Austri - 30.06.1906, Page 1

JBlaðið kemur út 3—4 emn-
am á mánuði hverjum, 42
arkir minnst til næsta nýárs.
Blaðið kostar um árið: hér á
jandí aðeins 3 krónur, erlendis
4 krónur. Gjalddagi 1. júlí hér
á landi, erlendis borgist blaðið
fyri' ram.
Uppsbgn skrifleg, bundinvið
áramót, ógild nema komin sétil
ritstjórans fynr 1. oktöber og
kaupandi sé skuldlaus fyr’r
blaðið. Innlendar auglýsingar
10 aura línan,eða 70 aurahver
þumlungur dálks, og hálfu dýr-
ara á fyrstu síðu.
XVI Ar Seyðisiirði 30. júní 1906. líR. 22
Takið eptír!
Tveimur piltum, sem óska að læra
plægingu, verður veitt móttaka á
Eiðaskólanum, fyrir júlí og ágúst.
AMTSBÓKASAPNIÐ á SeyðMrði
er opið bvern laugardag frá kl 3—4
e. m.
Skapti Josepsson,
ritstjóri.
Allra dagar enda fá(
Eitt sinn burt skal halda, —
Eikur falla, eins og strá,
0flum huliðsvalda.
Enn er harnaur ekki fá’m,
Að úr skötnum valdi
Og styrkran kvist af stofni hám
Sneyddi daaðinn kaldi.
Unni framkvæmd, unni dyggð,
Unni frelsi’ og krapti,
Unni Guði og ættar-bygð
Iturmennið Skapti.
I hans blóði e'.dur branu
Af oss harðstjórn slíta.
Drengilegri’ og meiri mann
Munti færri líta.
Yfir honum e'cnig skein —
Aldrei slíkt sér leyndi —
Mikilieiki’ og mannúð hrein,
Margnr á sem reyndi.
Aidrei gat b?nn auman séð,
Atbvarl mörgum smærri,
Eu hann reynast allt eins réð
Ofjarl flestum stærri.
þegar frækinn fjrr sér brá
Eram trl hreystiverka,
Ýtar póttust Egil sjá
Eða G-rettir sterka. —
Nú við ævi-enda hans
Ærnor sorgir vakna:
Hóíðmgja og hreystiraanns
Haía mecn að sakna.
Hér er orðið skjaldar skarð
Skjótt á AusturJandi.
Oi-fijótt halur vaskur varð
Veginn dauðans brandi.
Sá var hoílviu sinni pjcð,
Sóknir aldrei fiýði,
Hrau-tur sejnast hueig á lóð
Hann með sigurprýði —.
þeir, sem áður Isafold
Unnu’ af viti’ og krapti,
Liggja dánir lands í mold,
Ljótur spaki’ og Skapti;
Minning slikra manna’ oi deyr,
Mörgum kunn að góðu.
Höfðu aldrei hliðað peir
Hvars peir áðar stóðu.
J>ótt við dáms dimman beð
Dagar enda taki,
Sú er vonin sælaléð:
Sálin hærra v°ki.
J»ann ei blekkti tímans tál,
Trúarprek né deyfði,
Yönin’ aldrei varð honum hál,
þótt veroldÍD efa hrevfðí.
Sigfús Sigfússon.
Landstjörinn.
Eptir Hjort.
|>au stinga upp á pví, draugafélags-
blöðin, að alpiugismenn noti i sumar
tækifærið í konungsboðiuu til að leita
hófanna hjá dönsku pingœönnunum um
pað, hvort vér getum ekki feng'ð nú
landitjórafyrirkomlaginu komið é hjá
oss.
Aldan er víst runnin frá HægrL
mönnunum dpnsku; peim pykir Vinstri-
menn hali gefið oss of slakan tauminn
í sérmálunum, og vilja pví gjarnan
herða á strengnura, „gjöra sambaridið
gleggra“ eins og Dr, Birk orðaði
pað.
Hérna á árunum, á tímum ráðgef-
audi piogsins og allan landshöfðingja-
tímann og ráðgjafabrots-tímann hafði
landstjórafyrirkomalagið fagran hijóm
í eyrum nær pví allra íslendinga, pví
bersýuilegt var, að pað mundi bæta
mjög úr peim stjórnarfar:-gollum er
vér áttum pá við að búa. En gall-
arnir vovu pessir helztir:
1. Lagasynjanir s!fe>dar. þingsins
vilji var virtur að vettugi.
