Öldin - 11.11.1891, Blaðsíða 2

ÖLDIN
gefin út hvern Miðvikudag
að 17 McMicken Str. (12th Stt. S.]
af OLAFSSON & CO-
(H. Olafsson. M. Petebson.)
Bitstjóri og ráðsmaðr
(EDITOR A BUSINES8 MANAGEr):
Jón Ólafsson
ÖLDIN kostar: 1 ár $1,50; 6 mán
$0,80; 3 mán. $0,50. Borgist fyrirfram
Á íslandi kostar árg. 4 kr.
Auglýsinga-verð: 1 þuml. dálks-
lengdar eitt sinn $0,25; 1 þuml. 1 mán
$1,00; 3 mán. $2,50; 6 mán. $4,50; 1J
mánuði $8,00.
Sendið peninga í registreruðu bréfi
póstávísun (P. O. Money Ordér) eða
Express Co. ávísun eða ávísun á banka
í Winnipeg (ekki á utanbæjarbanka).
Öll bréf og borganir sendist til:
Olafsson Co. - - - P. O. Box 535.
Winnipeg, Man.
t
Islenzk mentastofnun
i Vestrheimi.
IV. Þióðerni og mentun.
Vér sögðum í öndverðu, að tak-
mark allrar mentunar væri að fram-
leiða heilhrigða sál í heilbrigðnm
líkama; það er með öðrum orðum :
að færa einstaklinginn sem næst
hugsjóninni rnaðr, eins og vér hugs-
um oss hana fullkomnasta. Eitt
aðalskilyrði fyrir þessu er, að
þekkja mannkynið og mannlegt
eðli sem hezt.
Slíka þekking öðlast menn eink-
um og sér í lagi á þrennan hátt:
við umgengni og eftirtekt í lífinu;
af sögu mannkynsins, þjóðanna og
•einstaklinga; og af bókmentum, eink-
um skáldskap, og lieimspekilegum
ritum.
Þó að mannleg sál sé í aðal-
dráttunum jafnan sjálfri sér lík
hvervetna og á öllum tírnum, þá
er fjölhreytni einstaklinganna óend-
anlega margvísleg (og það er þafí
sem gefr mannlífinu fegrð og að-
dráttarafl í augum athugandans),
og sálarlíf þjóðanna er og mjög
með margvíslegum hætti, og hefir
hver þjóð og hver tími sín sér-
kennilegu einkenni eigi síðr í sál-
arlífi en í ytri háttsemi og venj-
um
Þær námsgreinur, sem oinkum
eru notaðar til að leggja grundvöll
almennrar mentunar, eru inar sömu
um allan mentaðan heirn, svo sem
latneska, gríska, latneskar og grísk-
ar bókmentir, saga, náttúrusaga,
náttúrufræði, tölvísi, rúmfræði, liugs-
unarfræði o. s. frv., og einatt eitt
eða fleiri lifandi mál útlend. Bók-
mentir, mál og saga fóstrjarðarinn-
ar er iivervetna haft í fyrrúmi
(nema á Islandi).
Almenna mentun geta menn yf-
ir höfuð fengið eins góða í þessari
álfu, eins og nokkurstaðar annar-
staðar á hnettinum, að svo miklu
leyti, sem slíkt er undir skólum
komið. Vitaskuld úir hér og grúir
af húmhúgs-skólum, en það er heldr
enginn hörgull á ágætum skólum.
Flestallir inir heztu skólar (og nál.
allir inir heztu háskólar) hér í landi
eru lausir við öll kyrkjufélög. Hér
í Manitoba er reyndar enginn há
skóli enn þá til, og latínuskólarn-
ir hér eru allir kyrkjuskólar, enda
mun enginn þeirra vera neitt sér-
legr. • ,
Þ.ið er auðvitað, að þ úr Islend-
ingar, sem hér vaxa upp, vaxa upp
til að verða Vestrheimsmenn, og er
það því einsætt fyrir þá, að skoða
mál og hókmentir og sögu Vestr-
heims og ins enska þjóðflokks sem
sitt þjóðmál og sínar þjóðlegu hók-
mentir og sögu. Það er líf þessa
þjóðflokks, sem þeir eiga að lifa og
starfa á ineðai og vei'ða limir á,
sem þeim ríðr mest á að skilja og
1 ifa sig inn í.
Jnn ungi maðr, -sem fæðist hér
í landi af íslenzkum foreldrum,
stendr því nálega eins vel að vígi,
eins og sá sem fæddr er af ensk-
um foreldrum, til að afla sér al-
mennrar mentunar. Hann á kost á
inum sömu skólum með öllum sörnu
kjórura.
Það er enginn efi á, að vér
stöndum að þessu leyti jafnt að vígi
hérlendum mönnum.
En stöndum vér þá alveg jafnt
að í öllu tilliti.
