Framsókn - 01.08.1896, Page 1

/f
Keniur út
i d máintði,
i,-ostar hjer á
landi 1 kr.,
utanlands
l;r. 1,50.
FMMSOKN
Augl. 15 a. 1.
háifudýrara
á l.s. Gjaldd,
1. /úH livert
ár. Uppsögn
ú'rijt.f.i.oit.
II. ÁR.
i
SEYÐISPIUÐI, ÁGÚST
j NR. 8
Stærðir í náttúrunni
Eptif Dr. Volkmaun.
(l.ausluga |*V11).
Hve stórar ummúls eru allar byggingar á jörð-
unni og öll skip á sjónum? f>að er ekki luegt að
reikna pað nákvæmlega út, en pað er luegt að fara
nærri um, livað stórt rúm allar byggingar til sannins
hafa í mesta lagi. Vjer götigum út frá, að á jörð-
unni sjeu um 1300 miljónir manna og látum oss telja
að hver 10 nianns búi i Itúsi sem er 15 álna hátt, 20
álna breitt og 20 álna langt, og eru pá allar bygging-
arnar til samans 6240 milliarð.ir* teningsfet. En vjer
getum óliætt gengið út frá að menn jafnvel í peitn
löndum sem mest er framför, muni ekki liafa svo gott
húsrúm að hverjar tiu persónur búi í svo stóru húsi.
Rúm pað sem allar bvggingar jarðarinnar hafa, mun
pví vera talsvert minna, og pó vjer tökum öll skipin
nieð, munu pað pó ekki verða eins tnörg teningsfet og
að ofan er nefnt.
6240 ni'lliarðar teningsfeta fyllir ekki hálfa ten-
iiigsinílu. Menn geta pví hæglega látið allar mann-
legar byggingar, allar borgir, kaupstaði, porp oi; bæi
í kistu, sem er ein míla á lengd, ein míla á breidd
og niiklu minna en hálf míla á hieð.
Tunglið er í hjerumbil 50,000 mílna fjarlægð frá
jörðunni. fessi fjarlægð er langtum minni en pver-
niil sólarinnar Ef sölin væri tóm kúla og jörðin
væri látin innaní liana niiðja, pá mundi braut tungls-
ins pó vera hjerumbil 40,000 mílur innan við vfirborð
sólarinnar. Sóliu er hjerumbil 600 sinnum stærri en
■alhu' pláneturnar til samans. En livað er sólin í sam-
jöfnuði við fastastjörnu veraldirnar? Meðalíjarlægð
jarðarinnar frá sölunni er 20,682,000 mílur, með öðr-
um orðum, vegnr sem gufuvagna-hraðlest sern rynni
dag og nött 5 rnílur á klukkutíma mundi eigi fara
pessa vegalengd á skemmri tíma en 472 árum. En
pessi vegalengd er pó sem ekkert í samauburði við
fastastjörnu himinsins, og er pví allt of smágjör til
pess að hafa hana fyrir mælikvarða.
Pjarlægðir fastastjarnauna er ekki iiægt að til-
taka nákvæmlega, eiumitt vegna pess, iið oss vantar
mælikvarða, en pö er svo mikið víst, að sú fastastjarna
sem «■ næst jörðunni, er pó í 4 billjóna mílna fjar-
lægð frá oss. Til pess að fara sl ka vegalengd, parf
fallbyssukúlu, sem fer 600 fet á sekiuidunni hjerumbil
*) 1 millicirð er 1000 miljónir.
6 mdjónir áríi og gufuvagna hraðlest 90 milljónir í.ra.
gufuhraðlestirnar og fallbyssukúlurnar eru allt of sein-
fara, eða hafa rjettara sagt ekkert að pýð.a, pegar að
ræða er um slikar fjarlægðir; pær eru eins og snígill
sem ætlar að skriðii til sóhirinnar. En i náttúrunni
er annar liraði til, og má eptir pví mæla pessar fjar-
lægðir, án pess að purfa að miða við pessar gífurlega
háu tölur, pað er nefnilega ljó ið.
Ljósið fer hjeiumbil 40,000 milur á sekúndunni;
á einni sekúndu gæti pað farið 7—8 sinnum kringum
jörðina, frá tunglinu til jarðarinnar getur pað farið á
1 '/* sekúndu og frá sólunni til jarðar vorrar fer pað
á 8 mínútum. En til pess að komast til vor frá
hinni næstu fastastjörnu, parf pað aptur á möti rneir
en 3 ár og eptir pvi sem Herschels hefir talizt til,
eru til fastastjörnur svo langt frá jörðunni, að ljósið
paðan er mörg púsund ár á leiðinni, já, og á síðustu
tímum álita stjörnufræðingar að til sjeu fastastjörnur,
sem eru ennpá lengra burtu. Ef slik stjarna slokkn-
aði, mundu menn fyrst geta sjeð pað mörg púsund
áruni síðar; pað er mögulegt að við nú sjáum margar
stjörnur, sem í rauninni hafa ekki gefið ljós frá sjer
í mörg púsund ár, og aptur geta aðrar hafa myndazt
á millibilinu, sem vjer ekki sjáum, af pví sendiboði sá,
er á að tilkvnna oss pað, ljósið, er ekki enn komið
alla leið til vor. Hraði ljössins 40,000 mílur á sek-
úndu, er, pegar miðiið er við himingeiminn, minni en
snígilsins. Hugsum vjer oss ljósið sem lýsandi blett,
sem frá eiuni stjörnu berst til annarar, mun pessi
blettur, prátt fyrir liinn gífurlega liraða, ef til vill
árum saman sýnast standa alveg kyr.
Undir pessum kringumstæðum má ætla, ;ið nokkr-
ar fastastjörnur sjeu langtum stærri en sóiin og plá-
neturnar; pað er seuuilegt, að til sjeu fastastjörnur
sem eru stærri að pvermáli en vegalegndin milli sólar-
innar og jarðarinnar. Ef vjer nú hugsum oss slíka
stjörnu, byggða mannlegum verum og vjer gönguin út
frá, að pessar verur i samanburði við peirra stjörnu,
sjeu eins störar og mennirnir eru, í samanburði við
jörðina, mundi slíkur stjörnumaður vera meir en 120,000
fet á hæð; lninn mundi hæglega geta borið undir liend-
inni kistu, par sem í væru allar byggingar veraldar-
innar og oss jarðarbúa mundi liann ekki geta sjeð
nema í góðum sjónauka. (fað er vitaskuld að petta
dæmi er að eins tekið til að sýna fram á feiknastærð
slíkrar stjörnu, áti pess á nokkurn hátt að gefa í
skyn pann mögulegleika, að k slíkum stjornum sjeu
nekkrar lifandi verur eða skepnur sem svari til lífs