Öldin - 30.12.1891, Blaðsíða 2

ÖLDIN
gefin út hvern Miðvikudag
að 17 McMicken Str. (12th Str. S.]
af OLAFSSON & CO-
(H. Oi.afssom. M. Peterson.)
Ritstjóri og ráðsmaðr
(EDITOR 4 BUSINESS MANAGER);
Jón Ólafsson
ÖLDIN kostar: 1 ár $1,50; 6 mán
$ 0,80; 3 mán. $ 0,50. Borgist fyrirfram.
Á íslandi kostar árg. 4 kr.
A ii(jlýsinga-verð: 1 þuml. dálks-
lengdar eitt Sinn $0,25; 1 þurnl. 1 mán
$1,00; 3 mán. $2,50; 6 mán. $4,50; 15
mánuði $8,00.
Sendið peninga í registreruðu bréíi
póstávísun (P. O. Money Order) eða
Express Co. ávísun eða ávísun á banka
í Winnipeg (ekki á utanbæjarbanka).
Öll bréf og borganir sendist til:
Olafsson fy Co.---P'. O. Box 535.
Winnipeg, Man.
/
Prentfrelsið á Islandi.
Hvcnær skyldi ísland eignast
prentfrelsi %
Það á vafalaust nokkuð í land
enn þá; en þó er vonandi að þar
komi einhvern tíma.
Ekki vantar það, að prentfrelsi
er þjóðinni tryggt rneð stjórnar-
skránni—i pappírnum ! líitskoðun
skal afnumin—það or lagabókstafr-
inn. Iín hvert einasta rit, som eigi
or yfir 6 arkir, skal þó afhendast
lögreglustjóra innan klukkustundar
frá því að bgrjað er að afhenda
það úr prentsmiðjunni.— Það er
framkvæmdin. Sektir, ef út af er
brugðið.
Islendingar eru nefnilega að von-
urn ekki lengra komnir í frelsis-
hugmyndunum en Danir, sem þeir
hafa rnest af lært í því efni. Þeir
halda, að ef hverjum sé frjálst að
gefa út á prenti hvað sem hann
vili, þá sé það prentfrelsi. En
auðvitað, bæta þeir við, á hver
maðr að bera ábyrgð á orðum sín-
um fyrir dómi. Ekki siðferðislega
ábyrgð fyrir guði og samvizku sinni ;
ekki siðferðislega ábyrgð fyrir al-
menningsáliti; nei, heldr lagalega
ábyrgð fyrir dóinstólunum. Það
gæti nú alt verið gott og blessað,
ef ákvæði laganna um, hvað sak-
næmt er og saklaust að lögum,
væri viðunanleg og samboðin hugs-
unarhætti frjálsrar þjóðar. Og ef
dómstólar þeir sem uin sekt og
sýknu eiga að dæma væru þá sann-
ir fulltrúar réttarmeðvitundar þjóð-
arinnar.
Lög, sem gagnstæð eru réttar-
meðvitund þjóðarinnar, eru óhaf-
andi lög og verða jafnan í fram-
lcvæmd meira og minna dauðr bók-
stafr. Og sá skilningr eða þýðing
dámara á málsatvikum eða tilverkn-
aði manna, sem kemr í bága við
réttarmeðvitund þjóðarinnar, hlýtr
að drepa niðr löghlýðni og virð-
ing fyrir lögunum. Kviðdómar
eru þeir einu dómar, sem trvggja
það, að úrskurðr ins löglega úr-
skurðarvalds um sakhæfi sé sam-
kvæmr réttar-meðvitund þjóðarinnar.
8é það nokkur tegund mála öðr-
um freinr, sem kviðdómar eru æski-
legir í, þá eru það meiðyrðamál.
Það er nú viðrkent af fiestum vitr-
ustu mönnum, og það enda þeim
er eigi unna kviðdómurn yfir höfuð.
En veri það mí sem vera vill.
Það var ekki svo mjög' á dómstól-
ana sem vér ætluðum að minnast,
senr á lögin.
Er það ekki eitthvað bogið við
það, þegar dómstólarnir dæma menn
(í bezta samræmi við gildandi lög)
fyrir orð og ummæli til sekta og
fangelsis-hegningar, og afleiðing
dómsins á almenning verðr sú, að
auka virðing og vinsæld ins dæmda
sektarmanns í almenningsáliti þjóð-
arinnar, svo að hún með sívax.anda
fylgi ti'úir honum fyrir beztu hciðrs
og trúnaðar-stöðum þeim sem hún
á ráð á? Liggr það ekki í aug-
um uppi, að slík lö>.-gjöf hlýtr í
framkvæmdinni að drepa niðr rétt-
armeðvitundinni og rugla hana, og
eyða löghlýðni og virðing fyrir lög-
uin og rétti?
Só þetta ómótmælanlegt, sem vór
ætlum það só, þá er það vottr þess,
að lög þau sem ákveða um sak-
næmi orða og uminæla, hvort heldr
í ræðu eða riti, sé gagnstæð rétt-
armeðvitund þjóðarinnar. Og slíkt
ástand er sannarlega rotið.
