Lögberg-Heimskringla - 22.01.1970, Side 5

LÖGBERG-HEIMSKRINGLA.-FIMMTUDAGINN 22. JANÚAR 1970
5
Hljomkviða náttúrunnar
(La Symphone Paslorale.)
EFTIR ANDRÉ GIDE:
Eins og margir munu minnast, dvöldu þau hjónin Eggert
læknir Steinþórsson og frú Gerður Jónasdóttir í Winnipeg
árin 1941-45 og stundaði Eggert framhaldsnám í skurðlækn-
ingum hjá Dr. P. H. T. Thorlakson. Óttar sonur þeirra fædd-
ist í Winnipeg. Hér eignuðust þau marga vini og hafa ávalt
síðan borið tryggð til Vestur-íslendinga. Gerður er dóttir
hins mikla vinar Vestur-Islendinga Jónasar heitins Jónssonar
frá Hriflu. —
í sumar sem leið, buðu þau hjónin mér heim til sín; þar
hitti ég hinar fallegu tvíburásystur þeirra, Guðrúnu og
Sigrúnu, og eftir miðdegisverð fór Gerður með mig í bíl um
alla Reykjavíkurborg og sýndi mér Norræna húsið og margt
fleira, sem ég hafði mikla unun af.
Hún var um það leyti að þýða sögu úr frönsku eftir fræg-
an höfund og hafði lofast til að flytja hana yfir útvarpið.
Sýndi hún mér og Lögberg-Heimskringlu þá vinsemd að
gefa mér leyfi til að birta söguna í blaðinu og kann ég henni
miklar þakkir fyrir það.
Þareð sumir lesendur munu ekki þekkja mikið til þessa
höfundar, hefur frú Hrund Skúlason bókavörður íslenzka
safnsins við Manitoba háskóla gefið mér meðfylgjandi upp-
lýsingar um hann og þakka ég henni fyrir þær. — I. J.
10. febr. 189—
Það hafði snjóað látlaust í
þrjá daga og vegimir höfðu
lokast. Ég komst ekki til R. . . .
Það hefir verið siður minn
síðustu 15 árin að halda þar
guðþjónustu hálfsmánaðar-
lega. í morgun komu aðeins
30 sálir í kapelluna í La Bre-
vine.
Ég ætla að notfæra mér
þetta frí fyrst ég er neyddur
til að vera innilokaður og líta
um öxl og skýra frá, hvemig
það atvikaðist, að ég tók það
að mér að annast Gertrude.
Ég hefi hugsað mér að
skrifa hér allt, sem viðvíkur
myndun og þroska þessarar
ástúðlegu sálar, sem mér
finnst ég hafa hjálpað til að
komast út úr myrkrinu aðeins
til þess eins að hún yrði til-
beðin og elskuð. Þökk sé
Drottni fyrir að hafa treyst
mér fyrir þessu hlutverki.
Það eru tvö og hálft ár síð-
ain ég fór til La Chaux-de-
Fonds. Lítil stúlka, sem ég
þekkti ekki neitt, kom til mín
í miklum flýti og bað mig um
að koma með sér til gamallar
konu, sem lægi fyrir dauðan-
um og átti heima í sjö km.
fjarlægð. Það var ekki búið
að losa hestinn frá vagninum,
svo ég lét telpuna setjast í
vagninn eftir að hafa sótt ljós-
ker, því ég bjóst ekki við að
komast heim fyrr en um nótt-
ina.
Ég hélt, að ég þekkti um-
hverfið í öllu héraðinu út í
æsar, en þegar ég var búinn
að f a r a hjá La Saudraie
sveitabænum, bað bamið mig
að aka eftir götu, sem ég hing-
að til hafði aldrei vogað að
fara. Ég kannaðist samt sem
áður við litla, dularfulla tjöm,
sem lá vinstra megin við veg-
inn, þegar við höfðum ekið í
tvo km. Þar hafði ég stundum
verið á skautum, þegar ég var
unglingur. Ég hafði ekki séð
þennan stað í 15 ár, því prests-
skyldur mínar höfðu ekki gef-
ið mér neitt tilefni til að fara
þangað. Ég hafði ekki getað
lengur sagt hvar þessi staður
væri, því hann var alveg horf-
inn úr huga mér. En allt í einu
þekkti ég hann aftur í töfrum
hins bleika og gyllta kvöld-
himins, en þó fannst mér ég
aðeins hafa séð hann áður í
draumi.
Vegurinn lá meðfram tjörn-
inni, þangað sem vatnið rann
úr henni og lokaði leiðinni
inn í skóginn. En vegurinn
hélt áfram út í mýri. Það var
áreiðanlegt að þangað hafði ég
aldrei komið.
Sólin var að ganga til við-
ar, og við gengum lengi í
skugganum. Að lokum benti
ungi leiðsögumaður minn á
kofa með hálmþaki, sem stóð
í brekku á litlum hól. Maður
hefði haldið, að hann væri í
eyði nema vegna þess að ör-
mjóan reykjarstrók lagði það-
an. Hann blánaði í skuggan-
um og leystist svo upp við
gylltan himininn. Ég batt
hestinn við eplatré, sem var
nálægt og gekk svo eftir
baminu inn í dimmt skúma-
skot, þar sem gamla konan
hafði dáið fyrir stundu.