2. Abyrgðarleysi. Báðgjafabrot uti í
Kbpfn alvoldugt, og landshöiðingi
uppi í Keykjavík ábyrsðarlaus gagn-
vart pingi og pjóð. Fensmark sói-
undar mil'.i 20 og 30 pús. krónum
af landsfé, öllum að ósekju,
3. Samvinnuleysi milli alpingis og
stjórnar. J>inaið fékk aldrei að hafa
tal af ráðgjafabrotinu og landshöfð**
inginn gat aidrei gefið fulla vissu
um vilja og íyrirætlanir hinnar
æðstu stjórnar.
það var all-sennilegt að landstjöra-
fyrirkomulag með 3 ráðgjöfum sér við
hlið í Reykjavík mundi bæta úr pess-
um verstu golltim, og íyrir pvi kvikn*’
aði almennur ábugi á að fá pað lög-
leitt. Alpmgi sampykkti 4 sinnum
lagafrumvarp hér að lúiandi.
En pó að merm hefðu vonir um, að
landstjórafyrirkomulagið rnundi verða
oss h e n t u g r a en landshöfðingja-
fyrirkomulagið, pá leyndist pað pó
ekkí býma mðrgum, að landstjóra-
fyrirkcœulagið var gsllagripur í veru-
íegum atriðum; pessum helztum:
1, J>að var d ý r t o;c p u u g 1 a m a-
1 e g t skrifstofuhákn, fyrir einar
70—80 pús. manns.
2. Landstjóravaldið var allt í ó-
v i s s u. „Konungar e ð a Jaud-
stjóri“ var að jafnaði viðkvæði lag-
anua. D a n i r gátu ráð ið pví einir
hre mikið staðfestingarvald og fram,
kvæmdarvald landstjórinn fengi í
„erindisbréfi“ sínu.
3. Alpingi gat ekki ráðið neítt við
landstjórann. Hann hlaut að geta
setið svo lengi sem Danir vildu og
hann kom sér vél við pá, ecda pótt
hann væri andstæður alpingi og ráð-
gjöfum peim, sem pað vildi styðja.
Danska valdið yfir sérmálunum og
danski viljinn hlaut að leiðast inu í
landið með honure. Hann mátti til
að vera fulltrúi pess, og alpiugi og
ráðgjafarnir 3 höfðu engin tök getað
haft til að yfirbuga pað, pegar pað
vildi beita iér.
J»etta hlaut að gjöra allt sannarlegt
pingræði ómpgulegt. En í pví er hið
sanna frelsi landanna fólgið, að lög-
gjafarpingið, hinir kosnu fulltrúar
pjóðarinnar, fái allri löggjöf að ráða
og að framkvæmdarvaldið — stjórnin
öll — sé í höndum peirra manna, er
meirihluti löggjafarpingsins ber traust
til, að framkvæmi og stjóini eptir
hans óskum og fyrirmælum.
Af pessu sem hér er sagt, er pað
ljóst, að langt er frá pví,að landsljóra-
lyrirkomulag pað, er fólgið var í frum-
yörpum alpingis frá 1885—1894, gæfi
uokkrar vissar vordr um pingræði,
pjóðirelsi, líkurnai' voru langt um
meiri fyrir hinu gagnstæða, pví sem
sé,að vilji alpingis yr-ði jafnan í deilu-
málum að lúta vilja danska ráðaneyt-
isins, par sem kouungur átti að gefa
honum „erindisbréf“ p. e, leglurfyrir
breytni sinni, og embættismissir hlaut
að vofa yfir landstjóranum, ef hann
ver ekki jafuan í samræmi við hiua
politisku vindstöðu í Danraðrku. I
stnttu máli: Danska poiítikin hlaut
jafnan að ráða yfir honum.
Samt sem áður var pó landstjóra-
fvrirkomulagið langt um meira í áttina
til sjálfstjórnar, heldur en landshöfð-
ingjafyr’rkomulagið, og pað var pví
ekki að undra pótt pjöð og ping héldu
pví hér á árunum svo eindregið fram
tii endurbóta á ástandinu.
