Öldin - 10.02.1892, Blaðsíða 3

systir; ég verð ekki liálfa stund í
burt1i“.
Ég sat eftir nlveg forviða.
' Eftir litla stuud kom hún aftr
með fullhyrði sína af smábögglum.
Hún hafði keypt brauð, ost, ýmis-
legt niðrsoðið, reykt gæsarbrjóst og
saltaðar gúrkur.
,,Svo keypti óg okkr samovar*“,
sagði hún lafmóð, ,,en hann var svo
þungr, að ég gat ekki borið liann
með öllu hinu. Maðrinn, sem ég
keypti hann af, kemr með hann.
Ég keypti einn, sem var dálítið
brúkaðr, en hann er svo góðr sem
nýr. Ég sé reyndar að þú átt te-
könnu, en eina eyðslusemin mín var
eitt pund af allra-bezta íe og dá-
lítið at allra-beztu sápu. Það tvent
vil ég hafa gott. En nú skulum
við fara að borða. Ég matreiði“.
(Niðrlag næst).
ORÐAB ELGRINN.
Aðsendingar úr öllum áttum.
Um þéringar.
Herra ritstjóri!—Þér látið „Öldina“
nr. 14 flytja lesendum sínum ritgjörð
um „Þér og þú“, sem er, eins og flest
sem þér ritið, mjög vel úr garði gjörð,
og snertir oss alla íslendinga liér
vestan bafs, jafnt æðri sem lægri, alla
þá er kunna að mæla íslenzka tungu.
Það er að eins eitt, sem ég íinn at-
bugavert við téða ritgerð, og það er
það, að yðr hefir láðst að geta þess,
hvort ,þér‘ eða ,þú‘ ætti að brúkast
í rithætti; þ. e. hvort vér eigum að
þérast eða þúast. í bréfum vorum hvor
til annars, eins hvort vér eigum að
þérast í ritgerðum og í ræðum á op-
inberum mannfundum. — Þetta þætti
mér fróðlegt að heyra álit yðar um,
úr því að þér eruð farnir að reifa
þetta mál, og eruð í tilbót bezti mál-
fræðingr.
Ég má til að segja það eins og
það er, að ég er ekki meiri garpr í
íslenzku en það, að ég skil ekki og
hefaldrei skilið, hvað orðið „yðr“ þýddi
eiginlega; með öðrum orðum : ég veit
ekki, hvert það á röt sína að rekja.
Ég verð líka að segja það eins og það
er, að mér gat aldrei fundizt „yðr“
vera annað, enn hálfhneykslanlegt, á
meðan ég var á Islandi, og var ég þá
að burðast við að þéra eins og aðrir.
Það sem sérstaklega vakti þessa
hneykslishugmynd hjá mér, var fyrst
það, að þetta sama orð „yðr“ var
eiginlega nafnorð, og haft um það sem
öðru nafni var nefnt „kálfsmagi".
Samt vissi ég nú aldrei, hvort réttara
var, eða hvort það var rétt, að nefna
„kálfsmaga“ með „kæsir“ í „yðr“, eða
„maga“, eins og það í raun og veru
var. Ég þarf ekki að fjölyrða þetta
hér því ég veit að allir íslendingar
skilja þetta og luifa lieyrt það nefnt.
En ég ætlaði að minnast á hneyksl-
ið, sem mér virtist orðið „yðr \ alda.
Það átti eitt sinn að hafa borið
við í sveit einni á íslandi, að kona
sendi son sinn til prestkonunnar eftir
iðri — maga úr kálfi. Þrengr fór, en
þegar hann kpm á prestsetrið, þá á-
varpaði hann prestkonu á þessa leið:
„Sæíar veri yðr. Móðir mín bað að
heilsa yðr, og bað yðr að hjálpa sér
um iðr; en ef yðr gæti ekki hjálpað
sér um iðr, þá bað hún yðr að láta
yðr vera“. — Og aðra sögu heyrði ég
svipaða þessari: Bræðr tveir vóru
sendir til skreiðarkaupa, en á leiðinni
var prestsetr; nú fóru þeir að tala
um það sín á milli, því þeir áttu
eitthvert erindi við prest, hvernig þeir
ættu að lieilsa presti, þegar þangað
kæmi. Annan þeirra minti að það
ætti að segja: „Sælir veri yðr“, en
*) Samovar er rússnesk sjálfhitu-
vél til að liita te.
liinn: „Sælir veri oss“; og það er ekki
að orðlengja það, að þeir komu til
prests og lieilsuðu honum svona sinn
með livoru móti.
