétt, en
engin minkun væri pað fyrir oss, þó
svo væri.
En nú kemur aðalvillan hjá Dr.
Éhlers. bt hans og dómar um mat-
arhæfi vort er frá upphafi til enda lok-
Íeysa og misskilningur.
Embættisbróðir minn á, Vest-
mannaeyjum hefir bont á hina miklu
garðrækt á Suðurlandi, eg parf pví
eigi að taka pað frarn hér, að Sunn-
lendingar hljóta að neyta mikils af
garðaávöxtum. Miólk hafa peir' og
mikla og talsvert kaupa peir af korn-
mat. Tpeir eru að vísu nafntogaðir
fyrir að borða mikið af harðfiski og
porskhausum og pykir að sðgn gott
stirt smjör, en pað er ósanual, að
peir borði oflitið af jurtafæðu móti
dýrafæðu, en hvað sem öllu pessu líð-
Ur, pá, hefir Dr. Ehlers engan rétt
til að leggja pann dóm á matarhæfi
landsmanna yfir hðfuð, að aðalfœði
þeirra sé harðfiskur tog súrt smér,
þorskhausar sé Ufréttur þtirra og
aðal galli ú matarhæfinu sé v'óntim
jurt&fœðú. Honum var ekki ofætlan
að athuga pað, að hann vissi her
ekkert um.
f»ar sem eg pekki til hér a landi,
er óvíða og sjaldan. borðað srirt smér,
barðfiskur er par hvergi aðalfæða og
kórnriia'tur er par allsstaðar nægur
og ef til vill heldur míkill sumstaðar
roóti annari fæðu. þorskhausnr eru
mjög svo óvíða og sjaldan hafðir tii
manneldis.
Aðalfæðan e'- mjög ^misleg eptir
slaðháttum og árstíðnm.
Dr. Ehlers álítur auðsjáanlega, að
húsakynni, prifnaður og matarhæfi sé
allsstaðar á landitiu eins og ;i Suður-
Inndi og furðar mig mjög á pví. ]~>nð
var houum ósnmboðið sem n'sinda-
manni, nð telja. pað víst. að holds-
veikin væri ahnennust á Suðarlandi af
peim orsökum, að húu hafði fyrst
fcomið þar á land eins og hann til-
fserir í spítalatíðiudunum döusku 1893,
pví slíkt er aðeins getgáta, sem hefir
við litið að styðjast og þðmeiin setti
svo, að það væri rétfe, pá er samt
eptir að finna ástæðu fyrir pw', hvers
i'égna veikin er svo misjafnlega út-
breidd i öðrum heruðum landsins.
jsegar menn gæta nú pess, liv-e mikínn
pátt íll búsikvnhi og óprifuaður eiga
í pví að viðhalda sjúkdómi eius og
holdsveiki og hve mjög illt mutarhæfi
veikir mótstöðukrapt gcgn sjúkdómin-
um, virðist ]>a.ð liggja beint við, að
honum kæmi til hugar, að íll húsa-
kynni, óprifnaður og íllt matarhæri
"væri einkum bundið við holdsveikis-
sveitirnar á Islandí, en annarsstaðar
á landinu vajri ástandið betra. Fyrir
pessar sakir var pað ofmikil fljótfærni
•af Di'. Ehlers, að iáta nokkurt orð
6 I
falla um landið í heild sinni, fyr en
hann með eigin augum. cða eptir
áreiðanlegum skýrslum. hafði fengið
vissu fyrir. hvernig til liagar í hiuum
fmsn aérnðam landsins.
¦ Eg pykist nú liafa sýnt fram a,
að Dr Ehifrs er að inestii leyti sak-
Iftus af }>vi að hafa ófrægt oívkur um
skör fram. Hann hefir að vísu látið
allt landið eiga óskilið mál og í pví
er falin öll ósanngirnin og íllgirnin
sem svo er kölluð.
Eg hef tekið frara, að í betra
lagi muni vera húsakynni og prifnað-
ur & Norðurlandi og einkum á Aust-
urlandi, en á Suðurlandi, en rnenn geta
sagt sem svo: /?sá 'hefir mest af Ól-
afi konungi að segja, sem hvorld hefir
heyrt hann ne seð". Eg hef engau
rétt til að dsema um húsakynni o_
prifnað á Suðurlandi, pví eg er par
ókunnugur eg eg tek ]>að pví fram,
að dómar mínir eða sanianburður við
Jíorður- og Austurland, er aðeins
byggður á airaeaningsáliti. sem getur
verið rangt. T öllu falli mtin munur-
inn eigi vera mjög stórvægilegur, svo
íllmælin eru eigi svo mikil, eða mundi
maður á Vesturlandi, Norðurlandi og
Austurlandi taka pað sem stórkostleg
bríxlyröi pö sagt væri við hann: pú
ert eins og Sunnlendingw)?
