Lögberg-Heimskringla - 08.01.1970, Síða 4
4
LÖGBERG-HEIMSKRINGLA, FIMMTUDAGINN 8. JANÚAR 1970
Lögberg-Heimskringla
PublSshed •▼•ry Thursday by
NORTH AMERICAN PUBLISHING CO. LTD.
Prinled by
WALL.INGFORD PRESS LTD
303 K«nn*dy Sireei, Winnipeg 2, Man.
Editor: INGIBJÖRG JÓNSSON
Prcsident, Jokob F. Kristjansson; Vice-President S. Aleck Thororinson; Secretory,
Dr. L. Slowréeon; Treoeurer, K. Wllhelm Johonnson
EDITORIAL BOARD
Wlnnipeo: Prof. Haroldur Beaeoson, choirmon, Dr. P. H. T. Thorlokson, Dr.
Voldimor J. Eylondt, Coroline Gunnorseon, Dr. Thorvaldur Johnson, Rev. Phlllip
M. Peturuon. VoMceover: Gudloug Johannetson, Bogi Bjarnoson. Minneepolie:
Hon. Voldimor Bjorneon. VktorUi, B.C.: Dr. Richord Beck. Icelond: Birgir Thor-
lociut, Steindor Stelndorteon, Rev. Robort Jock
Subscription $6.00 p«r ye«r — payable in advance.
TELEPHONE 943-9931
"Second class mail registration number 1667".
Barnablaðið /#Æskan/# 70 óra
RICHARD BECK: *
Mörgum okkar vestan hafs,
sem alin erum upp á Islandi,
mun Barnablaðið Æskan á-
reiðanlega gamall vinur, er
var okkur kærkominn gestur
hvar, sem við áttum heim á
ættjörðinni, og vonandi kem-
ur hún enn á einhver vestur-
íslenzk heimili.
Hún átti sér nýlega að baki
70 ára útgáfuferil. í tilefni af
þeim merku tímamótum í
sögu hennar, kom út í október
stórt og vandað afmælisblað
hennar, Æskan 70 ára, og var
mér það sérstaklega hugþekk
sending, er mér barst blaðið
fyrir stuttu síðan. Við íslend-
ingar vestan hafs höfum einn-
ig öðrum fremur ástæðu til
þess að hugsa hlýtt til Æsk-
unnar á þessu afmæli hennar,
þar sem einn af stofnendum
hennar og fyrsti ritstjórinn
var mannvinurinn og skáldið
S i g u r ð u r Júl. Jóhannesson
læknir, og kunnur er og kær
íslendingum hér í álfu. Saga
Æskunnar er annars skil-
merkilega rakin í megindrátt-
um á eftirfarandi hátt í af-
mælisblaðinu:
„Það voru merkileg tíma-
mót, þegar Æskan hóf göngu
sína 5. október 1897. Með út-
gáfu hennar var fyrir alvöru
farið að viðurkenna hér á
landi þá þörf, að börn og ungl-
ingar fengju lestrarefni við
sitt hæfi. Tildrög að útgáfu
hennar voru þau, að Þorvarði
Þorvarðssyni, stórgæzlumanni
ungtemplara, h ö f ð u borizt
óskir frá ýmsum Góðtempl-
arastúkum um að stórstúkan
gæfi út barnablaðið „til efl-
ingar bindindi, góðu siðferði,
framförum og menntun ungl-
inga y f i r höfuð.“ Stórstúk-
an veitti til fyrirtækisins 150
krónur og Æskan hljóp af
stokkunum u n d i r ritstjórn
Sigurðar Júl. Jóhannessonar.
Ritstjórinn var vinsælt skáld,
einkum meðal æskulýðsins, og
í för með sér valdi hann fræga
rithöfunda af Norðurlöndum,
svö sem H. C. Andersen, ævin-
týraskáldið danska, og Zahar-
ius Topelius, hið finnska skáld.
En sögur og ævintýri þessara
skálda urðu mjög vinsæl hér
á landi eins og annars staðar.
