Austri - 28.07.1906, Qupperneq 2

lsTH. 25
A U S T R I
96
hlutfallskosningú eptir framboðslistum
með árituðam nöfnum ping-
mannaefnanna, og á hver kjósandi
rétt á að afhenda kjörstjórninni slítcan
lista, en undir hann skulu hafa ritaðL
ekki færri en 20 og ekki fleiri en 30
kjósendur í pví kjördæmi sem fram-
boðið er í, og eru pað meðmælendur
peirra pingmannaefna sem á iistanum
standa.
A engum lista mega standa fleiri
npfn pingmannaefna, en kjósa á píng-
menn í pví kjördænai, en gildur er
listi pótt færri nöfn standi á honum.
Rjósendur skulu greiða atkvæði um
hvaða lista peir velja, en mega ekki
velja á milli einstakra pingmannaefna
að öðru leyti, nema eins og áður er á
ir.mnzt með pví að koma með lista i
s»mrj1ði við pingmannaefni og 20—30
kjósendur.
Auk pessa eru í frumvarpinu ýms
ákvæði um ti bögun kosninganna og
breytingar á gildandi kosningalögum,
sem leiða af pessu fyrirkomulagi, en
pað l'ggur fyrir utan tilaang pessarar
greinar, og minníst eg pví ekki frekar
á pað.
J>að eru aðallega tveir gallar á gild-
andi kosníngalögum, sem frumvarpið
á að bæta úr. J>að er hinn mikli
munur á íbúa og kjósendatolu í kjör-
dæmunum, svo að sumstaðar velja
rúmir hundrað kjðseudur (í Vest-
mannaeyjum) einn pingmann. En apt-
ur annafstaðar eru yfir 600 kjósendur
(í Reykjavík) um einn fulltrúa. Ur
pessu á hin nýja kjördæmaskipting að
bæta. Hinn gallinn á gildandi kosn-
ingarlögum er sá, að hver er rétt-
kjdiinn pingmaður, sem flest atkvæði
fær, enda pótt hann hafi ekki fylgi
flestra kjðsenda í kjprdæminu. Og
getur slíkt einkum komið fyrír ef
margir bjóða sig fram, svo að atkvæði
dreiíast mikið. Hlutfallskosningarnar
eiga að bæta úr pessu, ásamt pví að
tryggja fjölmennum minnihluta rétt til
að koma að fulltrúa eða fulltrúum, til
pess að halda uppi sinni skoðun á
málefnum pjöðarinnar.
J>ar sem hlutfallskosningar eru að-
eins vál á milli lista( val á milli á-
kveðinna flokka pingmanuaefna, pá
verða pær að vera vei og vandlega
undirbúnar, ekki einasta afpólitiskum
flokksf jórnum, eða einstökum mönnum,
heldur af kjósendum sjálfum i sam-
einingu og félagsskap, sem nái yfir allt
kjördæmið, svo aðjallir peir í kjördæmi
hverju, sem svipaða skoðun hafa í
málum peim sem eru á dagskrá pings
og pjóðar, geti fylkt sér um einn og
sama listat framborinn af kjósendum
sjálfum, eptir nákvæma yfirvegun og
undirbuning.
Ef undirbúningur kosninganna getur
ekki náð pessu takmarki, eða að minsta
kosti uálgast pað, pá álít eg að hlut-
fallskosningarnar verði ekki nein rétt-
arbót, eða trygging fyrir pví, að úr-
slit kosninganna verði í réttu sam-
ræmi við vilja og skoðanir kjósenda.
J>au skilyrði sem eru óhjákvæmileg
til p -ssa, eru að kjósendur sem sama
flokk vilja fylía, innan hvers kjördæmis
eða sem líkindi eru til að geti kom;ð
sér saman um einn og sama lista, geti
átt kost á að eiga með sór sameigin-
Jegan fund svo fljótt sem vissa fæst
fyrir pví hverjir bjóða sig fram tii
pingmennsku, og mættu helzt ekki ný
framboð koma eptir pann fund. Til-
gaugur fundan'ns á að vera að útbúa
lista, sem fari sera næst sameizinlegri
skoðun og vilja kjösenda. Fundurinn
ætti pví að vera rétt áður en frestur-
inn til að afhenda framhoðslista, er úti
svo að nýir framboðslistar koroi ekki
eptir pann tíma. Helzt ættu ping-
maanaefnin að bjóða sig fram nokkru
áður, svo að kjósendum væri kunnugt,
um hverja væri að velja, og gætu sem
bezt kynnt sér skoðanir peirra.
Eptir peirri kjördæ nasklpting, sem
frumvarp stjórnarinnar gjörir ráð fyr-
ir, er pað mjog miklum vandkvæðum
bundið að uppfylla pessi, skilyrði, að
allir kjósendur geti tek'íð pátt í Undir
búningi kosnínganua, nema í Reykja-
vikur kjördæmi einu (fyrsta kjördæmi)
pað kjördæmi er lang víðáttuminnst
og kjÓsendum er par engin vorkun að
mæta á undirbúningsfundum.
