Austri - 29.06.1895, Side 2

Nr 18
70
A U S T R I.
lélegum moldarkofum, en alpiljuðum
húsum. Eigi er pað heldur ávallt að
efnamenn hafi tímt að byggja sæmi-
leg hús á jörðum sínum, ]mr sem
sumir fátæklingar hafa klofið til pess
þritugan hamarinn, en ranusókn á
slíku lá fyrir utan verkahring Ur.
Ehlers.
Dr. Ehlers hyggur að ofnnr séu
i baðstofum ]x:im er liann lýsi, en
eigi mun svo vera, allra sí/.t almennt.
Að pvi leyti sem Dr. Ehlers
lýsir byggingúm og húsaskipan á land-
inu almennt, heíir hann gjört sig sek-
ann í nokkrum villum og er pnð eðli-
legt, pví hann vantaði kunnugleik til
nð get’a almenna lýsingu á nokkrum
liögum voruro.
1. Hann segir. að liveri hús sé eitt
herbergi. en á Norðnr- og Austur-
landi eru víða lopt í húsum og
poi tbyggingar.
2. Hann segir að öll bœjarhús snúi
stöfnum frnm að hlaði. Slík húsa-
slnpun sést varla á Norður- og
Austurlandi.
3. Hann segir að nllir gluggar, er
vita i'ramað hlaði, séu negldir apt-
Ur, en á Norður- og Austurlandi
eru gluggar ekki svo mjög öviða á
hjörum.
4. Hann segir að gestastofa sé á
hverju heiroili, pað er eigi rétt, en
engin minkun væri pað fyrir oss, pó
svo væri.
En nú kemur aðalvillan lijá Dr.
Ehlers. lít hans og dómar um mat-
arharfi vort er frá upplmfi til enda lok-
íeysa og misskilningur.
Ernbættisbröðir minn á Yest-
inannaevjum hefir bent á liina miklu
garðrækt á Suðurlandi, eg parf pví
eigi að taka pað frarn Jrér, að Sunn-
lendingar hljóta að neyta mikils af
garðaávöxtum. Miólk Háfa peir' og
mikla og talsvert kaupa peir af korn-
mat. J>eir eru að vísu nafntogaðir
fyrir að borða mikið af harðfiski og
porskhausum og pykir að sðgn gott
súrt smjör, en pað er ósannað. að
peir borði oflitið af jurtafæðu inóti
dýrafœðu, en hvað sem öllu pessu líð-
úr, pú lieiir Dr. Ehlers engan rétt
til að leggja pann dóm á matarhæfi
iandsmanna yfir hðfuð, að aiíalfæði
þcirra sé harðfiskur og súrt smér,
þorskhavsar sé Ufréttur þeirra og
aðal galli á matarhœfinu sé röntun
jurtafœðu. Honum var ekki ofætlan
að athuga pað, að hanu vissi hfer
ekkert um.
jjar sem eg pekki til hér á landi.
er óvíða og sjaldan borðaðsúrt smér,
barðfiskur er par hvergi aðalfæða og
kðruma’tur er par allsstaðar nægur
og ef til vilí heldur mikill sumstaðar
móti ann.ari fæðu. j>orskhausar eru
mj’ög svo óviða og sjaldan hafðir tii
manneidis.
Aðalfæðan e>- mjög ýmisleg eptir
s*taðháttum og árstíðnm.
Dr. Elilers álítur auðsjáanlega, að
húsakynni, prifnaður og matarhæfi sfe^
alisstaðar á landinu eins og á Snður-
iandi og furðar mig ínjög á pví. j>að
var homim ósamboðið sem vísinda-
manni, að teija pað víst. að holds-
veikin væri almennust á Suðarlandi af
Íieim orsökum, að hún hafði fyrst
:omið par á land eins og hann til-
færir i spítalatíðindunum dönsku 1893,
pví slíkt er aðeins getgáta, sem hefir
við lítið að stvðjast og pó rneim setti
svo, að pað væri rétt, pá er samt
eptir að finna ástæðu fyrir pw, hvers
Vógna veikin er svo misjafnlega út-
breidd i öðrum héruðum landsins.