Það var því auðséð, að Æskan
mundi ná vexti, hún dafnaði
ár frá ári. Þó urðu ýmsir
örðugleikar á vegi hennar, svo
að hún svaf Þyrnirósarsvefni
í tvö ár, árið 1909 og 1920,
vegna pappírsskorts. Hún er
í raun og veru 72 ára, en þessi
ár, sem hún svaf, telur hún
ekki í ævi sinni og heldur því
70 ára afmæli sitt á þessu
hausti.“
Þvínæst eru ritstjórar taldir
í aldursröð að starfsárum, og
koma þar við sögu márgir
mætir menn og kunnir, auk
Sigurðar læknis, svo sem séra
Friðrik Friðriksson dr. theol.,
að konunum tveim ógleymd-
um, sem skipað hafa ritstjórn-
arsessinn, en það eru þær
Ó 1 a f í a Jóhannesdóttir og
Margrét Jónsdóttir, skáld-
kona, sem var ritstjóri á ann-
an áratug. Síðustu tíu árin
hefir Grímur Engilberts verið
ritstjóri einn.
Jóhann Ögm. Oddson, árum
saman ritari stórstúku Góð-
templarareglunnar á Islandi,
var afgreiðslumaður Æskunn-
ar í 34 ár, og allan þann tíma
fnamkvæmdastjóri hennar, og
rak bæði mikla bókaútgáfu og
bókaverzlun á vegum blaðs-
ins. Kristján Guðmundsson
hefir verið framkvæmdastjóri
blaðsins og bókaverzlunarinn-
ar síðan 1962. Skylt er að geta
þess, að hann er nú einnig
umboðsmaður Lögbergs-
Heimskringlu á Islandi.
Þetta myndarlega afmælis-
blað, sem er rúmar 70 bls. að
stærð, er um allt sæmandi
h i n u m merku tímamótum,
sem það er helgað, fjölbreytt,
fróðlegt og skemmtilegt að
inmihaldi, og klætt í fagran
ytri búning. Það nær, í fáum
orðum sagt, ágætlega tilgangi
sínum. Það er prýtt mörgum
manna myndum, og skipar
þar öndvegi stór mynd af
fyrsta ritstjóranum, Sigurði
Júl. Jóhannessyni. Einnig eru
í b 1 a ð i n u fjöldi annarra
mynda, margar þeirra í litum.
Á forsíðu kápunnar er birt
(í litum) mjög falleg mynd
eftir Jón Engilberts málara,
er hann nefnir „Ísland, far-
sælda frón“, og er hún eitt af
þeim listaverkum, sem Jón
Engilberts gerði fyrir hátíða-
útgáfuna á verkum Jónasar
Hallgrímssonar, er bókaútgáf-
an Helgafell gaf út 1945.
Ennfremur eru í blaðinu
margar afmæliskveðjur, og
skipar þar að verðugu heið-
ursrúm eftirfarandi kveðja frá
Forseta íslands, dr. Kristjáni
Eldjárn:
„Margar hugljúfar bemsku-
minningar eru tengdar Bama-
blaðinu Æskunni. Hún var
góður gestur á sveitaheimil-
inu, þar sem ég ólst upp fyrir
fjómm til fimm tugum ára, og
góður gestur er hún enn á
þúsumdum heimila, þar sem
yngstu lesendumir bíða henn-
ar með eftirvæntingu. Æskan
hefur nú verið á vegferð sinni
um l'andið í sjötíu ár. Það er
langur tími og virðulegur
aldur, en sízt em á henni elli-
mörk. Hún er glaðleg og frjáls
leg og leikur á marga strengi
við hæfi lesenda sinna og læt-
ur ekkert leiðinlegt slæðast
inn fyrir sínar dyr. Gott eitt
er erindi hennar.