Þetta kernr af því, að lögin á-
kveða, að ýmislegt það skuli sak-
næmt vera, sem eftir róttarmeðvit-
und manna alment er ekki siðferð-
islega rangt.
Þegar lögin t. d. kveða svo á,
að það sé saknæmt, að sýna öðr-
um manni óvirðing í orði eða lát-
æði, þá er slíkt hrein fjarstæða.
Auk þess sem maðr getr oft alls
eigi við því gert, að sá viðbjóðr
eða andstygð eða fyrirlitning, sem
maðr hefir á öðrum; lýsi sér í augná-
ráði’ og svip og á ýmsán ósjálfráð-
an hátt í látbragði, þá hefir og
hver maðr eðlilegan í'ótt til að meta
annan eftir því, sem hann þekkir
til hans, og jafneðlilegan rétt til,
er svo ber undir, að láta álit sitt
hræsnislaust í ljósi, svo framarlega
sem áJitið er látið í ljósi um mann-
inn í sambandi við almenning varð-
andi stöðu hans á einn eða annan
liátt, en ekki sem sérstæðan ein-
stakling eða prívat-manu.
Þar sem almenningr heíir sjálfs-
forræði í öllum sínum málum, þar
er það viðrkent, að sérhver rnaðr
í almenning varðandi stöðu só al-
mennings þjónn. Almenningr á rétt
á að kynna sór alt athæfi þjóns
síns, og til þess hann eigi kost á
því, er óhjákvœmilega nauðsyntegt,
að hver heiðvirðr maðr hafi leyfi
til að segja álit sitt um þann mann,
án nokkurs tillits til, hve særandi
og meiðandi það kann að vera, sé
það eigi bersýnilegt, að sá er álitið
lætr í ljósi trúi ekki á það sjálfi,
eða að alveg óhugsandi sé, að hann
hafi haft tilgang, sein hann áleit
almenningsþarfan, til að segja það
er hann sagði. Yitaskuld má herfi-
lega misbrúka slíkt, en án slíks
leyfis er einatt alls eigi unnt að
koma upp klækjum embættismanna
eða manna í almennings-þjónustu,
og oft eigi unt á annan hátt að
gæta hagsmuna almennings. Og
það er betra að þetta leyfi eða
frelsi só inisbrúkað, on að niunnr
þeirra, er gæta vilja almennings
hags, sé múlaðr.
Almennings gagn heimtar það,
að menn hafi fyista leyfi til á
byrgðarlaust að segja án alls af-
dráttar álit sitt uin það, hversu
sá, sem er í almenning varðandi
stöðu, rækir starf sitt. Þótt áiitið
kunni að verða rrngt og liinglátt
við þann sem í hlut á, þá liggr
leiðréttingin á því hjá sjálfu al-
menningsálitinu, og það er í öllu
falli afleiðandi óþægindi af slíkri
stöðu, að verða fyrir álasi og hall-
mælum; það verðr hver, sem geir. r
að slíkri stöðu, að hafa það með
henni.
En hvar eru þá takmörkin'í A
þá ekkert að vera saknæmt sem
sagt verðr um rnann 1
Jú, vafalaust. Einstaklingrinn,
sem ekki kemr fram í neinni al-
monning varðandi stöðu, á fylsta
rétt á friðhelgi í prívatlífi sínu.
Enginn á að ósekju að geta áreitt
hann í ræðu nó riti á þann liátt,
er geti ruskað heimilisfriði hans
eða spilt atviiinu hans. En emb-
ættismaðrinn, blaðamaðrinn og rit-
höfundrinn, prestrinn o. s. frv. —,
enginn þeirra á rétt á neinni vernd
gegn dómum, sem um þá vcrða í
ljós látnir, hversu mjög sem þeir
dómar ktinna að rýra álit þeirr •
eða spilla atvinnu þeirra, ef þeim
að eins er ekki borinn á brýn al-
veg tiltekinn glæpr eða ákveðin
misgerð, sem við lög gætí varðað.
Það á enginn slíkr maðr neinn
rótt á lögvörn fyrir það, þótt ein-
hver nefni hann lygara, hræsnara,
svikara eða því um líkt. En of
honum er borið á brýn, að hann
hafi svikið út 10 cent með þessu
eða hinu ákveðnu móti, þá er auð-
vitað, að lögin ciga að leggja liegn-
ing við sliku, því að þar er á-
kveðin sakargift um tiltekinn mis-
verknað.
Oss duttu þessar hugleiðingar
í liug út af landsyfirréttardómi þeim
sem g-otið er um í íslandsfi'óttum
vomm í þessu blaði, að fallinn sé
í moiðyrðamáli Guttorms búfræð-
ings Vigfússonar gegn Jóni alþingig-
manni Jónssyni á Sleðbrjót.
