Öldin - 17.02.1892, Síða 2

OLDIN
gefin út hyern Miðvikudag
að 17 McMicken Str. (12th Str. S.]
af OLAFSSON & CO-
(H. Olafsson. M. Peterson.)
Ritstjó'ri og ráðsmaðr
(EDITOIl A BUSINESS MANAGEB);
Jón Ólafsson
ÖLDIN kostar: 1 ár $1,50; 6 mán
$ 0,80; 3 mán. $ 0,50. Borgist fyrirfram
Á íslandi kostar árg. 4 kr.
Auglýsinga-verð: 1 þuml. dálks-
lengdar eitt sinn $0,25; 1 þuml. 1 mán
$1,00; 3 mán. $2,50; 6 mán. $4,50; 15
mánuði $8,00.
Sendið peninga í registreruðu hréfi
póstávísun (P. O. Money Order) eða
Express Co. ávísun eða ávísun á fianka
í Winnipeg (ekki á utanbæjarbanka).
Öll bréf og borganir sendist til:
Olafsson fy Co. - - - P. O. Box 535.
Wínnipeg, Man.
Bænda-félög.
í Bandaríkjunum hefir á síðastl.
ári brytt mikið á nýjum félagsskap
hænda, sem hefir náð yíir fjcilmörg
ríki, og þessi bænda félagsskapr
hafði talsverð áhrif víða við síð-
ustu kosningar. • Bændafélög þessi
—Farmers’ Alliance—eru ekki hver-
vetna í sama móti steypt, en al-
staðar eru þau pólitísk félög, að
minsta kosti meðfram ; en annars
munu deildírnar fást við liver þau
mál, er hag bænda varða.
Það er tízka. surnra blaða að láta
sem öll þessi bændahreyfing sé vak-
in af pólitiskum hrekkjalimum, sem
reyni á þennan hátt að útvega öðr-
um hvorum af aðalflokkunum fylgi
manna, sem ella mundu tæplega veita
þetta fylgi fiokkunum beinlínis.
Það er ná ekki hægt að neita
þv? moð sönnu, að ýmsir menn úr
hi:iun. tveim miklu aðalfiokkum hafi
cft rsynt að hagnýta sér bændafé-
lögin á þennan hátt. Sumum hef-
i>’ stundum tekizt það, og oft hef-
ir það og mishepnazt.
En hvað sem um það er, þá er
ekkert vit í, að láta sér koma til
liugar, að jafn-víðtæk og sterk hreyf-
ing gæti hafa náð slíkri hluttöku
sem þessi, ef hún væri vakin af
pólitiskum hrekkjalimum að eins.
Útbreiðsla hreyfingarinnar sýnir
berlega, að hún or sprottin af nauð-
syn hæudastéttai'innar, af þörfum,
seni sú stétt finnr til og vill reyna
úr að bæta.
Það er fleira, sem í þessa átt
bendir; þar á ineðal það, að þessi
hreyfing er ekki ný, heldr hefir
oft komið upp, og svo hjaðnað aftr
eða dáið út, en jafnan vaknað á
ný í einhverri mynd eftir skemmri
eða lengri tíma. Þannig var Gran-
ger-hreyfingin skömmu eftir 1870.
Enn bendir það í söinu átt, að
liér í Canada bryddii' töluvert á
myndun hændafélaga í svipaða stefnu
sem syðra.
Og hvað er eðlilegra, en að
fjölmennr flokkr manna, sem hefir
sórstaka hagsmuni, finni þörf á, að
mynda félagsskap með séi', til að
gæta þessara hagsmuna og efla þá )
Bændastéttin gæti. haft nægar á-
itæður, bæði sannarlegar og ímynd-
hðar, til félagsskapai'ins.
Hverjar þessar ástæður eru, því
er torveldara að svara, meðal ann-
ars af því, að þær eru ekki hver-
vetna né ætíð inar sömu.
En sá sem tekr eftir því, hvað
bændr hugsa he.lzt um og ríkast
liggi' þeim á hjarta á hverjum
stað og tíma, hann get.r fárið nærri
um orsakir hreyfingarinnai' þá á
þeim stað.
Sem dæmi þess, hvað sumstað-
ar hreyfi hugi bænda, skulum vér
leyfa oss að talca kafla upp úr
bændafélags-blaði einu, sem út kemr
í Newton, Ia.
Kaflinn er svona:
„Vér spyrjum:
1. Hvað kumr til að yrkt akr-
yrkjuland og vinna verka-manna
hefii’ hvorttveggja fallið í verði
síðastliðin 20 árl
2. Hvað kemr til, að stjórnar-
skuldbréf hafa sífelt stigið í verði,
svo að þau standa nú 30 yfir jafn-
gildi (pari)?
3. Hvað kenir til, að peningar
hafa hæklcð í verði?
