Öldin - 02.12.1891, Blaðsíða 2

ÖLDIN
gefin út hvern Miðvikudag
að 17 McMicken Str. (12th Str. 8.]
af OLAFSSON & CO-
(H. Olafsson. M. Pbtbkson.)
Kitstjóri og ráðsmaðr
(EDITOR 4 BUSIN'ESS MANAQBB) !
Jón Ólafsson
ÖLDIN kostar: 1 ár $ 1,50; 6 mán
$0,80; 3 mán. $0,50. Borgist fyrirfram.
Á íslandi kostar árg. 4 kr.
Auglýsinga-verð: 1 þuml. dálks-
lengdar eitt sinn $0,25; 1 þmml. 1 mán
$1,00; 3 mán. $2,50; 6 mán. $4,50; 13
mánmði $8,00.
Sendið peninga í registreruðm bréfi,
póstávísun (P. O. Money Order) eða
Express Co. ávísmn eða ávísun á banka
í Winnipeg (ekki á utanbæjarbanka).
Öll bréf og borganir sendist til:
Olafsson <$■ Co.--P. O. Box 535.
Winnipeg, Man.
Svikamylna.
Þegar menn greinir á um mál,
eru jafnan nokkrir þeir menn, sem
ekki nenna eða hafa tæki á, að
setja sig sjálfir inn í mál það sem
um er rætt, en slá sér á að halda
fram öðrum hvorum málstaðnum, án
þess að ómaka sig með sjálfstæða
skoðun. Þessir menn fara eftir ýmsu :
stundum eftir því, hver segir þetta
eða hitt, en ekki eftir því, hvað
það er, sem fram er haldið; stund-
um líta menn á það, hve margir
haldi fram þessum eða hinum mál-
stað. ,
Ef maðr er að hei'ja fram mál,
og er svo óheppinn að vera aleinn
á bandi, án þess að nokkur einn
einasti hugsandi og skynherandi maðr
só manni samdóma, þá liggr auð-
vitað ekki í því í sjálfu sér nein
óræk sönnun þess, að maðrinn hafi
rangt. Það er hugsanlegt, að hann
einn sé með fullu viti og þekkingu
svo langt á undan samtíð sinni, að
enginn skilji hann. Þetta er hugs-
anlegt, ef um ákaflega nýstárlegt og
torskilið, lítt rannsakað efni er að
ræða. Sé um auðskilið og alment
mál að gera, sem ekki þarf nema
heilbrigða skynsemi til að skilja,
þá eru líkurnar einmitt fyrir því,
að sá sem er alveg einn á handi
og fær upp á móti sér alla, sem
málið rannsaka,— hann hafi rangt
fyrir sér.
Ef nú slíkr maðr fer að rita
greinar undir annara nafni, þar sem
hann er að lýsa yfir, að þessir menn
sé sér samdóma, og gefi hann þetta
út í dularbúningi, þá er þetta fals
við almenning; það er tilraun til
að blekkja menn með því, að láta
líta svo út, sem hér só ýmsir menn
á sama máii, svo almenningr fari
að hugsa, að hér sé þó ef til vill
dálítið í, af því að ýmsum sýnist
hér eins. En allir þessir ýmsu eru
í rauninni einn niaði' að eins, sem
skrifar undii' ýmsum nöfnum.
Hr. Eiríkr Magnússon er einmitt
að leika þennan skollaleik við les-
endr Heimskringlu. Hann skrifar
(11. Nóv.) undir nafni ritstjórnar
Heimskringlu, og lýsir yfir því, að
hún ,,viti ekki betr, en að allir in-
ir vitrari menn, að minsta kosti hér
vestra“, hafi alla tíð álitið að hr.
E. M. hefði rétt að mæla. Þetta
eru nú svo hraparleg ósannindi, að
þvert á móti hefir hingað til ekki
einn einasti maðr, sem skyn hefir
bqrið á málið og kynt sér það, kom-
ið fram og verið samdóma hr. E.
M. En aðferðin, þessi, að reyna
að styðja vonlausan málstað með því
að „bera falskan vitn-sburð“ undir
fölsku nafni, hún er þess eðlis, að
hún mætti opna augun á jafnvel
blindum mönnum. Hvaða málstaðr
getr það verið, sem svona þarf að
fram fylgja ]
Vér tókum ,,ritstjórn“ (?!) Heims-
ki'inglu alvarlega í það sinn, og svör-
uðum í litlu auðskildu dæmi í næst-
síðasta blaði (Öldin I, 7, 10. dálk),
og skoruðum á ritstj. Hkr. að sýna
fram á tjón landssjóðs í því dæmi.
Ef ritstjórnin hefði sjálf skrifað það
sem hún hafði látið koma út undir
sínu nafni, þá var hún siðferðislega
skyldug að svara. En hún skildi
'auðvitað ekkert 1 því, sem hún hafði
látið koma út undir sínu nafni, og
svo gat hún engu svarað, og mun
til dómadags aldrei geta svarað neinu,
sem vit er í, nema hún játi að hún
hafi farið með bull.
