Lögberg-Heimskringla - 22.09.1960, Blaðsíða 5

LÖGBERG-HEIMSKRINGLA, FIMMTUDAGINN 22. SEPTEMBER 1960
5

AtiLG/iHAL
IWENNA
JÓNAS JÓNSSON írá Hriflu:
Þorbjörg Sveinsdottir
1828 — 6. júní 1903
Fyrir n o k k r u m vikum
dvöldu hjá mér í tvo daga vin-
ir frá Steveston, B.C. —
frændkona mín og maður
hennar, en hann er mjög bók-
hneigður og hefir kynnt sér
sögu íslands. Á skrifborði
mínu lá bókin Aldamólamenn
eftir Jónas Jónsson fyrrver-
andi ráðherra. Hann fór að
blaða í bókinni, og er skemmst
frá því að segja, að honum fór
eins og mér; hann fékk ekki
skilið við bókina fyrr en hann
hafði lesið hana alla. Jónas
Jónsson nær föstum tökum á
lesendum sínum, vegna þess
hve frásögn hans er lifandi.
Bókin mun því miður vera í
fárra manna höndum vestan
hafs og birti ég með leyfi höf-
undar hinn skemmtilega þátt
um kvenhetjuna Þorbjörgu
Sveinsdóttur. Alls eru frá-
sagnir um 12 merka íslend-
inga í bókinni, og er hún gefin
út 1959 af Bókaforlagi Odds
Björnssonar á Akureyri. I. J.
☆
1 miðri Reykjavík, á Skóla-
vörðustígnum, ofanvert við
garð hegningarhússins, er of-
urlítið hús úr höggnum steini.
Þar bjó um langa stund Þor-
björg Sveinsdóttir, s y s t i r
Benedikts Sveirœsonar sýslu-
manns. Þau systkini voru
mjög lík að svipmóti, fram-
komu, skapferli, gáfum og um
áhugamál. Með þeim var hin
kærasta vinátta alla ævi:
Benedikt gat talað við þessa
bráðgáfuðu skörulegu systur
um öll sín áhugamál í sinni
margþættu pólitísku baráttu.
Þegar hann sat á þingi, sáust
þau systkinin mjög oft dag-
lega ganga hlið við hlið í þing-
húsgarðinum og fóru mikinn.
Allir vissu að átakamál líð-
andi stundar mundi vera um-
ræðuefni þeirra. Skorti sízt
brýningu frá Þorbjargar hálfu
við bróður sinn, að halda fast
á hverju máli og þoka hvergi
fyrir sókn andstæðinga.
Þorbjörg Sveinsdóttir var
fædd að Sandfelli í Öræfum
1828. Foreldrar hennar voru
Sveinn prestur Benediktsson
og Kristín Jónsdóttir. Meðan
hún var barn að aldri fluttust
foreldrar hennar að Mýrum í
Álftaveri og þar fæddist Þor-
björg upp hjá foreldrum og
systkinum. Sveinn faðir henn-
ar þjáðist af langvarandi
heilsuleysi. Brauðið var rýrt
og tekjur litlar. Fjárhagur
fjölskyldunnar var erfiður.
Börnin voru ötul og áhuga-
söm og studdu foreldra sína
við öll heimilisstörf eftir
beztu getu. Benedikt var ári
eldri en Þorbjörg, og bústörf-
in hvíldu mikið á honum. Á
unglingsaldri þótti hann djarf-
ur og sóknharður við alla
vinnu, ekki sízt við veiði í
álum jökulkvísla og lónum
skammt frá prestssetrinu.
Veiðivenjur þeirra systkina,
Benedikts og Þorbjargar,
voru þáttur í uppeldi þeirra.
Áttu þau síðar á ævinni í bar-
áttu um úrelta veiðilöggjöf
Þorbjörg Sveinsdóllir
við erlent kúgunarvald, og er
af þeirri viðureign mikil saga.
Benedikt Sveinsson hugði á
embættisnám að sið frænda
sinna og forfeðra, en hann var
kominn um tvítugt, þegar
hann settist á skólabekk í
Reykjavík. Þorbjörg undi ekki
á fullorðinsárum kyrrstæðu
lífi austur í Skaftafellssýslu
og leitaði eftir nýjum útveg-
um til mennta og sjálfstæðrar
atvinnu. Hún fór tií Dan-
merkur og stundaði þar ljós-
móðurnám og settist síðan að
í Reykjavík, eignaðist lítinn
steinbæ, sem fyrr er að vikið,
og var í heilan mannsaldur
hin skörulega, ástsæla og
nokkuð umdeilda ljósmóðir
höfuðstaðarbúa. Þegar Bene-
dikt sat á þingi, bjó hann jafn-
an í húsi systur sinnar, og
þangað kom hann Einari syni
sínum til vetrardvalar, eftir
að hann gekk í latínuskólann.
Húsakynnin í bæ Þorbjargar
voru þröng, en hjartarúm mik-
ið. Þorbjörg hafði alltaf ráð
til að hýsa gest, sem að garði
bar, enda bjuggu vandamenn
hennar þar langdvölum.
Þorbjörg Sveinsdóttir gerð-
ist hinn mesti skörungur í
þjóðmálum. Á æskuárum
voru Ný félagsrit og ræður
Jóns Sigurðssonar í Alþingis-
tíðindum hugstæðast lesefni
hennar og undirstaða í stjórn-
málabraáttu samtíðarinnar.