Eitt skortir vora ungu menn á
við jafnaldra þeirra af hérlendu
kyni. Þeir hafa gleymt sínu kyni
án þess að geta verið orðnir full-
gróðrsettir í hérlendum jarðvegi.
Ef þeir þekkja ekki tungu og sögu
og bókmentir Islands, þá eiga þeir
enga forfeðra sögu, enga andlega
fortíð. En enginn, sem vel þekk-
ir mannlegt eðli, mun láta sér til
hugar koma að hera inóti því, að
þekkingin á sögu foi'feðra sinna sé
þýðingarmikil mentunaruppspretta,
og að hún skýri inum mentaða
manni sjálfs hans eðli. Það eru
in fegurstu dæmi manndóms og
drengskapar í sögu forfeðra vorra,
sem kenna oss að unna því sem
hezt er sérkennilegt í þjóðflokki
vorum. Eins að sínu leyti verka
aðvörunardæmin sterkast á oss, þau
er fram koma í sögu vors þjóðflokks;
afleiðingarnar hafa haft áhrif á hann
og þar með á kjör hans og lífs-
skilyrði. Það tjáir ekki að gera
skop að smárri þ.’óð og þýðingar-
lítilli sögu. Það cr þó vor þjóð,
og þýðing hennar er stór fyrir oss,
hve smá sem hún kann að virðast
gagnvart öðrum þjóðum. Það ,er
náttúru-Tógmál, sem hér ræðir um;
náttúru-lögmál, sem ekki víkr fyrir
lieinum hugleiðingum. Það er eins
með þetta eins og með for^jdra-
og barna-ástina ' og ættingja-ræktina.
(Jetr nokkur maðr efast urn, að eins
góðir, eins skynsamir og eins merk-
ir menn að öllu sé ótalmargir til
í heiminum, eins og foreldrar hans 1
Og þó ann hann foreldrum sínum
öllum öðrum framar.
Enginn neitar því, að það sé
mikilsvert að eiga góða foreldra;
þó kemst margr vel á legg í ver-
öldinni, sem aldrei hefir notið for-
eldra HÍnna við. Engiríh neitar
því víst heldr, að það sé gott að
vera af „góðu hergi brotinn", en
oft á þó „gyðingr gott harn“, og
margr góðr og nýtr maðr hefir aldrei
haft hugmynd um ætt sína og upp-
runa.
Þótt vér því álítum, að hér fæddi
maðrinn af ísl. kyni, standi að þessu
leyti ver að vígi en sá, sem fæddr
er af ensku kyni, þá álítuin vér að
þetta sé þö eigi stærri örðugleikar
en svo, að einstaklingrinn geti með
ýmsu móti unnið upp þann halla,
er af þeirn leiðir.
En vér álítumT að því fylgi
líka nokkurt hagræði, að vera fæddr
af útlendum foreldrum hér í landi.
Af þeim þjóðum, er annars hafa
nokkra rnentun og nokkrar hók-
mentir, er engin svo smá eða ómork,
að ekki sé vinningr að þekkja þjóð-
líf hennar, tungu og bókmentir.
Vitaskuld er svo margt að noma (
lífinu, að menn geta ekki eytt kröft-
um og tíma í alt, sem í sjálfu sér
gæti verið gott að nema ; menn
verð.i að velja úr og hafna. Og
þá meta menn ina andlegu arðs-
von á móts við fyrirhöfnina. Til
almennrar mentunar dettr engum í
hug að velja nám máls og bókmenta
smáþjóðar. Fyrirhöfnin verðr söm
eða stundum meiri en við að nema
t. d. latnesku, grísku eða ensku,
þjóðversku eða frakknesku. F.n in
andlega arðsvon eða in andiega upp-
skera af námi þessara höfuðmála er
svo miklu meiri en t. d. af námi
spænsku, dönsku eða íslenzku, að
engum dettr í hug að skifta.
En alt öðru máli er að gegna
ef sá maðr á í hlut, sem fæddr er
af spænskum, dönskum eða ísenzk-
um foreldrum, svo að mál einhverr-
ar þesserar þjóðar er móðurmál hans,
sem hann þarf ekki að eyða tíma
til að læra. Þá ligpr opinn fyrir
honum fjársjóðr, sem ef til vill er
ekki svo stór, að það hefði hoi'gað
sig að vei'ja mikilli fyrirhöfn og
tíma til að ná honum, af því að
aríðugri fjársjóðum mátti ná með
sömu fyrirhöfn og tíma; en hins
vegar horgar sig vafalaust að hirða
hann, þegar hann liggr rétt við fætr
manni, svo að sárlitla fyrirhöfn þarf
til að taka hann upp og hirða hann.
Hver sá maðr, sem fæddr er hér
í landi af útlendum foreldrum, vex
venjulega svo upp, að hann á svo
gott sem tvö móðurmál, þ. o. tvö
mál, sem hann lærir jafnsnemma
ósjálfrátt sem harn, og skilr og getr
talað, án þess að þurfa að nema
þau sem útlend mál. Þetta eru
mentunarlegir hagsmunir, sem fá-
sinna væri að reyna ekki að hag-
nýta sér.