í pllum hinum kjördæmam landsins
víkur pessu allt öðruvísi við; par er
víðáttan svo mikil og enfiðleikarnir á
pví að mæta á fjölmennum undirbún-
ings fundum, enda benda lögin frá 3.
okt. 1903, ura kozuingar til alpingis
einmitt á pað, að löggjafarvaldið hefir
fundið erfiðleika á pví fyrir kjÓ3endur
að sækja langt til kjörfunda og hefir
pví viljað bæta úr peim vankvæðum.
Mér virðist pví lagafrumvarp pefta
fara algjörlega i gagnstæða att, svo
framariega sem kjósendur sjálfir al-
mennt eiga að ráða, eða hafa full á-
hrif hvernig pingmaunaefnuuum er
raðað á listana. En par sem kosn-
ingarnar eru takmarkaðar af listunum,
pannig að kjósendur eru skyldir til að
kjósa aila eða engan sem á sama lista
standaj pá leiðir af pessn, að undir-
búningur kosninganna, löðun ping-
mannaefnanna á iistana o. s. (rv. verð-
ur að leggjast í hendur kjósenda, og
í peim undirbúningi vérða sem allra
flestir að geta tekíð pátt í ef petta
íyrirkomulag á ekkí að rýra rétt kjós-
enda í stað pess að rýmka hann.
Yið kosningarnar er ekki nægilegt
að athuga hverjir standa á lista,heldur
verður einnig að aðgæta hvernig ping-
mannaetnunum er raðað á listanD, pví
ef að nokkur ágreiningur er am ping-
manuavalið, er ekki hægt að búast
við að fleiri en 2 eða mest 3 þing-
mannaefni, sem stanáa á sama lista,
nái kosniogu. Yið kosningarnar er
pví tiltölulega lítið tilbt hægt að taka
til þeirra, sem standa neðst á lístan-
um.
Ef að samvinnu innan kjördæmis
vantar, má búast við pví að óhæfilega
margir listar verði afhentir; og par
sem ekki er gjört ráð fyrir nema 4
vikum frá pví listar eiga að vera fram
lagðar, par til kosningar fara íram,
má búast við að glöggvar fréttir af
framboðslisíunum verði. ekki kunnar
mörgum kjósendum fyr en rétt ura
kosningamar; þeir hafa pví litinn eða
engan tíma til að kynnast skoðunum
pingmannaefnanna og verða að miklu
leyti að fara eptir áeggjan flokks-
bræða sinna eða, flokksstjórnar, sem
auðsjáanlega er til stór-skaða fyrir
sjálfstæði kjóseuda.
í framkvæmdiani er mjög hætt við,
að pað verði í raun og veru flokks-
stjórnir peirra pólitisku flokka sem
eru, eða kunua að myndast í landinu,
sem ráða mestu eða pllu um ping-
mannaefnin á fiamboðslistunum, en
kjósendur gjöri ekki annað en velja
milli listanna og getur pá opt komið
fyrir, að peir greiði atkvæði með lista
sem þeir eru óánægðír með, af pví
ekki cr völ á öðrum aðgengilegri.
Eg sé ekki betur en að pað skerði
tilfinnanlega kosningartrelsi kjósenda
að leggja í hendur flokkstjórnanna
að tilnefoa pingmaanaefnin og raða
peim á listana, en kjósendur gjöri
ekki annað en velja á milli listanna.
Og pað pví fremur sem flokkaskipt-
ingiu mun víða vera nokkuð óljós og
hvarflandi.
Auk pess er ekki nægileg trygging
í hlutfallskosningunum fyrir pví, að
meiri hluti kjósenda í hverju kjördæmi
fyrir sig velji meiri hluta falltrúanna.
Ekki þarf annað en að fleiri en einn
íramboðslisti, komi fram innan sama
flokkst til pess að atuvæðin dreiíist
og hlutfallsleg yfirráð meirihlutans
yfir kosningunum par með eyðileggist.
J>annig lpgnð mistök á kosningunum
geta átt dýpri rætur en samtakaleysi
kjósenda. J>au geta komið af pvf, að
kjósendum sé hreint og beint ómögu-
legt að undirbúa kosningarner, vegna
pess hve hjordæmin eru víðleud og
erfitt er um samgöngur; pau geta
verið ónýtri flokksstjórn að kenna og
pau geta komið af einræði, eða gjör-
ræði flokksstjórnar, ef kjósendur vilja
ekki lóta teyma sig á eyrunum, eins
og henni hezt líkar. Löggjafarvaldið
ætti miklu frekar að tryggja skoð-
anafrelsi kjósenda, eptir föngum, gegn
óhóflegum æsingum og ráðríki pólitískra
flokkstjórna, en að leggja alpingis-
kosningarnar að miklu leyti í peirra
í endur.
Auðvitað geta svipuð mistök á kosn-
mgunum Komið fyrir pótt kosið sé
eptir gildandi kosningarlögum; ea pví
minni sem kjördæmin eru og kjðsendum
bægra að beita samvinnu, pess meiri
krpfur má gjöra til samtaka og sam-
vinnu í kjprdæminu.