Tilefnið var, að Jón ritaðl í
,,Austra“ fyrir nokkrum árum grein
um búnaðarskólann á Eiðum, sem
Guttormr var þá skólastjóri fyrir,
og fann ýmislegt að skólastjórninni
og búskaparlagi skólastjóra. Jón
talaði með hlýjum orðum um Gutt-
orm sem rnann,—enda kvað G. vera
góðr drengr og greind.irmaði',—en
hann áleit það ólag á skólastjórn
hans og þann slarkbrag á búskap
hans, að hann væi'i óhæfr skólastjóri.
Jafnframt kannaðist Jón við, að
Guttormr væri góðr kennari í bók-
legum námsgreinum.
Það vita nú allir, að Eiðaskól-
inn var í mesta óstandi og óáliti
í Guttorms höndum. Það vita líka
allii', að Jón varð til að kveða upp
úr með það, sem fiestir, er til þekktu
og skyn báru á og óhlutdrægir vóru,
álitu saina um sem hann. Og svo
má víst óhætt segja það, að undir
eins og skift var um skólastjóra,
skifti og um hag og álit skóians,
sem nú er í góðu lagi og allir á-
nægðir með.
Sýslunefndirnar í Múlasýsluin,
sem hafa yfirstjórn skólans í hönd-
um, viðrkendu sannleikann í að-
finninguin Jóns með því að skifta
um skólastjóra, og reynsian hefir
réttlætt aðfei'ð þeirra. Sýsiubúar
I Jóns kusu hann rétt á eftir til al-
S þingismanns, og sýndu þar. með
hvert traust þeir bera tii hans.
Vitaskuld hefir hann ekki að Jíkind-
um getað fært lögfullar sannanir
fyrir, að hor hafi verið dauðamein
skólarollnanna, sem sáluðust að vetr-
ar og vorlaginu á Eiðum, og lík-
lega hefir skort lögfullar sannanir
fyrir einhverjum fleiri ummælum.
Því liefir dómstóllinn eftii' inum
visdómsfuilu prentfrelsislögum ís-
lands orðið að dæma Jón í sekt og
máiskostnað.
Guttormr er í engu moiri maðr
fyrir dóminn, hvorki að lögum né
í almenningsáliti. Haiin hefir ekk-
ert unnið við dóminn, annað en
svölun geði slnu. Og Jón liefir
tapað peningum nokkrum, sem hann
sjálfsagt, efnalítill maðr, má illa án
vera. En í áliti hefir hann engu
tapað. Allir vita, dómarar hans
eins vel og aðrir, að hann hafði
reyndar rétt fyrir sér. Það eru
iögin, en ekki liann, sem eru víta-
verð.
Og hefði nú Guttormr tapað
málinu, svo hefði enginn metið liann
minni fyrir það. Allir vó#u fyrir
löngu gengnir úr skugga um, að
hann var ekki iagaðr tii að vera
skólastjóri, og því áliti getr eng-
inn lagadómr haggað. Iiins vegar
vita allii', sem þekkja hann, að
hann er góðr og heiðvirðr og greindr
niaðr, til margra hluta nýtr og vel
fallinn, þótt hann kynni eliki að
stjórna Eiðaskóla. Og þótt hann
hofði tapað máli þessu, í stað þess
að vinna það, þá hefði hannjafnt
notið þessa verðskuldaða góða álits
sem maðr.
Ef menn af ensku kyni, hvort
heldr Canadamenn, Jiandarikjamenn,
Englendingar eða Ástralíumenn ættu
slík lög um prentfrelsi, sem ís-
lendingar eiga, dytti þeim ekki í
hug að kalla sig frjálsa þjóð. Þeir
þyldu ekki degi lengr slík lög.
Ef blöðin þeirra mættu ekki
sogja um hvern embættismann, sem
þeiin sýndist, að hann væri ónýtr,
óhæfr, vanrækti starf sitt eða væri
því ekki vaxinn, þá álitu þeir
ekki að prentfrelsi væri í landinu,
og mundu óðara taka að berjast
fyrii' því.
Blöðin gætu þá ekki verið þjóð-
anna voldugasta afl, 0f þannig væri
sett ginkefli í munn þ'eim.
Það er óhætt að segja, að ef slíkt
yrði nú leitt í iög i nokkru ensku-
talandi landi í heimi, þá yrðu lög-
gjafarnir hengdir fyrir næsta sól-
arlag.
Islendingar ættu að fara að at-
huga prentfrelsislögin sín.
Séra Matthías
og þjóðkyrkjan.
Eins og vita mátti hefir kyrkju
stjórnin lieima látið til sín taka
grcin séra Matthíasar í Norðrljósinu,
þá er tíðrætt iieíir orðið um hér
vestra.
Hún hefii' þó ekki hlaupið af
stað eins og kyrkjublöðin hér vestra
(tíam. og Lögb.) ætluðu að siga
lienni til, og farið að klæða séra
iVL úr hempunni. Byskup íslands
4