T i g n náttúrunnar, þögn
hennar og hátíðleiki þessarar
stundar gerði mig höggdofa.
Kona, sem enn var á æsku-
skeiði, kraup við rúmið. Telp-
an, sem ég hafði haldið að
væri bamabarn hinnar látnu,
en var aðeins vinnustúlka
hennar, kveikti á kerti og stóð
síðan hreyfingarlaus við fóta-
gaflinn.
Á hinu langa ferðalagi okk-
ar hafði ég reynt að fitja upp
á samtali við hana en ekki
tekist að fá nema einsatkvæð-
is orð. K o n a n , sem kraup
þarna, reis nú á fætur. Hún
var ekki ættingi, eins og ég
hafði álitið fyrst, heldur að-
eins nágrannakona, vinkona,
sem þjónustustúlkan hafði
sótt, þegar hún sá að kraftar
húsmóður hennar voru að
fjara út, og sem nú bauðst til
að vaka yfir líkinu. Hún sagði
mér, að gamla konan hefði
liðið útaf þjáningalaust. Við
vorum sammála um undirbún-
ing jarðarfarinnar og líkræð-
una. Eins og oft endranær í
þessu afskekta héraði kom það
í minn hlut að sjá um allt. Ég
verð að játa, að mér féll það
illa að skilja húsið eftir, þótt
fátæklegt væri, einungis í um-
sjá þessarar nábúakonu og
þjónustustúlku. Þ a ð virtist
minnsta mjög ólíklegt, að
nokkur falinn fj ársj óður
leyndist í einhverju skoti í
þessu hrörlega hreysi . . . En
hvað gat ég gert annað? Ég
spurði samt, hvort gamla kon-
an hefði átt einhverja erf-
ingja.
Þá tók konan kertið og lyfti
því þar sem eldstóin var í
horninu, og þar gat ég greint
einhverja óljósa veru, sem lá
í hnipri við eldstæðið og virt-
ist sofa. Þ y k k u r hárlubbi
huldi hér um bil alveg andlit
hennar.
„Þessa blindu stúlku. Hún
er f r æ n k a hennar, segir
vinnustúlkan. Hún er víst sú
eina sem eftir er af fjölskyld-
unni, að því er virðist. Það
verður að koma henni á fá-
tækrahæli. Ég sé ekki, hváð
ætti annars að verða um
hana.“
Mér sárnaði að heyra á
þennan hátt ákveðið um fram-
tíð hennar og það í viðurvist
hennar, og ég var hræddur
um, að þessi ruddalegu orð
mundu valda henni sársauka.
„Vekið hana ekki,“ sagði ég
blíðlega til að gefa konunni í
skyn, að hvað sem öðru líði,
yrði hún að lækka röddina.
„— Ó, ég held, að hún sofi
ekki, en hún er fáviti. Hún
talar ekki og skilur ekkert,
sem maður segir. Ég er búin
að vera hérna síðan í morgun,
og hún hefir varla svo mikið
sem hreyft sig. Fyrst hélt ég,
að hún væri heyrnarlaus, en
þjónustustúlkan segir, að það
sé ekki, en gamla konan hafi
sjálf verið heymarlaus og hafi
aldrei sagt orð við hana eða
nokkurn annan. Hún hafi ekki
opnað munninn í langan tíma
nema til þess að drekka eða
borða.“
— Hvað er hún gömul?
— Ég held hún sé um það
bil 15 ára. Annars veit ég nátt-
úrlega ekkert meir um það en
þér. . . .
Mér kom ekki strax til hug-
ar að taka að mér þetta vesal-
ings olnbogabarn, en eftir að
ég hafði beðið — eða réttara
sagt — meðan ég baðst fyrir
og ég kraup á milli konunnar
og þjónustutelpunnar, sem
báðar krupu við fótagaflinn á
rúminu — þá varð mér allt í
einu ljóst, að Guð hafði á viss-
an hátt iágt skyldu á herðar
mínar, sem ég ekki gat hliðrað
mér hjá, nema ég væri hug-
leysingi. Þegar ég reis á fætur
var ákvörðun mín tekin, ég
ætlaði að fara heim með barn-
ið strax um kvöldið, þó ég
h e f ð i eiginlega ekki spurt
sjálfan mig um, hvað ég ætl-
aðist íyrir með hana eða
iverjum ég ætti að trúa fyrir
henni. Ég dvaldi nokkur and-
artök lengur og virti fyrir
mér andlit hinnar öldruðu
látnu konu með samankiprað-
an, innfallinn munn, sem
minnti mig á pyngju nirfils-
ins, sem rykkir budduna fast
saman með snúru, svo ekkert
sleppi. Þá snéri ég mér að
blindu stúlkunni og sagði ná-
grannakonunni frá fyrirætlun
minni.
„Já, það er betra, að hún sé
ekki þarna á morgun þegar
líkið verður sótt,“ sagði hún.