4. Hvað kemi’ til, að bændr
eru alt af að verða lakar færir
um að borga veðskuldir sínar og
aðrar skuldir )
5. Hvað kemi’ til að auði' lands-
ins er sífelt að færast saman í
hendr einstakra mannal
6. Hví fjölgar tala fátækra manna
í landinu og millíóneigenda talan
eykstl
7. Hvað kemr til, að á 8 ár-
uin hefii' afrakstr hverrar ekru fall-
ið úi’ $15 niðr í $6,75 (1891))
8. Hvað kemr til, að það boi'g-
ar sig betr fyirr peningamennina
að tefla peningum sínum í fjárglæfra-
spili, en að verja þeim í ærleg
iðnaðar-fyrirtæki ?
9. Hvað kemr til þess, að fyrir
25 árum áttu bændr helming allra
eigna í landinu, en nú eiga þeir
ekici fnnmtung þeirra)
10. Hvað kemr til að jarðnæð-
um, sem eru 1000 ekrur á stærð
og þar yfir, hefir fjölgað um 800
af 100 síðastliðin 20 ár?
11. Af hverju kemr það, að
iðjuleysingjar, okrkarlar, fjárglæfra-
menn geta lifað í alls nægtum og
gengið skrautbúnir, en iðjusamir
erfiðismenn eiga fullt í fangi að
komast af og mega oft ganga illa
til fara og fara á mis við helztu
lífsþægindi)
Vér höldum því fram, að svarið
só: eigingjörn lögg-jöf í hag ein-
stökinn inannflokkum, og mínlcun
þess peningamegins, sem í veltu or
manna á meðal“.
Svona mælir nú þetta bænda-
blað, og það er vai'la efi á að það
er héi' málgagn margra.
Sumir kunna að segja : sumar af
spurningum þessum eru bygðar á
ósannindum eða misskilningi, og
svarið er fjarstæða; só því félags-
skapr bænda bygðr á þessuin og
öðrum þessu líkum ástæðum, þá er
honum ekki gaumr gefancli, og inál
þeirra bíðr ekki svara.
Þetta er að vorri hyggju mesta
fásinna. Má vera að sumar spurn-
ingarnar só byggðar á misskilningi,
og látum vera að svarið sé fjar-
stæða.
Fyrst mun örðugt að neita, að
í sumu sé meira eða minna til hæft.
Og þótt svo væri ekki, þá er því
eigi unnt að neita, að einhverstað-
ar lcreppir skórinn að bændum. Þeir
mega bezt finna það sjálfir. Og'só
svo, að þeir só almennt óánægðir
með kjör sín, er eðlilegt að þeir
reyni að bæta úr því, sem þeir
hyggja só að. Og þeii' hafa til þess
sama löglegan rótt sem aðrir, að
neyta atkvæða sinna til þess, að
lagfæra það í löggjöf landsins, sem
þeir álíta breytinga þurfa. Ef þeir
fara vilt í, hvað að er, eða þeim
m stekst að finna réttu úrbótina, þá
bíðr landið alt tjón við það, og þeir
ekki minst sjálfir.
Enginn getr neitað • því, að það
er lands-mein, ef velgengni mikils
fjölda þjóðarinnar fer hnignandi og
menn geta eklci fundið sönnu or-
sakirnar til þesg. En það er líka
lands-mein, ef menn fá rangar hug-
myndir um orsakirnar og verja svo
fjöri og fó til að berjast fyrir breyt-
ingum, sem annaðhvort geta 'aldrei
á komizt, eða yröu til enn meira
tjóns, ef á kæmust.
Hvað er til í því ?
Hvað er til í því, sem framan-
nefnt bændafélagsblað heldr fram í
spurningum þeim og svari, sein vór
höfum t.ekið upp hór að framan!
Véi' treystumst auðvitað ekki til
að svara þessu, sízt til neinnar hlít-
ar. En dálítið treystum vór oss til
að lýsa sumar spurningarnar, og ef
til vill vekja hugsun sumra, svo
þeir verði færir um á eftir að oi’ða
spurningar sínar nokkru réttara ; og
ef til vill gætum vór bent þeim
til, að leita svaranna i róttum áttum.
Það er ekki fágætt, að heyra
talað með fyrirlitning um liugsun-
arfræði (logic) og önnur fræði lærðra
manna. Margr bóndi álítr það dautt
glingr, sem enga þýðing hafi fyrir
praktíska lífið og só því sér óvið-
komandi. Það er eklci fjarri því,
að sumir kunni að hugsa, að þeii'
mundu gera börnin sín óhæfari í
pralctíska lífinu, ef þeir færu að láta
kenna þeirn þvílíkan hégóma. Þeir
treysta því að „heilbrigð skynsemi"
leysi úr öllum gáturn praktíska lífs-
ins. En þeif gæta þess ekki, að
skynsemi, seni aldrei hefir lært að
þekkja sitt eigið eðli og lögmál,
er ekki „heilbrigð“ skynsemi.
