Öldin - 17.02.1892, Qupperneq 3

al' þverran í framleiðslu þess varn-
ings eða auknum kostnaði á fram-
leiðslustaðnum, eða af tollum, sem |
löggjöfin heíir lagt á.
Og hvað hóndann snertir, þá er
spurningin eigi að eins, hvort pen-
ingar að meðaltali hafi hækkað eða
stigið. En spurningin er: hafa pen-
ingarnir stiféð í s a m a hlutfalli gagn-
vart þeim vörum, sem bóndi þarf að
kauxia, eins og gagnvart þeim vörum,
sem hann þarf að selja?
Hefir t. d. fatnaðr, kaffi, sykr, akr-
yrkjuverkfæri o. s. frv. fallið í verði
að sama skapi sem korntegundir?
Hvað lækkun vinnulaana snertir,
þá er að athuga, hvort hvin á sér
stað í raun og veru, eða að eius í
fijótu bragði að dæma eftir dollara-tölu.
Ef pening-ar hafa í raun og veru
stigið um segjum 25 af hndr., þá ættu
$100 nú að geta keyxot jafnmikið af
lífsnauðsynjum, sem $125 áðr, og þá
er verkmaðrinn jafn-vel haldinn af
$1,00 á dag nú, sem af$l,25áðr; eða j
af $2,00 á dag nú, sem af $2,50 áðr. j
Alt þetta þarí að athuga.
í þessu sambandi skulrnm vér taka
fram, að eitt þykir oss kynlegt, að
Bandaríkjamenn borga forseta ríkjanna
100 pr. C. hærri laun nú, en fyrir 20
árum. Eftir því ættu peningar að hafa
fallið um 50 pr. C. á þeim tíma. Þeir
hafa einnig hæklcað laun sambands-
þingmanna, og eftirlaun hermanna; og
á satna tírna bendir fækkun vinnu-
launa verkamannsins á, að peningar
liafi stigið. En ef peningar hafa stig-
ið, þá hljóta þau laun, sem vóru n æ g
fyrir 20 árum síðan, að vera ó hó f 1 e g a
rnikil nú, og launahækkun í dalatali
að vera hröplegt rán.
Sem sagt: Hér þarf margt að at-
liuga vel, mörg hlutíoll og sum all-
íiókin. Það þarf að rannsaka við
hvað eina, hvort og að hve miklu
leyti löggjöí eða löggjafarleysi á þátt
í því, sem að þykir, eða livort nátt-
úran og breytingar í félagslífi voru
óg aunara þjóða era rótin. Þar sein
svo á stendr mun löggjöf litlu áorka
til breytinga, ef skilyrðin, sem breyt-
ing þarf á að koma, eru fvrir utan
áhrif og valdsvið löggjafarinnar.
Að því er 10. spurninguna snertir,
J>á liefir áðr verið vikið á liana í
„Öldiuni", og bent á, að hún stendr
í sambandi við iua miklu framfor
akryrkjuvélanna. Það er eins með
alcryrkju sem með önnur arðs-fynrtæki,
að sé þeim skynsamlega stýrt, þa
borga þau sig því betr, sem þau eru
rekin í stærra stýl. Vélarnar eru o-
dýrri en mannsvinnan, og því meira
sem undir er haft aflandi, því meira
gagn gera vélarnar án þess mann-
hald aukist svo sem neitt í hlutíalli
þar við. Stjórnar og umsjónarkostn-
aðr verðr og mikið til sá sami a storu
búi og litlu o. s. frv. Af þessum or-
sökum borga stórbúin sig betr en sma-
buin og því aukast stór-jarðnæðm.
Löggjöfin er ekld sök í þessu, heldr
framfarir aldarinnar í uppgötvunum
og vélasmíði ásamt eðlislogmali fe-
lagslífsins;
Það yrði lengra mál en í eitt eða
■ tvö blöð” af „Öldinni“* að fara ræki-
lega út í þetta mal; enda þyrfti til
þess meiri þekking á margvíslegum
atriðum, heldr en nokkur einn muðr
að líkindum getr haft.
