Kvennablaðið - 31.07.1918, Blaðsíða 4

52
KVENNABLAÐIÐ
var meðal þeirra fyrstu, sem aðstoðuðu
hana bæði í orði og verki, og með sin-
um sterka vilja og dugnaði tókst henni
að koma hugsjón sinni í framkvæmd. Hún
setti áskorun í blöðin um samskot til fyr-
irtækisins og fékk um 13000 mörk inn.
Síðan var félag stofnað, og 9. júlí 1866
var fyrsta alþýðueldhúsið opnað í Berlín
fyrir gesti og matarkaupendur. Pað varð
mjög vinsælt.
Bessi stofnun hefir aukist og eflst með
hverju ári. Því fór svo fjarri, að það
legðist niður, þegar stríðið hætti, að ný
alþýðueldhús hættust við. »AlþýðueId-
húsafélagið í Berlín frá 1866« hélt 25
ára afmæli 1891. Þá voru í Berlín 15
alþýðueldhús og í sambandi við þau
sérstök matsöluslofnun handa konum. í
þessum matarhúsum borðuðu þá daglega
bæði virka daga og helga 10000—12000
manns eða hér um bil 700 á hverjum
stað. Tilgangur eldhúsanna var að bœta úr
bágindum fátœka fólksins og veita því holla
og nærandi fœðu fyrir svo lágt verð, sem
unt væri.
Út úr þessari hugmynd hefir svo önnur
hugmynd vaknað: að bezt og ódýrast væri
að elda sem mestan mat í samlögum,
þannig, að heimilin, hvort sem þau væru
fátæk eða efnuð, gætu fengið hann fluttan
heim til sín, ef þau vildu ekki borða í
sameiginlegum matarsölum. Sumstaðar
hefir þessi hugmynd komist að meira eða
minna leyti í framkvæmd. T. d. að fjöl-
skyldur i sama húsi með líkum launum
fengju mat sinn úr sameiginlegu eldhúsi.
Við þetta ætti að verða sparnaður á fjór-
um liðum: á malnum sjálfum, sem yrði
ódýrari, þegar hann væri búinn til í stór-
um stíl, á eldsneyti, sem þá sparaðist í
hinum mörgu eldhúsum, á vinnukonu-
haldi, því að þá mætti komast af með
minni vinnukonuhjálp, og á herbergja-
fjöldanum, því að þá þyrfti ekki eldhús,
að eins lítið búr með gasi til smáeldunar.
En þessi sameldhús hafa enn sem komið er
ekki getað náð fullri fótfestu, en alþýðueld-
húsum hefir fjölgað og þau útbreiðst borg úr
borg og land úr landi, en flest eða öll
stofnuð eða rekin að meira eða minna leyti
eftir þessum þýzku fyrirmyndum. Vitaskuld
hafa þau breyzt á þessum tima og orðið
að lagast bæði eftir staðháttum og lifnaðar-
háttum þeim, sem fyrir hendi eru þar,
sem þau eru rekin. Þau hafa orðið að
föstum stofnunum, sem efnaminna fólkið
hefir notað. Aðalreglan er þó, að hver
borgar fyrir sinn mat með því að kaupa
matarmiða, þegar inn kemur, og fær út á
hann mat við útsöluborðið inni í matar-
salnum.
Á vandræða og neyðar tímum, eins og
nú eru, finna menn bezt, hvað þessi al-
þýðueldhús eru nauðsynleg, enda hafa
þau nú verið tekin alment upp i öllum
löndum Norðurálfunnar nema íslandi. Alls
staðar er fylgt reglunni að selja matinn.
Fátækragjafir eru þar engar. Þau eru að
eins ætluð sem meðal til sjálfshjálpar, en
ekki til ölmusugjafa eða góðgerða í neinni
mynd.
Berlínar alþýðueldhúsin voru stofnuð og
rekin með þeirri grundvallarhugsjón að
veita verkalýðnum og öðru efnalitlu fólki
vel tilbúna, heilnæma og saðsama fæðu
fyrir sem allra Jægst verð og að stofnunin
yrði að bera sig fjárhagslega.
Til þess að þetta gæti orðið samfara,
þurfti hina mestu fyrirhyggju, nýtni, spar-
semi og stjórnsemi. Frú Morgenstern segir
sjálf, að grundvallarreglurnar verði að
vera hin ýtrasta skgldurœkni og áhugi allra,
sem að því starfa, nákvœmasta sparsemi
og reglusemi og strangasta ráðvendni allra,
sem vinna við þau, hvort sem það eru yfir-
boðnir eða undirgefnir.
Ég gat þess hér að ofan, að um 1890
hefði um 10000—12000 manns daglega
etið miðdagsmat sinn í þessum 15 alþýðu-
eldhúsum Berlínar. Auk þess voru allar
þær máltíðir, sem sóttar voru þangað.
Eftir skýrslu frá árinu 1891 voru það ár
framreiddar í þessum 15 eldhúsum 115770
heilir miðdagsverðir, 1755931 hálfir mið-
dagsskamtar og auk þess 316002 mjólkur-
glös og kaffibollar. Matarseðillinn var til-