Margar fleiri sögur þessum líkar
heyrði ég í ungdæmi mínu, sem all-
ar áttu meira og minna rót sína að
rekja til þessa tvískinnungs í mál-
tízkunni að þéra og þúa fólk, eftir
mannvirðingum. Heima í sveitum*
var það siðr að allir skildi þúast,
svo þegar börnin lærðu málið, lærðu
þau það náttúrlega fyrst, og vissi því
margr ekki, hvernig hann átti að
tala, þegar þéra skyldi presta og aðra
embættismenn.
Eg ritaði einu sinni fáein orð um
þéringar í „Leif' sáluga, en það tók
engin undir það, og svo lét ég það
detta niðr. En nú þegar ég sá rit-
gjörð vðar um „þér og þú“, þá vakt-
ist það upp fyrir mér á ný, og það
er ein orsök til þess, að ég rita lín-
ur þessar.
Um það að þúast, eu þérast ekki
í daglegu samtali manna í milii, er
ég yðr samdóma, herra ritstjóri; en
um „þér, þú og yðr“ í bréfum, ræð-
um og ritum ætla ég ekki að segja
álit mitt í þetta sinni. Eg ætla að
sjá, hvað þér segið um það mál fyrst;
en skyldi það verða gagnstætt því,
er ég hef sannfæringu fyrir, þa mun
ég láta.til mín heyra síðar.
Hérna í bænurn mínurn, þar sem
þó er fjöldi af Islendingum, heyrist
aldrei ,,yðr“ nefnt á nafn, og þeir Is-
lendingar, sem hér eru fæddir, vita
ekki, hver , þremillinn" það er. Yið
þuum hér allir prestinn oltkar, og
prestrinn þúar alla**. Hér er enginn
vandi að tala, því menn tala hér sama
málið við hvern sem menn tala, og
hér eru heldr ekki brúkaðir maddömu
og frúar-titlar; niðr með þá líka, niðr
með alt hneyksli og manngreinar-álit;
niðr með alt bugt og beygingar, hræsni
og smjaðr, en upp með alt sem fagrt
er og nytsamlegt þjóð vorri og tungu
til frama.
15. Janúar 1892.
Yðar einlægr
„Búi“
— Svar : „Iðr“, sem nú er stund-
um haft urn kálfsmaga (með hleypi
í), þýðir þó eiginlega ekki ,.magi“,
heldr „innyfli" yfir höfuð. Það er
fornt orð og kemr fyrir í elztu lög-
bók íslendinga (Grágás), og víða í
fornsögum (sbr. Án hrísmaga í Lax-
dælu); svo er það og liaft um innra
eðli manns, og í Stjórn er talað um
„miskunnar iðr guðs“ (í núver. biflíu-
þýðing vorri er það lagt út „hjart-
gróin miskunn guðs“—Lúk. 1,78). Og
af „iðr“ í þessari merking er
dregið sagnorðið „að iðrast", sem þýð-
ir „að finna til í innra eðli sínu
(o: sálunni)". — Frummerkingin í orð-
stoíninum er „inn“, 0g er „iðr“ og
„inn“ samstofna; „ðr“ 0g „nn“ skift-
ast mjög á í máli voru, einkurn til
forna, t. d. „muðr“==„munnr“; „séðr“
= „sénn“ (fásénn=fáséðr); ,.suðr“ =
,,sunn“-(an); „maðr“, „mann“ ”o. s. frv.
Þessi orðstofn (og þau orð, sem af
honum eru leidd) á ekkert skylt við
„yðr“, fornafnið, sem er þolfallsmynd
og þágufallsmynd af „þú“.
----
Það er í rauninni ekkert torskilið
né vandfarið með orðmyndirnar „þér“
og „yðr“, þegar þérað er. Það eru
fleirtölumyndirnar af „þú“. Vandinn
er ekki annar en sá, að írnynda sér
að maðr ávarpi m a r g a menn í stað-
inn fyrir einn, alveg eins og þegar
rithöfundr talar í margra nafni og
*) Að minnsta kosti var þáð siðr
í norðurlandi; á austrlandi: Norðr-
og Suðr-Múlasýslum, mun aftr hafa
verið siðr að þéra, börnin þéruðu for-
eldra sína, og hjúin inísbændr sína,
og upp á síðkastið vóru þéringar orð-
nar nokkuð almennar á austrlandi. Höp.
**) Hvað heitir „prestrinn“ ykkar?
Ritstj.
segir „vér“ og „oss“ fyrir „ég“, „mig“
og „mér“.