Jáegar menn gæta nú pess, hve mikimi
pátt íll húsikvntii og óprifnaður eiga
í pví að viðhalda sjúkdómi eins og
holdsveiki og hve mjög íllt matarhæfi
veikir mótstöðukrapt gegn sjúkdórnin-
um, virðist pað liggja beint við, að
honum kæmi t.il hugar, að ill luisa-
kynni, öprifnaður og íllt matarhæíi
væri einkum bundið við holdsveikis-
sveitirnar á Íslandí, on annarsstaðar
á landinu væri ástandið betra. Fvrir
pessar sakir var pað ofmikil fljótfærni
af Ði'. Ehlers, að láta nokkurt orð
falla ura landið í heild sinni, fyr en
hann með eigin augnm. eða eptir
áreiðanlegum skýrslum. hafði fengið
vissu fyrir. hvernig til hngur í hinum
ýinsn héruðum landsins.
■ Eg- pvkist nú liafa sýnt fram á,
að Dr Ehlers er að mestu levti sak-
laus af pvi að hafa ófrægt okkur urn
skör fram. Hanri hefir að vísu látið
nllt Inndið eiga óskilið mál og í pví
er falin öll ósanngirnin og íllgirnin
sem svo er kölluð.
Eg hef tekið frara, að í betra
lagi ímmi vera húsakynni og prifnað-
ur á Norðurlandi og einkum á Aust-
urlandi, en á Suðurlandi, en menn geta
sagt sem svo; ,,sá 'hefir mest af Ól-
afi konnngi að segja. seiu hvorki hefir
hevrt' hann nfe sfeð“. Eg hef engau
rétt til að dæma um húsakynni og
prifnað á Suðurlandi, pví eg or par
óluinnugur og eg tek pað pvi fram,
nð dómar minir eða. samanhurður við
Norður- og Austurland, er aðeins
byggður ó almevmjngsáliti. sem getur
verið rangt. í öllu fnlli mtm munur-
inn eigi vera mjög stórvægilegur, svo
íllmælin eru eigi svo mikil, oða mundi
maður á Vesturlandi, Norðurlandi og
Austurlandi taka pað sem stórkostleg
hríxlyrði pö sagt væri við bann: pú
ert eins og Sunnlendingut ?
jjoss væri óskandi, að ferð Dr,
Ehlers til íslands gæti orðið til pess,
að hin íslen/ka pjóð ferigi augun opin
fjrir pvi, á hvaða heilbrigðisfræðislegu
s'tígi hún stendur, pví, ef hún sæi
pnð, væri hemii nauðugur eiun kostur
að byrja á pví, að færa eitthvað í
lag af pví, sem aflagi er og liúa sig
undir að verða með timanum einfær
um nð stjórna sínum eigin málum.
Jj;ið eru fleiri sjúkdómaren holds-
veikin, sem gjalda parf varhuga við,
svo pað er eigi nóg, pó sterkar
skorður væru nú settar fyrir pvi, að
hún næði að gjöra meira tjón en orð-
i.ð er. Með pví væri aðeins einn stör
steinn tekinn úr óruddum vegi.
útskrift úr gjörðabók sýslúnefndar
Norðurmúlasýslu í 8. og 9, tölubl.
,,Austra“ p. á. má lesa, að fram
hafi komið frá mfer kæra yfir útsvari
0rnm & Wulffs ver/.lunar á Vopna-
firði. Einnig að nefnd hafi verið sett
í málið og að sýslunefndiu hafi sam-
pykkt tillögur peirrar nefndar um að
úrskurður hreppsnefndarinnar í mál-
inu snyldi óhaggaður stauda. þareð
skýrsla ]>essi auðvitað engar upplýs-
ingar gefur um málið sjálft, tildrög
pess og atvik. p;i hefir mfer komið til
hugar, að skýra lesendum „Austra“
litið eitt nákvæmar f’rá pví. f>nð er
í sumum greinmn pess vert, uó Iroma
fyrir almennings sjónir. En til pess
pettakomi að tilætluðum notuni, peim,
sc-m alveg ern ókunnir málavöxtum,
verð eg að fara dálftið aptur í tím-
ann.