Ég óska Æskunni til ham-
ingju með merkisafmælið og
þakka langt og gott starf
hennar fyrir börnin í land-
inu.“
Á sama streng slá ritstjórar
margra dagblaðanna í Reykja-
vík og annlarra blaða landsins
og rithöfundar í faguryrtum
kveðjum sínum í garð Æsk-
unnar. Eininig er í afmælis-
blaðinu vitnað til fjölda um-
mæla íslenzkra blaða um
hana, sem öll eru hin lofsam-
legustu, og hlýtur núverandi
ritstjóri Æskunnar, Grímur
Engilberts, þar maklegt hrós
fyrir það, hve ágætlega hon-
um hefir farið ritstjómin úr
hendi undanfarin áratug. En
hróður Æskunnar nær út fyr-
ir strendur íslands. Reidar
Lund, fréttastjóri stórblaðsins
Aflenposlen í Osló, farast
þannig orð um hana:
„Þakka fyrir hið fallega og
skemmtilega blað. Ég er mjög
hrifinn af öllum frágangi og
útliti blaðsins, og slíkt blað
sem Æskan finnst ekki hér
hjá okkur í Noregi, og ég held
ekki heldur á hinum Norður-
löndunum."
Það yrði of langt mál, ef
telja ætti upp hið fjölþætta
efni þessa afmælisblaðs Æsk-
unnar. Minna má á framhalds-
söguna „Lóa litla landnemi“,
sem gerist í Nýja-íslandi, og
er eftir Þóru M. Stefánsdótt-
ur, ^sem lesendum Lögb-
Heimskr. er að góðu kunn.
Vel samih og athyglisverð er
greinin „Æskan og framtíðin"
eftir Gunnar Magnússon frá
Reynisdal. Hugleiðing Ingi-
bjargar Þorbergs „Tal og tón-
ar“ er skemmtileg og hittir
vel í mark, en inn í hana flétt-
ar hún eitt af hinum léttstígu
og vinsælu ljóðum Margrétar
J ónsdóttur, skáldkonu:
„Skólabörn syngja."
Prýðilega ort og gullfallegt
er kvæði Matthíasar Jóhann-
essen, ritstjóra og skálds.
„Island í draumi þínum,“, sem
ort er sérstaklega „til ungra
lesenda Æskunniar á 70 ára af-
mæli hennar.“ Trúi ég ekki
öðru, en að það finni hæman
hljómgrunn í hugum hinna
ungu lesenda, og er þá vel.
Ásamt kvæðinu er prentað
lag við það eftir Ingibjörgu
Þorbergs.
Ég óska minni gömlu vin-
konu, Æskunni, hjartanlega
til hamingju með 70 ára áfang-
ann og velfamaðar um sem
flest ókomin ár, um leið og
Komin er út hjá Almenna
bókafélaginu ævisaga Svein-
björns Sveinbjörnssonar tón-
skálds, sem á þúsund ára há-
tíðinni 1874 sendi ungur að
árum löndum sínum þá tón-
smíð, sem síðar varð sjálf-
krafa þjóðsöngur íslendinga.
Bókina samdi Jón Þórarinsson
tónskáld, og hefur hann leyst
þar af hendi mikið og vanda-
samt verk af alúð og snilli.
Sveinbjörn Sveinbjörnsson
lifði m e g i n sinnar löngu
starfsævi erlendis og fór því
að voinum, að almenningur hér
heima þekkti lítið til hans,
nema af tónsmíðum einum.
Enn eru þeir þó margir úr
hópi roskinna manna og eldri,
sem muna hann gjörla frá því
að hann dvaldi hér á árunum
1922—24, og þeir, sem þá
kynntust honum persónulega,
eiga þaðan mjög glaðar og
góðar minningar um þennan
ljúflynda listamann og grand
seigneur. Og vafalaust munu
þeir aðrir, sem nú fyrst kynn-
ast ævi Sveinbjörns Svein-
björnssonar furða sig á því,
að saga þessa hugþekka snill-
ings skuli ekki fyrir löngu
hafa verið samin og gefin út.
Sveinbjörn var fæddur að
Nesi við Seltjörn 28. júní 1847,
en ólst upp í Reykjavík. Voru
foreldrar hans Þórður Svein-
björnsson dómstjóri Landsyf-
irréttar og kona hans Kristine,
F. Knudsen, s y s t i r Krist-
jönu sem Jónas Hallgrims-
son unni ungur og kunnust er
af einu fegursta kvæði hans
Söknuði (Man ég þig, mey).