Það var og ekki tilgangr vor, heldr
hitt, að sýna, að málið er merkilegt,
og alls ekki svo einfalt, sein sumir
kunna að ætla í íijótu bragði.
Vér vonum oss hafi tekizt að vekja
menn til nánari hugleiðinga um spurn-
ingarnar, og ef til vill varað menn
við villígötum, sem mörgum hættir
við að lenda á, en bent mönnum til
ýmislegs, er gæta þurfti, ef finna skal
rétta leið — í einu orði: vakið menn
og leiðbeint þeim til, að liugsa
sjálfir, og að reyna að liugsa rétt.
Eliza - nihilistinn.
SÖÍÍN SAGA.
Þýtt eftir ,Skandinaven‘, en ux)x>haflega
birt í „Pall Mall Gazette“.
[Niðrlag].
Þennan dag varð mér vel við
hana.
Alt stolt og allr drambsvipr var
gersamlega af henni horfið. Hún
fór á fætr á undan mér á morgn-
ana og gerði morgunverkin fyrir
okkr háðar. Hún var sívinnandi.
Dyravörðrinn hugði án efa að hún
væri ein af saumastúlkunum, sem
við höfðam haft í húðinni. Þær
komu oft til mín.
Dyravörðrinn fókk dálitla viðhót
við húsleiguna frá mór fyrir það
að óg tók þessa stúlku í hérherg-
ið með mór. Hún talaði aldrei ann-
að en ensku ; og þar sem hún hafði
farið svo dult, er hún kom til mín,
þá var óg viss um, að dyravörðr-
inn vissi ekkert um hennar hagi.
Það féklt mér oft áhyggju að vita
engin frekari deili á Elizu. En
hvert sinn sem óg vakti máls á því,
að inna hana eftir hvernig á henn-
ar högum stæði, tók hún lófanum
fyrir munninn á mér, svo að ég
gæti ekki sagt meira.
Mér fóll líka sárt að sjá, hvað
hart hún lagði að sór við vinnuna,
því að óg var viss um, að þessi
nýi lifnaðarháttr, sem hún var alls
óvön við, hlaut að taka hart upp
á henni. Ég sá að hún var að verða
fölari útlits. Mig tók nærri sárast
að sjá, hvernig hendrnar á henni
fóru, þær sem vóru svo ljómandi
fallegar. Það leit nærri því svo út
sem hún gerði sór far um að skemma
útlit þeirra. Hún skirðist enda eigi
við sársauka til þess.
„O já, þær eru farnar að líta
illa út; það er dagsanna; og þó
er ég hrædd um að ég hirði of
mikið um þær. Ég vildi bara að
hörundið á þeim gæti orðið þykkt
og rautt“.
Okkr varð ekki skotaskuld úr
því, að fá okkr aðra saumvél.
Eliza lagði fram pcningana. Og við
höfðum nægt að gera. Það var ó-
skiljanlegt og dularfult, hvernig
olckr harst verk í hendr. Það var
alt af lagt inn til dyravarðrrins, sem
hjó niðri í húsinu.
Okkr þokaði smátt og smátt fram,
og við fengum stöðuga vinnu lijá
j kvennskraddara, sem saumaði fyrir
hirðina. Við vönduðum verk okk-
ar, og við héldum jafnan orð og
skiluðum liverju verki á þeirn tíma,
sem við höfðum lofað. Það vóru
ekki liðnar 3 vikur fyrri en við
höfðum allra-heztu atvinnu. Sam-
; verkakona mín, Eliza, kom aldrei
út fyrir húsdyr, nema þegar hún
| skrapp út í næstu búðir til að kaupa
| nauðsynjar okkar. Enginn kom að
finna hana og aldrei fékk hún hréf.