Eins og talað mál er ekki annað
en lievranleg mynd hugsunarinnar,
þannig er ritað mál ekki annað en
sýnileg mynd talmálsins. Þegar ég
því segi þú, þá er sjálfsagt að rita þú.
í einu orði: ef þúunarreglunnl er
fylgt, þá er auðvitað sjálfsagt að fylgja
benni jaínt á mannfundum sem á
heimili, jafnt í riti sem ræðu.
Ritstj.
Séra Friðrik og safnaðardeilan.
Það hefir slæðzt óhreint með spræn-
unni, sem séra Friðrik Bergmann lét
fara 1 Lögberg um daginn eftir af-
lokinn embættisrembing sinn hér í
Selkirk fyrir hönd lúterska kyrkju-
félagsins, sem hann er varaforseti fyr-
ir. Séra Friðrik segist ætla að tala
svo samvizkusamlega um safnaðar-
deiluna hér, sem sér sé unnt, af því
hann viti, að Lögberg vilji ekki bjóða
lesendum sínum annað en sannar og
réttar (?) íregnir, og mættu nú margir
lialda., að guðsmanninum hefði þá
tekizt að sporna við því rétt í þetta
eina sinn, að fara með ósannindi..
En það er þó síðr en svo hafi orðið
hjá honum, blessuðum. Það er ekki
kominn nema svolítill stúfr af sög-
unni,þegar hann yfirgefr sannleikann
og málefnið og krotar í staðinn ósann-
indi um séra Magnús Skaftason og
söfnuðinn hér í Selkirk. Menn taki
eptir, að þar sem séra Friðrik talar
um í sögu sinni að séra Magnúsi hafi
af inum gömlu fulltrúum verið neit-
að um safnaðarhúsið til guðsþjónustu-
gjörðar, þar segir hann svolátandi :
„Hann (séra M. Sk.) fer þess þá heim-
ullega á leit við fólk í Selkirk, að
sér sé léð kyrkjan þvert ofan í bann
fulltrúanna, á þann hátt, að hann
skrifar smámiða, sem sendir eru út
um allan bæ til undirskrifta“. Þetta
eru helber ósannindi séra Friðriks, og
þykir oss Selkirkbúum samvizkusemi
lúterska varaforsetans ekki svo átak-
anlega stór, að því er þessar ofan-
greindu línur snertir. Og ekki mun
þetta afla honum mikilla vinsælda
eða virðingar hér, er hann ekki gat
haft þá stjórn á sjálfum sér, að demba
ekki þessum ósannindum inn í sög-
una. Það var oft og skýrt tekið fram
á málfundinum, sem séra Friðrik tal-
ar um í sögunni, að séra Magnús
hefði engan þátt átt í því, að sam-
komuhúsið var opnað, eða hefði á
neinn hátt leitazt við að fá húsið til
guðsþjónustugjörðar eftir að hann hafði
fengið afsögn um það hjá liinum svo-
nefndu gömlu fulltrúum, lieldr var
það stór meirihluti safnaðarins, sem
bauð honum samkomuhúsið og beiddi
hann að flytja þar messu. Yér getum
ekki triiað því að séra Friðrik hafi
verið svo heyrnarlaus eða sofandi á
málfundi þessum, að hann hafi ekki
lieyrt það sem talað var við hann.
En sleppum nú þessu atriði.
Á öðrum stað segir Friðrik : „Marg-
ir, sem létu til leiðast að skrifa nöfn
sín á miða þessa, vóru ekki í söfn-
uðinurn og höfðu því enga heimild
til að gefa slíkt leyfi.... Það liggr
í augum uppi, að svona löguð aðferð
var ólögleg £ alla staði“. Hér játar
að vísu Friðrik það, að þeir sem í
söfnuðinum voru, hafi haft heimild til
að ljá séra Magnúsi samkomuhúsið,
en hann lætr þann sannleik ósagðan,
að allir þeir sem undir það skrifuðu
að hlýða messu séra Magnúsar í sam-
komuhúsinu, vóru reiðubúnir til að
ganga í söfnuðinn, og höfðu flestir
þeirra æskt þess hjá iuum gömlu full-
trúum, að nöfn þeirra yrðu skráð á
safnaðarlistann, en fengu það ekki.
Fulltrúarnir neituðn því. Það er und-
arlegt prúðmenskubragð af prestinum
að geta ekki um þetta, hafi hann
ætlað að tala samvizkusamlega um
deiluna.
Síðan fulltrúaskiftin urðu, eru a 11 i r
þe^sir menn innritaðir í söfnuðinn.