Sveinbjörn varð stúdent 1866,
en gekk því næst í Prestaskól-
ann og útskrifaðist þaðan með
1. einkunn 21 árs gamall, 1868.
Flutti hann prófpredikun sína
í dómkirkjunni, og hefur það
sennilega orðið hans fyrsta og
síðasta „prestsverk". Fór hann
upp frá því utam til tónlistar-
náms, og bjó síðan lengst æv-
innar í Edinborg, en einnig
um skeið bæði vestan hafs og
í Kaupmannahöfn. Naut hann
hvarvetna mesta álits og vin-
sælda.
Að sjálfsögðu gerir Jón Þór-
arinsson tónsmíðum Svein-
bjarnar góð skil í bókinni, en
hún er samt fyrst og fremst
ævisaga hans. Þannig fjallar
nærfellt helmingur bókarinn-
ar um uppvöxt Sveinbjarnar,
fram til þess að hann fer utan.
Er þar brugðið upp lifandi
svipmyndum frá heimilishátt-
um og bæjarbrag, sagt ýtar-
lega frá lífinu í Latínuskólan-
um, kynnum við ýmsa merka
ég þakka henni fræðsluna og
skemmtunina í liðinni tíð, og
votta þeim, sem staðið hafa og
standa að útgáfu hennar, þökk
mína og virðingu. Ég er þess
fullviss, að margir Vestur-
Islendingar taka sama huga
undir þær kveðjur og óskir.
menn, og einnig frá Kvöldfé-
laginu, hinum merka leynifé-
lagsskap reykvískra mennta-
manna, og þannig mætti lengi
telja.
Höfundur segir í formála,
að Sveinbjörn Sveinbjörnsson
hafi orðið sér því kærari sem
hann hafi starfað lengur að
þessu verki, og öll frásögn
hans ber það glögglega með
sér. Auk annars hefur hann
safnað saman ótrúlega miklu
af bráðskemmtilegum fróð-
leik, sem varpar ekki aðeins
skýru ljósi á þann, sem um er
ritað, heldur hrífur lesandann
með sér á vit aldar og um-
hverfis, sem í raun er ekki
ýkjalangt undan, en virðist
samt horfið svo óralangt inn í
rökkur fortíðarinnar.
Sveinbjörn Sveinbjörnsson.
Ævisaga, eins og bókin nefn-
ist, er 261 bls. í stóru broti, og
veglega útgefin sem vera ber.
Hún hefur að geyma yfiir 40
myndir, sem fæstar hafa áður
birzt, og ennfremur ýtarlega
skrá um öll tónverk Svein-
bjarnar. Tekur hún ein yfir
12 síður, tveggja dálka. Bókin
er sett, prentuð og bundin í
Prentsmiðju Hafnarfjarðar
h.f., en Torfi Jónsson teiknaði
band og kápu.
Verð bókarinnar til félags-
manna er kr. 685.00.
Mgbl. 23. nóv.
STÓRBRUNI í ÓLAFSVÍK
Eldur kom upp í beitinga-
skúrum, svokölluðu Freyju-
húsi hér í þorpinu í kvöld.
Húsið, sem er eign Hraðfrysti-
húss Ólafsvíkur, er járnklætt
timburhús — a 11 m i k i ð að
stærð. 1 húsinu höfðu aðstöðu
3 bátar til beitinga og er veið-
arfæratjón bátanna mikið —
skiptir líklega milljónum.
Slökkvilið staðarsins kom
strax á vettvang. Stillt veður
var og 4 til 5 stiga frost. Eng-
inn maður var í skúrnum, er
eldurinn kom upp, en nýlokið
var við að beita bjóð eins
bátsins. Skúrinn var olíu-
kynntur. Húsið hefur verið
notað til saltfiskgeymslu að
hluta.
Enn er ekki ljóst, hve mikið
tjónið er, því að slökkvistarf
stendur enn og eldur er uppi
á tíunda tímanum í kvöld.
Mgbl. 14 nóv.
Sveinbjörn Sveinbjörnsson