Fyrir árið 1892 hafði útsvar
verzlunarinnar hfer nm æði mörg ár
vei'ið 360 kr. til 525 kr. og par á
milli, e|itir pví sem útsvör hækkuðu
og lækkuðu í hreppmim. Á pessu
Hniabili veit eg eigi til að nokkru
sinni væri kvartað yfir pví af nokkr-
um, að húu bæri eigi hlutfullslegan
part af gjöldum sveitarinnar, og var
Ínin pó a pvi timabili miklum mun
stærri en uú. Jætta getur auðvitað
liafa koniið at pví, að á peim áram
niuri verið hafa deyfð mikil og fram-
taksleysi í V'opnafirði: enda voru pá
og oigi koinnir til sögunnar sumir
peirra mauiia, er á siðari árum haf’a
veitt málum hrepps.ins forstöðu, hon-
um án efa til mikils gagns og í’ram-
fara, eins og vaxandi velmegun íirepps-
ins mnn hera Ijósastan vott um!
Arið 1892 er merkisár í sögu
Vopnafjarðar, pví pá varð han» fyrir
pví happi, að pangað fluttist Arni hfer-
aðslírknir Jónsson. Árið 1892 var að
öðrli leyti óhagstætt ár til lands og
sjávar, eins og allir vita. Já var óg
af hreppssjóði vavið æði-miklu ffe til
! pess framfarafyrirtækis! sem hrepps-
j nefndin um mörg ár virðist liafa lagt
! einna mest kapp á: að flytja fólk til
Vesturheims, líklega til pess að koma
í veg fyrir, að bændur dragi um of að
sér vinuukrapt. Joe’tta haust liækk-
uðu útsvör að rnun, og útsvar verzl-
unarinnar hækkaði úr 360 kr. uppí
550 kr. eða ríflega um 50°/0; var pað
pá orðið nieira eu */7 allra aukaút-
svara. Utsvör annara liærri gjald-
enda munu hafa hækkað um hér,um
hil 25°/b. J>að haust byrjaði Árni
Jónsson framkomu síua í sveitaimál-
um með pví að kæra vfir pví, að út-
svar verzlunarinnar vruri hel/t meira
j en helmingi of lágt. Jafnfrnmt kærði
I hann yfir sínu eigin útsvari, sem hann
) vildi láta lækka úr 200 f. ofan í 80
j f.. Honum til samlætis kærði Helgi
Guðlaugsson á Torfastöðum, sem pá
j var fjárrikasti bóndinn í sveitinni og
! forkóífur pöntuimrffelagsins, sitt út-
svar. Taldi hanu pað 169 f. of liátt,
en útsvar verzlunarinnar ofligt í
sajnanburði. Kærur pessar feíldí
hreppsnefndin og lfet í einu hljóði
uppi pað álit, að útsvar verzlunarinn-
ar væri fullkomlega nógu hátt að til-
tölu við útsvör annara gjaldenda.
Uáðir kærendur skutu máluin sínum
til sýslunefndar, en frá verzluninni
komu engin mótmæli, pví verzlunar-
stjöramun var eigi kunuugt um áfrýj-
unhta. Samt sem áður hefir sýsla-
nefudin eigi fundið ástæðu til að gjöra
pað, sem beinast virtist liggja fvrir:
að skjóta málunum á t'rest og gefa.
peim, sem kært var yfir tækifæri til
að verja sig. Kröfur beggja.kær-
enda vórn teknnr til greina að pví
1 leyti, að útsvör peirra voru lækkuð
eins og peir fóru fram á, oglækkunin,
að viðbættum 10 f., lögð á verzlunina,
sem pó, að dömi breppsnefiidarinnar,
hafði fullpungt útsvar áður. Amts-
ráðið hefir nú úrskurðað pessa aðferð
sýslunef'ndarinnar rfetta að vera, og er
ekki annað par uni að scgja, en að
hæstvirt arntsráð virðist ekki ætlast
til 8vo mikillar sanngirni af sýslu-
nefndinni, að hún fvlgi peirri góðu
reglu, sem pað sjálft segist fylgja: að
dæma eigi um mál fvr en fengin er
umsögn pess, er rnálið áhrærir (sbr.