Eftir að Jón Sigurðsson var
fallinn frá, og Benedikt bróðir
hennar hafði tekið við forystu
í baráttunni við Dani, studdi
hún hann af alefli í hverju
máli. En við hlið landsmála
'iafði Þorbjörg sem kona sitt
sérstaka áhugamál, það var
frelsisbarátta kvenna. Krafan
um fullkomið jafnrétti konu
við hlið karlmanns skyldi
byrja í uppeldinu við nám og
skólagöngu, þátttöku og rétt-
indi í borgaralegu lífi, arfa-
skipti og atvinnu. Benedikt
bróðir hennar galt henni
stuðning í baráttu hans um
stjórnfrelsi í íslenzkum há-
skóla með því að leggja henni
lið í sókn kvenréttindamáls-
ins. Þorbjörg taldi óafsakan-
legt ranglæti, að konur skyldu
ekki hafa aðgang að skólum
jafnt og karlmenn, og þær
skyldu vera beittar ójöfnuði
um arfaskipti eftir vanda-
menn sína. Hún taldi að í at-
vinnumálum væri konum að-
eins tvær leiðir opnar: Gift-
ing og forstaða heimilis eða
störf undir forræði annarra
manna. Þorbjörgu Sveinsdótt-
ur var ekki nóg að brjóta alla
stjórnmálahlekki af þjóðinni.
Hún vildi ekki láta gleyma
því, að helmingur þjóðarinnar
bjó við mikið réttleysi, og það
ranglæti vildi Þorbjörg ekki
þola, án þess að krefja úrbóta.
Hún efndi til sérstakra sam-
taka íslenzkra kvenna árið
1894 og stofnaði þá Kvenfélag
Islands og var forseti þess til
dauðadags. Þetta félag hafði
það sjálfstæða hlutverk að
berjast fyrir, að íslenzkar kon-
ur hefðu á allan hátt fullt
jafnrétti við feður, bræður og
syni um skólagöngu, kosninga-
rétt, kjörgengi og atvinnu. En
jafnframt taldi hún, að konur
þyrftu að sækja fram í dag-
legu lífi til að breyta gömlum
venjum, sem löngu voru úr-
eltar, til að tryggja í verki
jafnrétti konu og karls. Þor-
björg Sveinsdóttir og Bríet
Bjarnhéðinsdóttir gerðust for-
göngumenn kvenréttindamál-
anna og lögðu saman með
stuðningi margra annarra
hugsjónamanna grundvöll að
nútíma jafnrétti íslenzkra
kvenna. En fullur sigur í þessu
máli var þó ekki unninn fyrr
en eft,ir andlát Þorbjargar
Sveinsdóttur.
Mikið þótti kveða að Þor-
björgu Sveinsdóttur í Reykja-
vík. Voru fáir karlmenn henni
samtímis í bænum, sem settu
jafn skörulegan svip á bæjar-
braginn. Hún var kona há
vexti, grönn, létt í öllum
hreyfingum, svipmikil og
allra kvenna djarflegust í
framkomu, vel máli farin, svo
að af bar. Þorbjörg og Bene-
dikt og Einar skáld Benedikts-
son voru þjóðræknir Islend-
ingar, svo að þess mun lengi
minnst, en margt var í eðli
þeirra og lund, sem minnti á
suðrænan hita í skapgerð og
athofnum. Þegar Þorbjög var
í skautbúningi líktist hún
frönskum hershöfðingja, sem
lengi hefir stýrt mannmörg-
um hersveitum í stórum her-
stöðvum. Hún var skapheit og
skaphörð. Fylgd hennar eg
stuðningur við menn og mál-
efni var óbilandi og undan-
dráttarlaus. Ást hennar og
óvild minnti á Brynhildi og
Guðrúnu Gjúkadóttur og
fleiri skörungskonur fornald-
arinnar. En þegar Þorbjörg
sinnti daglegum skyldustörf-
um og hjálpaði sængurkon-
um, var hún í senn djörf, úr-
ræðamikil og mild í öllum til-
tektum við að hlynna að móð-
ur og barni. Hjálparlund
hennar naut sín bezt, þar sem
þörf var mest hjá fátæku
fólki, sem hafði lítil tök á að
bæta úr öllum nauðsynleg-
ustu þörfum nýkomins og
hjálparvana íslendings. Þegar
Þorbjörg andaðist, þreytt af
erfiðu dagsverki, var það mál
manna, að hún væri vinsæl-
asti maður í Reykjavík.
Þó að Þorbjörg gætti ljós-
móðurstarfsins með alúð og
kostgæfni, átti hún eftir mik-
ið af orku sinni til að sinna
öðrum samfélagsmálum. Hún
var fyrst íslenzkra kvenna á
síðari öldum til að halda lang-
ar og þróttmiklar ræður á op-
inberum vettvangi. Frá barn-
æsku hafði hún brennandi
áhuga á stjórnmálum. í föður-
garði las hún með áhuga rit-
gerðir Jóns Sigurðssonar. For-
seti átti marga vini og stuðn-
ingsmenn um allt land, en fá-
ir munu hafa verið heitari og
ákveðnari um stuðning við
málefni hans heldur en Þor-
bjög Sveinsdóttir. Stjórnmála-
fundir voru á þeim tímum
þannig boðaðir, að þar áttu
einkum að koma þeir menn,
sem höfðu kosningarétt til Al-
þingis. Sá réttur var mjög
Frh. bls. 7.
EATON'S Shops the World
for You . . .
. . . and the entire store is a showcase for an in-
teresting array of imports from all over the world,
in a colourful presentatíon continuing throughout
the month of September.
• Special Windows • Special Attractions
• Special Displays
EATON’S of CANADA