Það var liðið dálítið á annan
mánuð, þá var óg einn morgun að
J sauma eitthvert fat, og faun ég þá
alt í einu að eittlivað venju fremr
hart fyrir nálinni; óg fór að gæta
I að þessu, og fann þá samanbrotið
pappírshlað innan í dúknum. Eliza
sá til mín. „Bréfmiðinn er til mín,
Mary systir“, sagði hún, tók hlaðið
og gekk nieð það yfir að ofninum.
Þar sýndist mór liún lesa það. Síð-
an kastaði hún blaðinu í ofninn.
Ég innti hana ekkert eftir þessu
frekara.
Hún var að vinnu sinni allan
daginn og var in kátasta; hún var
að hlæja og sj>auga um hitt og
þetta.
En þegar við vórum háttaðar um
kveldið tók hún um handlegginn
á mér og mælti:
„Mary litla, vesalingr; nú eru
allar sorgir þínar og mótlæti af stað-
ið. A morgun snemma getr þú far-
ið og sótt vegabréfið þitt. Það kost-
ar þig £ 30 að komast til Lundúna.
Þú skalt fá £ 300 alls ; æ, ég hefði
gjarnan viljað hafa það meira, en
óg er ekki einráð um það. Jæja,
þú fær samt afgangs ferðakostnað-
inum nóg til að koma fótum undir
þig með, þegar þú kemr heim. —
Ég hef kynzt látlausri og saklausri
stúlku, þar sem þú ert, og mór er
orðið innilega vel við þig; því vil
ég gefa þór einn af lnindhringunum
mínum til minja“.
Hún dróg fingrgullið á hönd
mór.
„En herðu ekki hringinn hér í
landi; demantinn í lionum gæti
komið upp um mig. Já, Mary; til
þessa hefir þú ekki átt neitt á hættu;
en í næstu viku gæti svo farið að
það væri alveg úti um þig, því að
þór að segja, þá hefir þú veitt
húsaskjól . . . . “
Ég gat engu orði upp komið,
svo var mikil kvíðahræðslan í mér
við það sem ég hjóst við hún .uundi
segja. En lnin tók sig á aftr og
hélt svo áfram :
„— þú hefir hýst konu, sem
hugsar ekki um sitt líf né um
líf þeirra, sem verða í vegi fyrir
henni, eklci fremr en eldahuskan
hugsai' uin, að það só um líf að
tefla, þegar hún snýr hænsunga úr
hájsliðnum.
„Yertu óhrædd, Mary mín. Ég
skal sofa svo ólirædd í nótt eins
og dauðinn vofði aldrei yfir höfði
mór. Saga mín er fljótsögð, eð því
leyti, sem hún snertir þig. Eyrri
mánuði bar svo til, að óg varð að
fara huldu höfði, og þá hitti óg
þig af hreinni tilviljun. Nú getr
þú farið út, Mary, og selt mig —
selt mig eins og Júdas gerði — og
þú fengir meira fyrir það en hann
fékk; þú fengir auð fjár, sem ent-
ist þér til æfiloka".
Ég fór að gráta og hað hana
að tala eklci svona.
„I æðum mínum“, mælti hún,
„rennr göfugasta og' hreinasta hlóð
Rússlands. En hverjum dropa af
því skal ég úthella fyrii ,málefn-
ið‘. Og þakkaðu guði fyrir, að þii
ert ekki fædd í þessu landi. A
morgun verðr þú að fara af stað.
Og nú segi ég: góða nótt“!
Ég sárbændi hana að fara nieð
mór til Englands.
„Nei“, svaraði hún, „hér verð
ég að vera; þar gæti ég ekkert
gagn gert“.
Svo fór hvin að kvarta um, að
hún væri þreytt, og sofnaði réttá
eftir. Ég horfði lengi á liana, þar
sem hún lá á koddanum með hand-
legginn undir kinninni. Hún dróg
andann svo hægt og rólega eins
og harn. Ég fann það glögt, að
mér mundi aldrei verða eins vel
við nokkra konu; og nú áttum við
að skilja.