Stjórnart. 1894 B deild bls. 150).
Vorið 1893 gengu 3 menn úr
hreppsnefnd. Í peirra stað vóru
kosnir: Árni Jónsson •— sem pá
einnig nnm hafa. komizt í stjórn
pöntunarfélagsins — Jakoli Helgason
pöntunarstjóri og Jóhatmes bóndi
Jóhannesson. Eptir sátu: Vigfús
kaupmaður Sigfússon, Vigfus böndi
Jónsson, Jón bóndi Hallgrimsson og
Valdimar .Daviðsson verzlunarstjóri.
Hinn síðastnefndi gekk úr um haust-
ið og náði pá Helgi Guðlaugsson,
fvrverandi pöntunarstjóri, kosuingu.
jþetta haust vai aðalupp’iæð útsvara
nálega alveg hin sama og haustið áður.
og var pá lagt á verzlunina 629 kr.
\ TTtsvar petta kærði eg. pví eg áleit
ekki rfett. að hækka á verzluninni
nema í hlutfalli við aðra gjaldendur.
Hreppsnefndin tók kæru pessa til
greina og lækkaði útsvarið niður í
550 kr. cins og pað npphuílega var
haustið áður. >Sérhver vonjuleg mann-
leg skýnsemi mundi nú álykta svo, að
hreppsnefndin hefði með pessu viljað
láta í Ijósi, að hún áliti petta útsvar
hæfilegt eptir atvikum, og aö hækk-
un sýslunefndarinnar árið áður hefði
ekki haft við rök að styðjast. J>að
sýnist líka deginum ljósara, að í öllti
falli hinir 3 gömlu nefndarmenn hlutu
að hafa pessa skoðun, ef gjftrt er ráð
fyrir, að peir árið áður hafi vitað, um
hvað peir felldu úrskurð sinn. En
hvað skeður svo siðastliðið liaust ári
síðar? Jiá sitja í hreppsnefnd allir
hinir sömu menn; pá er aðalnpphæð
útsvara nálega alveg hin sama og árið
áður; pá haf'ði verið bezta sumar til
lands og sjávar og afkoma manna
pví með hetra móti; pá. hafði velta
verzlunarinnar verið nm 20,000 kr.
rainni en árið áður, en pá eru pessir
's.Ömn menn komnir að peirri niður-
stöðu, að rett sfe aðhún heri 1191 kr.
90 a. eða rfett um l/3 allra aukaút-
svara í hreppnum. J>etta er nú svo
afarhá upphæð, að eg ætla óhætt að
j fullyrða, að aldrei muni hfer á landi
! áður hafa lagt verið á eitin gjald-
i anda pvílíkt fátækraútsvar, né nokk-
I uð svipað pví. OH framkoma lvrepps-
I nefndarinnar ár frá ári er einnig svo
einkeunileg, að eg ætla fá dæmi slík,
j sora og betur fer. Sýnist mér ekki
! geta verið til nema pessar prjár
| skýringar á henni; 1. eru skoðanir
j hennar svo á reiki, að ekkert mark
• er á peim takandi. og leggur hím út-
! svör á eptir pvi sem á henni liggur
j reiðingurinn í pað og pað skipti, 2.