Og hvað gildi hókmenta vor Is-
lendinga snertii', þá er það víst,
að þótt nútíðarbókruentir vorar só
smáar og lítt merkar á horð við
hókmentir höfuðþjóðanna, þá eigum
vér þó fornaldar-bókmentir svo
merkar, að þær í sumuni greinum
jafnast við inar merkustu fornald-
arhókmentir höfuðþjóða heimsins.
Því er það og að ýmsir merkustu
háskólar hæði í Norðváífu og hér í
álfu veita nú kenslu í íslenzkri
tungu (n.orrænu) og forníslenzkum
bókmentum.
V. Stofnun ísi.enzks skóua.
Yér viðrkennum þar með fús-
lega, og vonum að allir vinir sannr-
ar mentunar viðrkenni með, oss gilcli
og þýðing íslenzkrar tungu og hók-
menta, og að það sé einkar æskilegt,
að ungum hérlendum námsmönnum
af íslenzku kyni gefist kostr á að
læra að hagnýta sér þann fjársjóð,
sem í þeim er fólginn.
Allt þetta heíir meðal annars
vakað fyrir þeim sem hafa mælt
fyrir íslenzkri skólastofnun hér
vestra.
Um alt það framansagða erum
vér þeirn Iijartanlega samdóma. En
svo erum vér hrædilir um, að sam-
komulag vort nái að eins hingað, en
—ekki lengva.
Vér fáum nefnilega alls ekki sóð,
að af þv! sem vér höfuin haldið fram
hér að framan, leiði á nokkurn hátt
nokkra minstu þörf ástofnun íslenzks
skóla hér vestra.
Hins vegar játum vór, að af því
leiðir, að æskilegt væri að með tím-
anuin (op það svo ttjótt sem ástæður
leyfa) kæniist á kensla í ísleuzku
(norrænu) og fsl. hókmentum við
einhverjar hérlendar æðri mentastofn-
anir (skóla). Og vér sjáum ekki
neina ófæru í vegi fyrir, að þetta
geti framgang fengið, ef laglega er
á lialdið, án neinna ákaflegra fjárút-
láta af hendi Islendinga. Má vera
oss pelist kostr á að skýra það inál
sérstaklega lietr síðar.
Ilér viljum vór aftr henda á, livað
oss virðist mæla beint gegn íslenzkri
skólastofnun.
Oss virðist liún nefnilega eigi að
eins óþörf, hcldr og, ef nokkur veru-
leg framkvæmd ætti úr henni að
verða innan fyrirsjáanlegs tíma, þá
hljóti hún að haka vorum prestriðna
þjóðflokki hór alveg óhærilegan kostn-
að ; og í sfðasta lagi teljum vér lík-
legt, að stofnun skóla, sú sem nú er
fyrh'huguð af lúterska kirkjufélaginu,
mundi verða ið skaðvœnlegasta fvr-
irtæki.
Fyrir þessu skulum vór reyna að
færa nokkur rök í niðrlagi þessarar
ritgerðar næst.
ÞJÓÐKYRKJA
OG T UÚ A BBBAGÐA-OFSÓKNIB.
Eins og kunnugt er af „Heims-
kringlu" ritaði séra Matth'. Jochums-
son vel skrifaða og drengilega grein
í „Norðrljósið“, þar sem hann lýsti
því, að hann væri sömu trúar um
„eilífu fyrirdæminguna“ eins og séra
Magnús Skaftason, og andæfði lúterska
páfadæminu í Winnipeg.
„Lögberg“ snéri út úr nokkrum orð-
um í greinínni, en lagði annars ekki
til málsins.
„Sameiningin“ kom svo út með
greinar tvær „um hneyksli". Fyrri
greinin var um, að það væri hneyksli
að þingið veitti ekki séra M. J. meira
en (i0() kr. skáldstyrk á ári. Síðari
greinin er mönun til yfirvaldanna á
íslandi, að gera annað hvort, hræða
eéra Matth. til að éta ofan í sig aftr
játning sannfæringar sinnar eða setja
hann frá embætti.
„Kyrkjuhlaðið" getr með fám lín-
um um grein séra Mattíasar og segir:
„Neitun þjóðkyrkjuprests á skýlausri
trúarsetningu gengr vitanlega ekki
þegjandi, og málið vandast við
það, að e i g i e r u þ e i r s v o f á i r,
og það prestar, sem eru orðnir veik-
trúaðir í þeirri grein“.
„Lögberg“ tekr þetta upp í síðasta
bl. með auðsjáanlegum fögnuði yfir
því, að yfirvöldin heima muni líta á
málið eins og Winnipeg-páfinn.— Vér
skulum nú ekkert um það segja með