J>ess væri óskandi, að ferð I)r,
Ehlers til íslands gasti orðið til pess,
nð hin íslen/.ka pjóð fengi augun opin
f\rir pví, áhvaða heilbrigðisfræðislegu
stígi hán stendnr, pví, ef híin sæi
pað, væri lienni nauðugur eiun kostur
að byrja á pví, að færa eitthvað í
lag af þvi, sem aflagi er og búa sig
undir að verða með tímanum einfær
um nð stjórna sinum eigin málum.
fað oru fleiri sjúkdómaren holds-
veikin, sem gjnlda parf varhuga við,
svo pað er eigi nóg, pó sterkar
skorðnr væru nú settar fyrir ];ví, að
hún næði að gjöra meira tjón en orð-
ið er. Með pví væri aðeins einn stór
steinn tekinn úr óruddum vegi.
!
í
útskrift úr gjörðabók sýslunefndar
Norðurmúlnsýslu í 8. og 9. tölubl.
„Austra" p. á. má lesa, að f'ram
bafi komið frá mer ka^ra yfir lUsvari
0rnm & Wulffs verzlunar á Vopna-
firði. Einnig að nefnd hafi verið sett
í málið og að sýslunefndiu hafi sam-
pykkt tillöguv peirvar nefndar um að
úrskurður hreppsnefndarinnar i mál-
inu sKVÍdi óhapgaður standa. þareð
skýrsla pessi auðvitað eiigar upplýs-
ingar gefur um málið sjálft, tilclrög
Íess og atvifc. pá hefir mér komið til
ugar, að skýra lesendum „Austra"
litið eitt nákvæmar frá pvi. jþao er
í sumum greinnm pess vert, aö koma
fvrir nlmennings sjónir. En til pess
pettakonvi nð tilætluðum notnm, peim,
sem alveg ern ókunnir málavöxtum,
verð eg að fara dálítið aptur í tím-
ann.
Fyrir árið 1892 hafði útsvar
verzlunarinnar hér um æði mörg ár
verið 360 kr. til 525 kr. og par á
milli, eptir pvi sem útsvör Iiækkr.ðu
og lækkuðu í hreppnum. Á pessu
límabili veit eg eigi til að nokkru
sinni væri kvartað yfir pví af nokkr-
rim, a? hún bæri eigi hlutfallslegan
part af gjöldum sveitarinnar, og var
hún pó á pvi tímabili miklum mun
stærri en nú. _ J>etta getur auövitað
hafa komið ai' pví, að á peim áram
mun verið hafa deyfð mikil og fram-
taksleysi i Vopnafirði: enda voru ]>á
og eigi koinnír til sögunnar suinir
peirra manna, er á síðari írrrun hafa
veitt málum hreppsins forstöðu, hon-
um an efa til inikils gagns og fram-
fara, eins og vaxandi velmegun hrepps-
ins nnrii bera Ijósastan vott um!
Árið 1892 er merkisár í siígu
Vopnafjarðar, pví pá varð hannfyrir
pví happi, að pangað fluttist Arni hör-
aðslæknir Jónsson. Á.rið ]892varað
öðrti leyti óhagstætt ár til lands og
sjavar, eins og allir vita. ]"-á va.r óg
af hreppssjóði varið æði-miltlu fé til
pess framfarafyrirtækis! sem hrepps-
nefndin um mörg ár virðist hafa lagt
einna mest kapp á: að flytja fólk til
Vesturheims, b'klega til pess að koma
í veg fyrir, að bændar dragi um of að
s*'r vinuukrapt. Jaetta haust hækk-
uðu útsvör að raun, og útsvar verzl-
nnarinnar hækkaði úr 360 kr. uppí
550 kr. eða ríflega um 50%; var pað
pá orðið meira eu x/7 allra aukaút-
svara. Útsvör annara hærri gjald-
enda munu hafa hækkað um hér^um
bil 25°/,,. |>að haust byrjaði Arni
Jónsson framkomu síua í sveitaimál-
um með pví að kæra yfir pví, að út-
svar verzlunarinnar v;<_ri helzt nieira
en hebnintri of lágt. Jafnframt 'kærði
hann yfir sínu eigin útsvari, sem hann
vildi iáta lækka úr 200 f. ofan í 80
i'.. Honum til samlaítis kærði Helgi
Gnðla.ugsson á Torfastöðum, sem pá
var fjárrikasti bóndinn í sveitinni og
forkóífur pöntnnarfelagsins, sitt út-
svar. Taldi hann pað 169 f. of hátt,
en útsvar verzlunarinnar ofligt í
stunanburði. Kærur pessar felldi
hreppsnefndin og let í einu hljóði
uppi pað álit, að útsvar verzlurrarinn-
ar væri fullkomlega nógu hátt að til-
tölu við útsvör a.nnara gjaldenda.