Þá cr séra Friðrik að berjast við
að koma því inn í menn, að inir
gömlu fulltrúar liafi verið löglegir
handhafar þeirra valda, er þeim hafi
verið trúað fyrir af söfnuðinum, þrátt
fyrir það þó hann viti, að þcir sömu
fulltrúar brugðnst öskum og vonum
meiri liluta kjósenda sinna, með því
að þverskallast að ástæðulausu við að
halda fund í söfnuðinum, þrátt fyrir
margítrekaða áskorun, og með því að
neita um að skrifa sig í söfnuðinn
öðrum en þeim, sem þeir treystu að
væru nógu kæringarlausir til að fylgja
sér að máli í þessari ógeðslegu að-
ferð þeirra.
Þá kemr nú úrskurðr varaforset-
ans, þessi dónalegi.
Það á að vera eitt af aðalatriðun-
um í úrskurði þessum, að allir þeir,
er hlýddu rnessu séra Magnúsar í sam-
komuhúsinu, hafi fyrirgert rétti sín-
um sem safnaðarlimir, nema þeir
kannist við það sem yfirsjón.
Hér skrökvar guðsmaðrinn á sjálf-
an sig, því að svo einstrengingslegr,
ósanngjarn og lúalegr, sem úrskurðr
þessi var, stóð þetta þó hvergi í hon-
um, þegar hann var lesinn hér upp
af varaforseta á fundi, eins og þér,
hr. ritstjóri, og allir, sem á fundin-
um vóru, geta um borið*. Vér vitum
ekki betr, enn að enginn af þeim,
er á séra Magnús hlýddu, þá er liann
messaði í samkomuhúsinu, hafi
nokkru sinni né ætli nokkru
sinni að kannast við það sem
yfirsjón, hversu sem Friðriki líkar
það. Hitt er annað, að það er lík-
legt, að mönnum komi saman um
það, að hlýða því aðalatriði úrskurð-
arins, að hlýða ekki á séra Magnús
í samkomuhúsinu meðan söfnuðr-
inn stendr í kyrkjufélaginu og rírsk-
óhaggaðr, úr því varaforsetinn gat ver.
ið aö skenkja söfnuðinum slíkan úr-
skurð. Það er ekki ótrúlegt að Sel-
kirkingar hugsi að senda fulltrúa á
þetta næsta kyrkjuþing, og gjöri sitt
til að sýna þinginu fram á, hve eyði-
leggjandi það er fyrir kyrkjufélagið í
heild sinni, að gefa sínum frjálsu
söfnuðum, sem eiga að vera, þannig
lagaða úrskurði, er brjóta vilja og
vonir meiri hluta þeirra. Er einnig
vonandi, að þingið hér eftir taki svo
í taumana, að slíkri drepandi aðferð
verði nu um síðir út bolað úr kvrkju-
félagi voru, svo það hér eftir hætti
að eyðileggja sig sjálft. En iivernig
sem málalokin verða á þingi í sum-
ar, munum vér Selkirkbúar eftir það
ráða vorum eigin safnaðarmálum, án
þess framvegis að taka móti nokkr-
um þeim úrskurðum í ínnansafnaðar-
málum vorum frá þingi félagsins eða
forstöðumönnum þess, er komi í bága
við ósk og vilja meiri hluta vors
safnaðar.
Vér getum ekki verið að fara fleir-
um orðum um safnaðarsögu séra Frið-
riks, jafnvel þótt mörg atriði enn í
henni þyrfti leiðréttingar, til þess að
geta heitið sönn saga.
Að síðustu skulum vér benda á
það, til maklegs lofs séra Friðriki, að
liann hefir hvergi í sögunni eins rétt
fyrir sér, eins og þar sem hann seg-
ir, að það sé engin ástæða til að ef-
ast um, að inir nýkjörnu fulltrúar
geri sitt ið bezta til að hrinda mál-
um safnaðarins í sem heillavænlegast
horf. En hvort það heillavænlega
horf, sem vér álítum sannast og rétt-
ast fyrir mál vor, þræðir nákvæm-
lega ina núverandi einstrengingslegu
*) Vér getum vottað það, að ekk-
ert í þessa átt stóð í úrskurðinum,
sem séra Fr. B. las upp á fundinum;
það sem í Lögbergi er birt sem at-
riði úrskurðarins, er meira og minna
falsað. Það var líka auðvitað, að það
mundi á eitthvað vita, er séra Fr. B.
stakk úrskurðinum i vasann eftir að
hann liafði lesið liann upp og lét
ekki söfnuðinn fá hann skriflegan,
hvorki í frumriti né alskríft. Ritstj.