Ef hugsunai’fræðinnar ljósi er
brugðið ýfir spurningai' þessar, þá
kemr það fljótt í ljós/ að sá sem
hefir framsett þær, hefir sárlítið skil-
ið í málinu sjálfr.
Ef einhver spyrði oss að þeim
tveim spurningum :
1. Hvað kemr til að Arni er
fátækari en Jón ?
2. Hvað kemr til að Jón ér auð-
ugri en Arni)
þá mundum vér skjótt sjá, að það
er heimskan ein, að lcalla þotta tvær
spurningar. Það er ein og sama
spurningin, sett fram frá tveim hlið-
um.
Þetta sjá allir, því að það blasir
svo beint við.
En liitt sjá, ef til vill, ekki all-
ir eins fljótt, að alveg það sama á
sór stað í spurningum bændablaðsins.
Hvað þýðir það, að peningar
„hækki í verði“)
Það þýðir það: að meira fáist
fyrir þá af þeim aurum eða mun-
um, sem fyrir peninga eru keyptir
og seldir.
Það þýðir með öðrum orðum
það: að vörur eða varningr alment
(aði’ir viðskiftilegir hlutir en pen-
ingar) hafi lœlkað í verði.
Hækkun eða lælckun á peninga-
verði eða vöruverði þýðir: breyting-
á hlutfallinu milli peninga og þess
sem fyrir þá er selt og keypt (pen-
ingavirðis).
Þá sjá allir, að 1. og 3. spurn-
ingin eru ekki tvær spurningar,
heldi' ein og sama spurning. Það,
að land lælckar í verði og vinnu-
laun falla, er alveg það sama sem
að peningar hækka.
Ef peningar hafa hækkað í verði
um J á 20 árum, þá er auðvitað,
að $10 eru nú verð þeirrar ekru
af landi, sem kostaði $15 íyrir 20
árum.
7. spurningin getr og að nokkru
leyti verið sama spurning sem 1.
og 3. spurning. Ef ekran gefr
sömu uppskeru af sór nú, sem fyrir
o árum, en andvirdi þessa í |ien-
ingum verðr þó helmingi minna en
en þá, svo er auðsætt, að pcningarn-
ir hafa hér hæklcað í verði um 100
pi'. cent.
4. spurningin er og auðsjáanlega
enn sama spurningin. Bændunum
verðr því örðugra, að öðru jöfnu, að
borga skuldir sínar, sem peningar
stíga meira í verði; því að þetta :
að peningar stíga í verði, þýðir það,
aö varningr (afrakstr bús þeirra)
fellr í verði.
Fyrir jafnmikla varnings-fram-
leiðslu fá þeir nú minni peninga;
og só því búsafrakstr þeirra sami nú
í vöi’um, sem hann var áðr, meðan
peningar stóðu lægra (o: vöruv.erð
vai hærra), þa er eðlilegt að hann
hrökkvi ekki lengr til sömu út-
gjalda sem þá.
Mergrinn eða efnið í öllum þessum
spurningum (1., 3., 4. og 7.) verðr þá
þetta: hvað kemr til þess, að hlut-
fallið hefir breyzt milli peninga og
varnings?
En jafnvel þessi eina spurning er
langt frá því að vera svo einföld, eins
og virðist í fljótii bragði.
Hlutfallið milli tilboðs og eftirspuru-
ar skapar verð hverrar vöru. En
margt er það sem heíir áhrif á til-
boð og eftirspuim, og meðal þess kostn-
aðrinn við að fullnægja eftirspurninni,
Ein vara getr hækkað í verði; þá
lækka peningar að tiltölu við hana.
Önnur lækkar í verði, þá hækka pen-
ingar í tiltölu við hana; o. s frv. Ef
vér árlega reiluium út • verð hverrar
einstakrar vöruteguudar af öllum al-
mennustu nauðsynjavörum, sem seld-
ar eru og keyptar, og tökum svo með-
altal^ af verðbreyting peninganna í
hlutfalli við þær, þá verðr það þol-
anlegr mælikvarði fyrir hækkun og
lækkun peninganna. Þetta er nokk-
uð líkt því sem menn þekkja frá
verðlagsskránum árlega á íslandi.
Hér liggr þá fyrir að athuga hlut-
fall peninganna gagnvart einstökum
vörutegundum.
Ef það skyldi reynast að pening-
ai hefðu alment stigið í verði gagn-
vart innlendum vörutegundum, þá er
þar næst að athuga, hvort það sé lög-
gjöfin eða annað ásigkomulag mann-
legra kjara, t. d. breyting á framleiðslu
náttúruafurða liér og annarstaðar í
heiminum, breytingar á samgöngufær-
um utan lands og innan o. fl., sem
valdið hefir breytingunni.
Skyldi það reynast við athugun,
að peningar hafi fallið í verði í hlut-
falli við ýmsan utlendan varning, þá
er að athuga næst, hvort það komi