Morguninn eftir fékk hún send-
an stranga af stórgei'ðum dúk ; fletti
hún honum sundr og tók innan úr
honum böggul af hankaseðlnm; hún
fókk mér seðlana.
„Seinna í dag kemr loðskinns-
kápa og annað fleira úr skinni til
mín, því að ekki tjáir að láta þór
verða kalt á ferðinni, Mary mín.
— Farðu nú sem fyrst að sækja
vegabréfið þitt. Legðu svo leið
þína um Brernen og þaðan til Eng-
lands. Annars getr ísinn tafið ferð
þína. Farðu nú og tefðu ekki“.
Ég átti örðugt með að fastráða
nokkuð við mig. Það setti að nvór
svo þungan grát nieð áköfum ekka,
svo óg ætlaði varla að ná andanum.
Hún lagðist á kné hjá mér og
bað mig að fara nú. Það var ekki
annað til fyrir mig en að gera sem
hún beiddi.
Ég fór á aðalskrifstofu lögreglu-
stjóinarinnai' og fókk þar vegahréf-
ið viðstöðulaust.
Ég hélt heimleiðis aftr. Þegar
ég kom að dyrunum, heyrði óg að
suimvélin geklc fjörugt þar inni og
Eliza var að syngja lcvæði með rauna-
legu lagi.
„Ev nú alt til]“ spurði hún ró-
lega þegar ég kom inn. „Sko, hórna
er skinnkápan komin og alt sem
henni fylgir. Er það ekki fallegt
og filýtt 1“
„Jú; og nú hefi óg fengið ferða-
leyfið“.
„Hamingjuuni só lof! Sórðu
verkið mitt 1 Sýnist þér ekki að ég
muni nú komast ein af án þín úr
þessu ?“
„Þykir þór ekkert vænt um mig,
Eliza?“ spurði óg.
„Vænt um þig, Mary mín? —
Eg átti einu sinni mann; ég elsk-
aði hann ; hann vac skotinn. Ég
átti, eitt harn, og 'ég elskaði það,
því að það var lifandi eftirmynd-
in hans föður síns, sem þeir myrtu.
Það dó líka. — Næst þeim ann óg
þór allra manna mest, Mary“, sagði
hún og setti að henni ákafan grát.
Hún grét lengi. Það var í fyrsta
sinni sem óg hafði sóð hana gráta.
„Það er ainmitt af því að óg
elska þig, Mary, að ég vil hraða
hurtföi' þinni—óg gæti orðið orsök
til dauða þíns, ef þú yrðir hór
lengr“.
Hún tók fast og innilega í hönd
mér, og varð lnin þá þess vör, að
ég hafði hringinn á hendinni.
„I ölluni hænuin taktu hann af
þór. Ég vona þú hafir haft hanzka
á liöndunum meðan þú varst á lög-
regluskrifstofunni. Hamingjan góða,
ef þeir hefðu sóð hann ! Láttu mig
sjá, ég skal ganga frá honum fyrir
þig“.
Hún tók skó, sem óg átti, vafði
hringnuiu innan í sokk og stakk
svo sokknum fram í tá á skónum.
„Ef þú skildir nokkru sinni gift-
ast, þá skaltu selja hringinn. And-
virði hans verðr þór álitlegr haim-
anmundr. Og nú verðr þú að fara.
Hórna hef ég gengið frá öllum far-
angrinum þínum í einum höggli.
Því sem eftir er ætla ég að halda.
Má óg það eklci? Og hérna er ein
mvnd af þór, niá óg ekki eiga hana 1“
Hún rótti mér höndina; dróg
mig upp að sór, faðmaði mig og
kyssti mig einum, löngum kossi.
Svo ýtti hún mór hægt út úr