Og þetta var allt og sumt.
Það væri auðvelt að koma
mörgu í framkvæmd, ef ekki
væri komið með staðlausar
mótbárur, sem menn hafa
stundum mikla ánægju af að
finna upp. Frá barnæsku er-
um við margoft hindruð frá
að gera hitt og þetta, sem
okkur langar til vegna þess
að við heyrum fólk í kringum
okkur endurtaka: hann getur
ekki gert það. . . .
Blinda stúlkan lét flytja
sig eins og hún væri blindur
hlutur. Andlitsdrættir hennar
voru reglulegir og heldur fall-
egir en alveg sviplausir. Ég
tók með teppi af hálmdýn-
unni, sem hún hafði vanalega
sofið á, en það var úti í horni
í herberginu, undir stiganum,
sem lá upp á kornloftið.
Nábúkonan reyndist greið-
vikin og hjálpaði mér að hlúa
vel að henni, því að nóttin var
mjög björt og köld. Eftir að
hafa kveikt á ljóskerinu í
vagninum, hélt ég heim á leið
með stúlkuna. Hún hnipraði
sig saman og hallaði sér uþp
að mér, þetta sálarlausa hold,
sem ég gat ekki greint að
væri með nokkru lífsmarki,
en þó stafaði frá henni óljósri
hlýju. Alla leiðina heim hugs-
aði ég: er hún sofandi? og
hverskonar dauðasvefn er
þetta? . . . Og á hvaða hátt er
vakan frábrugðin svefninum?
En í þessum myrkviði er á-
reiðanlega gestur, innilokuð
sál, sem býður eftir geisla af
náð yðar, Drottinn, til þess að
verða frjáls. Leyfið þér, að
kærleikur minn ef til vill
megi bægja frá henni þessu'
hræðilega myrkri? . . .
Ég ber of mikla virðingu
f y r i r sannleikanum til að
þegja yfir hinni smánarlegu
móttöku, sem ég fékk, þegar
ég kom heim. Kona mín er
fram úr skarandi dyggðug, og
þ e g a r erfiðleikarnir hafa
steðjað að okkur, hefi ég
aldrei þurft að efast um
hjartagæzku hennar. En hjálp-
fýsi hennar þolir ekki, að
menn komi henni á óvart. Hún
er mjög reglusöm kona og
gætir þess að ganga hvorki of
langt né of skammt í skyldu-
rækni sinni. Jafnvel ást henn-
ar er stillt og hóf eins og kær-
leikurinn væri fjársjóður, sem
hægt væri að þurausa. Þetta
er það eina, sem við erum
ósammála um . . .
Og þegar hún sá mig koma
þarna um kvöldið með vesal-
ings stúlkuna, hrópaði hún
upp fyrir sig:
„Hvað hefir þú nú tekið að
þér í þetta skifti?“
Eins og ævinlega, þegar \ið
verðum að komast að sam-
komulagi, byrja ég á því að
láta krakkana fara út. Þau
Framhald á bls. 7.
André Gide
Það er ekki hægt að gera persónunni, André Gide, skil
: fáum orðum og verður þetta því aðeins smá umgetning.
André Gide (André Paul Guillaume Gide) var frægur
franskur rithöfundur. Hann fæddist í París 22. nóvember 1869
og dó þar 19. febrúar 1951.
Faðir hans, Paul Gide, var af Huguenot ættum, fæddur
í Uzes. Hann útskrifaðist í lögum frá College d’Uzes og
kenndi lögfræði við Faculté de Droit í París. Hann dó snögg-
lega þegar Andre var 11 ára gamall.
Móðir André, Juliette Rondeaux, var ættuð frá Nor-
mandy, afkomandi sterk kapólskra bænda ætta, sem snúist
höfðu til mótmælatrúar (Protestant). Faðir hennar var ríkur
og átti tvo stóra búgarða, annan í Calvados héraði og hinn
í Caux og dvaldi André þar oft tímunum saman.
Árið 1895 giftist André frænku sinni, Madeleine Rondeaux
og sagan segir að þau hafi aldrei búið saman sem hjón og
að ást þeirra hafi verið af andlegum toga spunnin.
Eina dóttir eignaðist hann með konu, Elizabeth Van
Rysselberge og hét hún Catherine.
André segist hafa tekið að erfðum andstæður þær er
ávalt hafi búið í sál sinni og segir: „Breytni mín orsakaðist
af því að ég var samsteypa tveggja ætta, tveggja sveita og
tveggja trúarflokka.“
Hvað sem öllu þessu líður varð hann einn af frægustu
rithöfundum Frakklands. „Goethe“ Frakka segir einn um
hann. Nóbels rithöfunda verðlaunin hlaut hann 1947 þá kom-
in undir áttrætt.
Mikið var, og er deilt um rit hans og nú hafa íslenzkir
lesendur tækifæri til að dæma sjálfir um verðmæti verka
hans.
Þessar fáu upplýsingar sem hér eru gefnar voru teknar
úr bókinni: André Gide; his life and art, eftir Wallace Fowlke.