, hefir hún 1894 vísvitandi gjört verzl-
! uninni ofhátt útsvar, eða 3. hefir hún
i 1893 vísvitandi gjört henni oflágt út-
i svar, og svo ennfremur fært niður pað
| útsvar, sem hún vissi að var of lágt
j áður. Hverja pessa skýringu, sem
! maður nú vilí aðhyllast, get eg exki
: betur séð, en að hreppsnefndiri • hafi
mjög ljóslega sýnt og sannað. að luin
j er illa hæf iil pess starfa. að jafna
j niður útsvöruin. Vil eg sferstaidega
j leggja pað undir dóm kjósenda hrepps-
; ins. hvort peim ekki finnist ástæða til
i að livíla pessa meim frá peíin starfa, svo
fljótt som færi gefst til pess. Að
allir nefndarmeim eigi lifer óskilið mál
vil eg eigi staðhæfa, með pví atkvæða-
greiðslan er mér ekki kunn. Eiga
orð míu pví að eins við pann meira,
hluta sem ráðið liefir, en ekki veit eg
t>l að ágreiningsatkvæði finnist bók-
' uð. Hitt ætla eg á flestra viti lifer f
! sveitinni, að Árni Jónsson, sem stend-
I ur, ræður flestum gjörðum nefndar-
' innar, en eg efast ekki nm, að sumir
! hinir nefiidarmeniiirnir hafi fúslega
j veitt lionum fulltingi til pess aðhækka
I útsvar á verzluninni.
!
i Eins og kunnugt or kærði eg nú
j útsvar petta til sýslunefndár, og eru
! úrslit pess par einnig kunn. En pað
sem ekki er kunnugt almenningi er
ástæður pær, sem sýslunefndin byggði
úrskurð sinn á. Eg leiddi ljós rök að
pví, að samanlagðar tekjur íliúa
lu’eppsins, annara en verzlunarinnar
hefðu verið meiri en öll ársvelta
hennar, og að tekjur liennar gætu
ekki farið fram úr ’/5—Vo ■'*. n’u,t> hin-
um tekjunum. Einnig sýndi eg fram
á. hvernig pessi sarha hreppsnofnd
J hafði árið áður motið gjaldpol verzl-
j unarinnar til móts við aðra gjahl-
j endur, og pað pó pegai' hilll stóð
hetur að vijzi. en fil alls pessa tekur
i nefndarálitið litið sem ekkert tillit.
j J>ar á móti byggir nefndin álit sitt
| nær pví eingöngu á samanburði á.
, eignum verzlunarinnar og annara
! hreppsbúa, sem sýslunefndarmaður
! Vopnafjarðarhrepps kom f’ram með.
i Á. aðra hliðina var virt fullu verðí
| allar vöruleifar, skuldir luis og áhöld
verzlunarinnar, auk heddur grjótið á
j plássinu, og /illt pettu taliu skuld-
! laus eign. Á hina hliðina var svo
! virt lifandi ffe hreppsbúa eptir tíunda-
skýrslunni ]iar sem pó vitanlega er
sleppt '/7, sem er tíundarfri, l hiulr.
í jttrðu virt að eins 100 kr., húseign-
ir virtar hferumbil helniingi of lágt og
j sleppt öllum húsum á jörðnm. seiu
! leiguliðar eiga og svo loksins dauðir
j munir áætlaðir 40 kr. á mann, sem
I líklega tæpast mun vera fvrir sæng-
j ur- og íverufatnaði eingöngu. Frá
! pessu voru svo dregnar 70,000 kr.
j stórskuldir, sem sýslunefndarmaður-
J inn taldi Vopnfivðinga. vera í,_ pó
I haim auðvitað ekki gjörði gieiu fvrir,
j hvar pœr væru. Eg benti að vísu á
! misfellurnar á pessari virðingu, eu
| til pess var auðvitað ekkert tilíit tek-
j ið fremur en til annars pess, er eg
1 hafði fram að ficra. Fékk svo nefnd-
j in pað út á penna hútt, að verzlunin
! ætti hfer r.álega eins miklar eigur og
allir aðrir hreppsbúar til samans og
pvi væri vægilega í sakirnar farið,
i pö hún bæri >/3 útsvaranna. J>ess-
i utan hafði nefndin ýmislegt að segja
j um góðar ástæður verzlunarinnar, sem
1 heinú auðvitað var allsendis ókunn-