En nú, eptir að vér höfum fengið
stjórnarbreytinguna 1903, vikur málinu
mjog svo öðruvísi við. Nú væru pað
beinar a p t u r f a r > r, að innleiða
hjá oss landstjórafyrirkomulagið eptir
frv. 1893—1894, sem pá var álitið
fullkomnast og tryggast.
N ú e r framkvæmdarvaldíð komið
inn í landið með ráðherra vorum.
Nú eru lagasynjanir útilokaðar að
svo miklu leyti sem auðið er að
útiloka pær fyrirfram,án pess að ganga
of nærri persónulegu frelsi konungs
og forréttindum konungsvaldsins.
Nú hgfnm vér fengið kon-
ungsheítorð, gefið í sjálfu rikisiáðinu,
bókað í pess gjðrðabók, viðurkennt
og staðfeat (ef svo má að orði kveða)
af ráðaneyti Dana ogfóikspingi Dana
— um að ekki lengur dpnsk
p o 1 i t í k, heldur í s I e n z k sérmála •
pólitík skuli ráða útnefning og fráför
ráðberra Dlands.
Með pessu er svo fastlega tryggt
sem auðið er að tryggja með lögum
og yfirlýsingum, pingræðið, pjóðfrelsið
í sérmálum, fastara tiyggt en vér
vitum dæmi til hjá öðrura pjóðum, að
pingræði sé tryggt með lögum og lof-
orðum.
N ú b e r ráðhena vor fulla ábyrgð
allra stjórnarathafnanna fyrir a 1 -
pingi einu og dæmist af innlend-
um dómstóli, ef til kemui.
Nú er samTÍnna fullkomiu
milli alpingis og stjórnar, par sem
ráðherrann hlýtur jafnan að vera um«
boðsmaður meiri hluta alpÍDg»s, fá
vald sitt einungisíegna pess
og einungis svo lengi sem hann
hefir p a r fuilt traust.
J>etta fyrirkomulag er eun fremur
að miklum mun ódýrara en landstjóra
fynrkoœulagið.
Yald ráðherrans og verksvið nær
yfir öllsfermálvor og ekki er
auðið að takoiarka pa? með neinu
„erindisbréfD eða sv pta haun pvi t.
a. m. sakir ósamræmi við danska póli-
tík „par sem málarreðferð rikispinj»s-
ins (p. e. dönsk pólitik) hefir ekki
lengur nein áhrif á ákvörðuu mína
(p. e. konungs) um pað, hvort ráð-
herraskipti eiga að ^erða á íslaadi“.
það verður pessvegca islenzk póli-
tík alein, viiji alpingis, sem getur
haft áhrifin á ákvörðun konungs um
pað hvort ráðherraskipti eigaaðverða
á Islandi.
Yér hpfum pannig fengið með stjórn-
arbreytingunm 1903 og boðskap kon-
ungs til alpingis 1905 svo fullkomið
pingræði, svo fulíkomið pjóðfrelsi í
sérmá’.um vorum, að paí er langt um
betur tryggt heldur en landstjóra-
fyrnkomulagið gamla gat gefið vonir
um, og pað værj pví hin mesta fá-
sinna nú, að fara að óska eptir peím
skiptum.
*En með pessu er pó ekki sagt, að
ekki væri auðið að gjöra landstjóra-
fyrirkoraulagið pannig úr garði, tryggja,
pað svo vel með lögum og yfirlýsing-
um, að pingræðinu væri engin hætta
búin. Og óneitanlega heíir pað ýmsa
kosti fram ytír ráðherrafyrirkomulagið
— meðal annars lagastaðfestingar í
landinu sjálfu og allar embættisveit-
ingar og væntanlega fjölhæfari stjórn,
nærgætnari og afreksmeiri, ef 3 eru
ráðherrar, heldur en pá hann er að-
eins einn.
En pað er s t ó r v a n d i, að gjör
pað fyrirkomulag úr garði svo að
fullnægjandi væri tortryggnum oglög-
stirfnum íslendtogum J>að er ekk
nóg, að hrópa eins og Bessastaða-