Nú er hr. E. M. að skrifa í
Hkr. og undir nafni ritstjórnarinnar
um háskóla á Islandi. Og undir
þeim umræðum kemst hann aftr og
aftr út í bankamálið. Hr. E. M.
sér ekki mikla þörf á hæverskunni
þegar hann getr ski'ifað undir ann-
ara nafni; hann hikar því ekki við
að tala um sjálfan sig sem vel kjör-
inn háskólakennara; honum hefir
að eins gleymzt að benda á, í hvaða
fræðigrein, en hann er máske jafn-
tækr á þær flestar. En það furðar
líkl. engan, þótt hr. E. M. telji
sjálfan sig full-boðlegan háskóla-
kennara, úr því hann er ekki vand-
ari að vali en svo að telja Bened.
Gröndal. Og þá er heldr ekki kyn,
þótt hann telji Bened. Sveinsson
háskólakennara-efni. En þetta er
ekki nema auka-atriði; aðalatriðið er
það, að hr. E. M. er að sigla und-
ir fölsku flaggi. Það er liann, en
enginn maðr hér vestra, sem ritar
þessar greinir í nafni ritstj. Heimskr.
Og Heimskr. er svo vita saklaus af
að skilja eitt orð af því sem hr.
E. M. tyllir á klakkana hjá skepn-
unni, að „i'itstjórnin“ (?!) geti' ekki
einu sinni lesið handrit meistarans.
— „Á þessum tíma varð löggjöfin
það sem sumir kalla egstematiska
löggjöf", segir skynlaus skepnan síð-
ast. Hvaðamáler ,,egstematiskr“ (!!!)
og hvað á það að þýðaí Meistar-
inn hefir visaskuld skrifað „syste-
matiski'“, en ritstjórn Hkr. hefir ekk-
ert hugboð um, hver ræfillinn það
sé, og les svo „egstematisk“ og heldr
að þetta hljóti að vera helvíti lært
og sláandi, fyrst hún skilr ekkert
1 því.
Og þá er ekki von hún geti svar-
að spurningum viðvíkjandi sínum
eigin ritstjórnargreinum, þegar hún
getr ekki einu sinni lesið þær.
Um
HÁ SKÓLA STOFN UN
Á ÍSLANDI.
Síðan ráðgefandi Alþingi var stofn-
að á Islandi fyrir miðju þessarar ald-
ar, hefir sífelt komið fram af hendi
íslendinga ósk um, að koma á kenslu
í landinu sjálfu fyrir embættismanna-
efni sín, og þessari ósk hefir aldrei
lint síðan, og mun, eftir hlutarans
eðli, ekki linna fyr en hún verðr upp
fylt.
Pétr heitinn Pétrsson, síöar byskup,
átti einna beztan þátt í að koma á
fót prestaskólanum; síðar barðist Jón
heitinn Hjaltalín landlæknir fyrir
læknaskóla-stofhun, unz hún komst á
fót. En sú kenslan, sem langbrýnust
var þörfin á, lagakenslan, hefir átt
örðugast uppdráttar. Orsök þessa mun
fyrst framan af hafa verið eittlivert
óljóst hugboð stjórnarinnar um, að
innlend mentun fyrir lagamenn ís-
lands mundi verða til þess að efla
sjálfstseðisþrá landsmanna meir en
stjórninni var um gefið. En eftir að
ísland hefir með stjórnarskrá sinni
fengið sjálfstætt löggjafarvald og lög-
gjöf þess með hverju ári verðr æ
sjálfotæðari og ólíkari löggjöf annara
hluta ins danska rílcis, þá verðr nauð-
synin æ brýnni. og mótspyrna stjórn-
arinnar æ veikari.
Það er all-títt, að það gengr milli
tveggja flokka í stjórnmálum, eins og
milli kaupanda og seljanda, að selj-
andi fær ekki sanngjarnt verð, ef
hann stingr upp á því; en ef hann
fer fram á meira, og slær svo af aftr,
þá fær hann sitt verð á endanum.
Þetta er svo títt í samningamálnm,
að það reynist oft bezti búhnykkr,
að byrja á að heimta meira, en maðr
vill fá. Hinum málsaðilanum blöskr-
ar oft í svip, það sem fram á er
farið, og þegar svo slegið er af,
þá þykir honum það sanngjarnt, er
honum áðr þótti fjarstætt.
Lagaskólamálið er einn vottr þessa.
Fyrst var ekki nærri því komandi
við stjórnina: alt átti að vera til fyr-
irstöðu; það átti að veikja réttar-
einingu ríkisins. Með stjórnarskránni
og löggjafarvaldi Alþingis fór réttar-
einingin veg allrar veraldar. Hún
sálaðist. Svo átti að vera oiuigsandi
að gera lögfræðinga mentaða á ís-
landi. En kennendr háskólans í Höfn
í lögum lýstu sjálfir yfir því að ís-
lenzka lagamentun gætu þeir eigi
veitt. Svo fór mentunar-ástæðan. Nú
var ekki eftir önnur mótbára en íjár-
skortr. Hún dugði í harðærinu; en
lengr ekki heldr.