Báðir kærendur skutu málum sínum
til sýslunefndar, en frá verzluninni
komu engin mótmæli, pví verzlunar-
stjóranurn var eigi kunnugt um áfryj-
unina. Samt sem áður hefir sýsiu-
nefndin eigi fundið ástæðu til að pjöra
pað, sem beinast virtist liggja fyrir:
að skjóta málunum á frest og gefa
peiin, sem kært var yfir tækifæri til
að verja sig. Kröfur beggja.kær-
enda vórn teknnr til greina að því
leyti, að útsvör peirra voru lækkuð
eins og peir fóru fram á, og lækkunin,
að viðbættum 10 f., lögð á verzluninn,
sem þó, að'dómi hreppsnefndarinnar,
hafði fullpungt átsvar áður. Amts- (
ráðið hefir nú úrskurðað pessa aðferð ;
sýslunel'ndarinnar rétta að vera, og er i
ekki annað par um að sofija, en að
hæstvirt amtsráð virðist ekki ætlast
til 8vo mikillar sanngimi af sýslu-
nefndinni, að hún fylgi poirri góðu
reglu, sem pað sjálft segist fylgja: að
dæma eigi um mál fyr en fengin er
umsögn pess, er málið áhrærir fsbr.
Stjórnart, 1894 B deild bls. 150).
Vorið 1893 gengu 3 menn úr
hreppsnefnd. I þeirra stað vóru
kosnir: Árni Jónsson — sem pA.
einnig ninn hafa komizt í stjórn
pöntunarfélagsins — Jakob Helgason
pöntunarstjóri og Jóhaunes bóndi
Jóhannesson. Eptir sátu: Vigfús
kauprnaður Sigfússon, Vigfus bðndi
Jónsson, Jón bóndi Hallgrimsson og
Valdinmr .Daviðsson verzlunarstjóri.
Hinn síðastnefndi gekk úr um haust-
ið og náði pá Helgi Guðlaugsson,
fyrverandi pöntunarstjóri, kosningu.
J>etta haust vai aða.luj>pbæð útsvava
nálega alveg hin sama og haustiðáður.
og var pá lagt á verzlunina 629 kr.
TJtsvar petta kærði eg. pví eg áleit
ekki rett. að hækka á verzluninni
nema í hlutfalli við aðra gjaldendur.
Hreppsnofndin tók kæru pessa til
greina og lækkaði iitsvarið niður í
550 kr. eins og pað npphaflega var
haustið áður. Sérhver vorijnleg mann-
leg skýnsemi mundi ivú álykta svo, að
hreppsnefndin hefði með pessu viljað
láta í Ijósi, að hún ábti petta útsvar
hæfilegt eptir atvikum, og að hækk-
un sýslunefndarinnar árið áðnr hefði
ekki haft við rök að styðjast, f>að
sýnist líka deginum Ijósara, að i öllu
falli hinir 3 gönitu néfndarmenn hlutu
að hafa þessa skoðun, ef gjört er ráð
fyrir, að peirárið áður hafi vitað, um
hvað peir felldu úrskurð sinn. En
hvað skeður svo siðastliðið liaust ári
síðar? Jjjj, sitja í hreppsnefnd allir
hinir tömu menn; pá er aðabipphavð
útsvara nálega alveg hin sama og árið
áður; pá haí'ði verið bezta sumar til
lands og sjávar og afkoina manna
pvi með betra móti; pá. hafði velta
verzlunarinnar verið um 20,000 kr.
minni en árið áður, en pá eru pessir
fcömn raeim komnir að peirri niður-
stöðu, að rétt se aðhún beri 1191 kr.