Til pess að skýra pað betur, hve
hlutfallskosningarnai, geía mistekizt
skal eg taka eitt dæmi:
í kj prdæmi, sem á að kjósa 5 þing-
menn, eru tveir andstæðir flokkar.
Annar flokkurÍQU hefir lagt fram einn
lista, sera eg kalla A-lista og fær
hann öll atkvæði þess flokks t. d. 500.
Hinn flokkurinn er fjölmennari, en
fyrir sundrung og samvinnuleysi í
kjördæminu hetir sá flokkur lagt fram
tvo lista, ef til vill án pess að vita
hver af öðrum fyr en eptir á. Við
komingarnar fær annar þessara lista,
sem við getum kallað B-lista, 490
atkvæði, en hinn listinn, O-listinn
aðeics 160 atkvæði, Kosningu hafa
pví Llotið 1., 2. og 3. maður á A-list-
anum og 1. og 2. maður á B-liata|en
af C-listanum hefir eoginn náð kosn-
ingu. Fámennari flokkurinn (500
kjósendur) hefir pví valið 3 fulltrúa
eu fjölmennari flokkurinn (650 kjós-
endur hefir aðeÍDa komið tveim fuil-
trúum að. Auðvitað mé segja, að
flokkurinn megi sjálfuœ sér um kenna,
að koma sér ekki saman um einn
lista, en til pess er pví að svara, að
í stórum kjprdæmum eru erfiðleik-
arnir 4 samvinnu ip>Hi allra kjósenda
svo miklir, að peir afsaka fullkomlega
pannig löguð mistök, enda hefir þing
og stjórn viðurkennt pá, par sem
Kosningarlögin frá 1903 einmitt eiga
að ráða bót á peim, eins og eg hefi
þegar bent á.
Eins og eg hefi cýnt fram á hér að
framan, gjörir kosuingarlagafrumvarp
síðasta alþingis hvorki að tryggja kosn-
ingu eÍDstakra pingmaanaefna, sem
yfirleitt hafa mest fylgi í kjördæminu,
né hlutfallsleg yfirráð meirihlutans
yfir kosningunam í heild sinn’; en þar
á móti mnni pað í framkvæmdinni
skerða tilfinuanlega kosningarrétt
kjósenda. Aptur jafnar frumvarpið
vel blutfallið milii kjósenda (og íbúa)
og fulltrúanna.
Ójöfnuð þann, sem nú er á kjör-
dæmaskíptingunni, mætti mikið laga,
með hliðsjón ef tillögum sýslunefnd-
anna og amtsráðanna, um leið og
tvímennings kjördæmunum er skipt.
Og pó að fullkominn jpfnuður náist
ekki, pá get eg ekki séð, að það hafi
stórvægilesra pýðingu, ef aðeins stærstu
misfellurnar eru lagaðar.
Sé nú skipting sú, sem farið er
fram á í framvarpi stjórnarinnar í
sumar, lögð til grundvallar fyrir nýrri
kjördæmaskiptingu og hverju þessu
kjördæmi, innan þeirra takraarka sem
tilfærð eru, skipt í jafnmörg einmenn-
ingslíjnrdæmi og því er í frumvarpinu
ætlað að kjósa marga pingmeau, pá
hygg eg að velviðunandi jöfnuður fáist.
SkiptingÍD verður að vera bundin við
hreppa, en við kjósendatölu og íbúa-
fjplda aðeins að svo raiklu leyfi, sem
pað verður samrýmt við hreppa tak-
mörkin.
Akveðnar tillpgur um skiptinguna
og takmprk hvers kjördæmis^ þyrftn
að koma svo snemma að kjósendur
ættu kost á að koma fram með, fyrir
næsta ping, pær athugasemdir og
breytingartitlögur, sem þeim pætti
víð þurfa, svo að þingið geti tekið
sanogjarnl tiilit til þeirra.
J>að leiðir af sjálfu sér, að í eiu-
mennings kjördæmuoi, er pað ætíð
meirihlutinn, sem getur ráfSið úrslitum
kosninganna, en eg hygg að pað mnni
optast fara svo, að þeir flokkar, eða
pær stefnur, sem verulegt fylgi hafa,
muni í 3umum kjordæmum laudsíns
hafa meirihluta atkvæða; eða með öð«
rum orðum, að sá flokkur, sero í engu
kjördæmi hefir svo mikið fylgi, að
hann ráði úrslituiu kosninganna, hafi
yfir hofuð að tala injög-, litiun byr hjá
pjóðinni og geti pví ekki gjört kröfu
til fulltrúa.
Z.
Gruðiaug M. Jónsdóttir.
Nú reynist lífið vona valt
er vorið hvlur rós
og skæra unaðs skinið allt
og skuggar gleðiljós.
J>ví sú var stundin svipleg, hprð,
af sárum dauðans geir
að sjá pig lagða í svarta jórð,
og sjá pig ekki meir.
J>að vitni ber um svöðu sár
og sorg er af þökk er heít,
pau vandalausra og vina tár
er vættu gratar reit.
J>ú kveiktir vfða kærleiks yl
og kættir lánið valt.
J>ú varst svo fús að finna til
og friða og gleðja allt.
Að ánægju píus eiginmanns