Nú hefir því jafnan verið svo
varið, að stjórnin hefir haft stuðning
meðal sinna konungkjörnu fulltrúa í
flestu því sem hefir verið henni veru-
legt kappsmál. Þó hafði hún aldrei
eindregið fylgi þeirra móti lagaskól-
anum. Pétr byskup gat ekki barizt
móti lagaskóla eflir að liann hafði
barizt fyrir prestaskóla. Sama var
um Jón Hjaltalín landlækni. Barátta
hans fyrir innlendri læknakennslu
hlaut að knýja hann til fylgis við
lagaskólann.
1881 kom Benedikt Sveinsson, gam-
all flutuingsmaðr lagaskólamálsins,
fram með frumvarp um stofnun há-
skóla a íslandi. Sá sem þetta ritar
var í nefndinni með honum það ár
og fylgdi honum að máli. Keyndar
var ekki snefill af háskóla í frum-
varpinu nema lagakenslan, og nafn-
ið háskóli. Annars var það bara
lagaskóli með tveim kennurum, sem
átti að stofna, og svo átti að nefna
þennan skóla ásamt presta og lækna
skólunum háskóla. Ekkert háskóla-
ráð, engin sameiginleg mál milli deild-
anna, önnur en nafnið. Og þetta
gekk gegn um neðri deild, og var ó-
útrætt í efri deild, en ekki felt.
Næsta þing 1883 gekk frumvarpið í
gegn um báðar þingdeildir, skólinn
var bara nefndr landsskóli þa. Og
það var eftirtektavert, að íif þeim
þingmönnum, sem þetta ár mæltu a
móti málinu, hafði varla neinn á móti
lagakennslunni lengr. Það var bara
nafnið, sem menn höíðu lielzt á móti.
Þá vildu sumir láta sér nægja stofn-
un lagaskóla. Stjórnin synjaði þessu
frv. staðfestingar.
Árið 1885 kemr svo lagaskóla-
málið fram í efri deild. Menn kom-
ast fljótt niðr á því að sleppa lands-
skóla-nafninu og halda sér við laga-
skólann — og af hverju? Af því
að mönnum var umhugað um að
koma á lagaskóla, og vildu ekki láta
þá átyllu vera í vegi, sem draga
kynni mega af nafninu. Enda sáu
allir fullvel, að kæmist lagaskólinn á,
þá var ávalt hægrinn hjá, að sam-
eina presta, lækna og lagaskúlana í
eina kennslustofnun með sameigin-
legu nafni. Þetta var hyggilega ráð-
ið. Menn eiga aldrei að slást um
keisarans skegg, þegar menn geta á
annan hátt auðveldlega fengið fram-
gengt áhugamáluin sínum. Þetta
viðrkendi Benedikt Sveinsson í verk-
inu með því að fylgja málinu fram
og berjast fyrir því í neðri deild.
Og í þetta sinn var það núver-
andi dómstjóri yfirréttarins, L. E.
Sveinbjörnsson, sem var framsögu-
maðr málsins, og allir þáverandi dóm-
endr yfirréttarins, þar á meðal nú-
verandi landshöfðingi, greiddu atkvæði
með málinu.
Þetta var í fyrsta sinn, síðan laga-
skóla-málið var fyrst vakið, sem það
haíði fengið fylgi allra dómenda yfir-
réttarins.
Og þetta er ákafiega þýðingarmik-
ið í þessu máli: bæði það, að allir
æðstu dómendr landsins, og því að
vonum beztu lagamenn þess, játa, bæði
með atkvæði sínu og auk þess með
berum orðum í ræðum sínum þörf-
ina á innlendri lagakenslu; og svo hitt,
að fulltrúar stjórnarinnar á þingi (því
að það eru inir konungkjörnu þing-
menn) skuli snúast á móti stjórninni
í málinu. Það er nefnilega óhugsandi
að stjórnin haldi til lengdar fram skoð-
un, sem engan stuðningsmann á lengr
á þingi. Hver þingmaðr er auðvitað
þingmaðr íslands, en sérstaklega þó
fulltrúi sinna kjósenda, og stjórnin er
kjósandi inna konungkjörnu manna.
Og það er það siðferðislegt hryggbrot,
sem engin stjórn fær lengi af borið,
ef hún er svo einangruð í stórmáli,
að hún getr ekki einu sinni fengið þá
til að vera sér sammála, sem hún
játar þó hæfasta til að vera fulltrúa
sína.
Þetta var líka orð og að sönun :
liún að vísu synjar lögunum staðfest-
ingar í þetta sinn, en hefir nú ekk-
ert annað fyrir sig að bera en fjárskort.
1887 bar Jón Ólafeson málið fram
á ný í efri deild; þá var nú ekki
borginmannlegra hljóðið jafhvel i sum-