90 a. eða rett um l/a abra aukaút-
svara í hreppnum. jetta er nú svo
afarhá upphæð, að eg ætla óhætt að
fullyrða, að aldrei muni her á landi
áður hafa lagt verið á einn gjald-
anda pvílíkt fátækraiitsvar, né nokk-
uð svipað pví. 011 framkoma lrrepps-
nefndarinnar ár frá ári er einnig svo
einkennileg, að eg ætla fá dæmi slík,
sera og betur fer. Sýnist mér ekki
geta verið til nema pessar prjár
skýringar á henni; 1. eru skoðanir
hennar svo á reiki, að ekkert mark
er á peim takandi. og leggur hún út-
svör á eptir pví sern á heuni liggur
i'eiðingurinn í pað og pað skipti, 2.
hefir hún 1894 vísvitandi gjört verzl-
uninni ofhátt útsvar, eða 3. hefir hún
1893 vísvitandi gjört henni oflágt út-
svar, og svo ennfremur fært niður pað
útsvar, sem hún vissi að var of lágt
áður. Hverja pessa skýringu, seiu
maður nh vilí aðhyllast, get eg' ekki
betur seð, en að hrnppsnefndin • hafi
rajös ljóslega sýnt og sannað. að hún
er illa liæf iil pess starfa. að jafna
niður útsvörum. Víl eg serstaídega
leggja pað undir dóm kjósenda hrepps-
ins. hvort peim ekki finnist ástæða til
að livíla pessa meun frá peim starfa, svo
fljóti som færi gefst til pess. Að
allir nefndarmenn eigi her óskilið mái
vil eg eigi staðhæfa, með pví atkvæða-
greiðslan er mér ekki kunu. Eio;a
orð mín pví að eins við pnnn meira
hluta sem ráðið hefir, en ekki veit eg
t>l að ágreiningsatkvæði finnist bók-
uð. Hitf ætla eg á fiestra viti hör f
sveitimvi, að Árni Jónsson, sem stend-
ur, ræður llestum gjörðum nefndar-
innar, en eg efast ekki nm, að sumir
hinir nefndarinennirnir hari fúslega
veitt honum fulltingi til pess aðhækka
útsvar á verzluniiini.
Eins og kunnugt or kærði eg nú
útsvar petta til sýslunefndar, og eru
úrslit pess par einnig kunn. En pað
seni ekki er kunnugt almenningi er
ástæður pær, sem sýslunefndin byggði
i'irskurð sinn á. Eg leiddi Ijós rök að
pví, að samanlagðar tekjur íi>úa
hreppsins, annara en verzlunarinnar
hefðu verið meiri en öll ársvelta
hennar, og að tekjur hennar gætu.
ekki farið fram úr '/.—'/„ & móti hin-
um tekjunum. Einnig sýndi eg frant
fi, hvernig possi sania hreppsnefhd
hafði arið flður metið g,jaldpol verzl-
uuarinnnr til móts við aðra gjald-
endur, o<j; pað pó pegar hun stóð
betur að víai, en til alls pesssa tekur
nefndarálitið litið sem ekkert tillit.
J>ar á mðti byggir nefndin illit sitt
nær pví eingöngu á samanbnrði á.
eignum verzlunarirmar og annara
hreppsbúa, sem sýsluiitífndarinaður
Vopnafjarðarhrepps kom frnm með.
Á aðra' hliðina va.r virt fullu vorði
allar vörnleifar, skuldir !uis og áhold
verzlunarinnar, auk heldur grjótið á
plássinu, og allt petta talin skuld-
laus eign. A tíina hliðina var svo
virt lifandi fé hreppsbíia eptir tíunda-
skýrslunni ]>ar sem ]>ó vitanlega er
slpppt '/,,, sem er tíundarfri, 1 hndr.
í jörðu virt að eins 100 kr., húseign-
ir virtar herumbil helmir.gi of lágt og
sleppt öllum liúsum á jiirðum, seiu
leiguliðar ei<ra og svo loksins dauðir
munir áætlaðir 40 kr. á mann, sem
líklega tajpast mun vera fyrir s:eng-
ur- og íverufatnnði eingöngu. Fi'ií
]>essu voru svo dregnar 70,000 kr.
stórskuldir. sein svslunefndarmaður-
inn taldi Vopnfirðinga. vera í
po
hann auðvitað ekki gjörði giein fvrir,
hvar þœr væru. Eg benti að vísu á
misfellurnar á pessari virðingu, en
til pess var auðvitað ekkert tillit tek-
ið fremur en til annars pcss, er eg
hafði fram að færa. Fékk svo nefnd-
in pað út á þenna hátt, að verzlimin
ætti her r.álega eins miklar eigur og
allir aðrir hreppsbúar til sarnans og
pvi væri vægilega í sakirnar farið,
pó hún bæri */« útsvaranna. j^ess-
utan hafði nefndin ýmislegt aS segja
um góðar ástaiður verzlunarinnar, sem
hemii auðvitað var allsendis ókunn-
jr-'-1