Lögberg-Heimskringla - 19.03.1970, Blaðsíða 2
2
LÖGBERG-HEIMSKRINGLA, FIMMTUDAGINN 19. MARZ 1970
Svefninn
Þegar maður nær sjötugsaldri, hefur hann eytt rúmum
tuttugu árum ævinnar í þetta dularfulla meðvitundarleysi
er við nefnum svefn.
Til hvers er svefninn? Vísindamenn geta útskýrt til-
gang og nauðsyn mestalirar hinnar flóknu starfsemi sem
á sér stað í líkama okkar, en enginn hefur enn uppgötvað
hvers vegna við þurfum á þessum löngu svefntímabilum að
halda og hverfum úr vökuveröld okkar inn á svið svefns
og drauma allt upp í þriðjung eða meir af hverjum sólar-
hring.
Ýmislegt hefur þó komið í ljós af rannsóknum á eðli
svefnsins. Við vitum, að hann er misdjúpur, að draumarnir
fylgja sérstökum reglum og eru síður en svo truflun á góðri
hvíld, heldur þvert á móti mikilvægasti þáttur svefnsins,
og að það er mögulegt að gera fólk bókstaflega talað viti
sínu fjær með því að svipta það draumasvefni sínum.
Fiöaur síig skipiast á
Það er hægt að mæla og
rannsaka ýmis stig svefnsins
með því að taka línurit af raf-
bylgjum heilans meðan mað-
urinn sefur, æðaslætti hans,
hjartaslögum, andardrætti og
blóðþrýstingi.
Fyrst er byrjunarstigið við
þröskuld svefnsins þegar lík-
aminn slakar á smátt og
smátt, og um hugann renna
skrítnir hálfdraumar og óljós-
ar myndir. Tímaskynjunin
hverfur. Þetta er ekki full
svefn, en færist æ nær hon-
um. Á þessu stigi er mjög
algengt (75% fólks verður fyr-
ir því), að maðurinn hrekkur
skyndilega upp og glaðvakn-
ar jafnvel stundum. Það er
samfara sterkum rafstraumi
sem heilinn sendir allt í einu
frá sér.
Þá kemur það fyrsta stigi
hins raunverulega svefns. En
maðurinn v e i t ekki hvar
markalínan liggur, því að
hann hefur misst meðvitund.
Hjartaslátturinn hægist, and-
ardrátturinn v e r ð u r dýpri,
það slaknar á öllum vöðvum.
Svefninn er þó mjög léttur
enn sem komið er og auðvelt
að vekja manninn.
Eftir nokkrar mínútur tek-
ur annað stigið við. Líkam-
inn verður enn máttlausari,
og augunum er rennt til, hægt
og reglubundið. Þá kemur að
þriðja stiginu. Líkamshitinn
lækkar að mun og sömuleiðis
blóðþrýstingur. Eftir það ték-
ur við fjórða stigið þar sem
svefninn er dýpstur. Maður-
inn liggur algerlega hreyf-
ingarlaus, og hkamsstarfsem-
in er komin niður í lágmark.
Á þessu stigi er erfitt að vekja
manninn, og ef það tekst, má
vera, að hann hggi eins og
lamaður, svo slakir eru vöðv-
ar hans orðnir.
Þegar svefninn er eðlileg-
ur, skiptast þessi fjögur stig
á alla nóttina. Það er meira
um fjórða stigs svefns á fyrri
hluta hennar, svo að ef til vill
á sú gamla trú við nokkur
rök að styðjast, að betra sé
að sofa einn klukkutíma fyrir
miðnætti en tvo eftir. Þegar
líða tekur að morgni, sýnir
línuritið æ tíðari umskipti frá
djúpum í grunnan svefn.
Draumar á 90 mínúlna fresti
Þá kemur að draumunum.
Rannsóknarmennirnir h a f a
gengið úr skugga um, að á'
vissum tímabilum fyrsta stigs
svefnsins — það er léttur eða
grunnur svefn — gerist ein-
kennilegt fyrirbæri. Augu
mannsins sem sefur taka að
hreyfast hratt og snöggt frá
einni hlið til annarrar, rétt
eins og hann væri að horfa á
tenniskeppni. Þetta er geró-
líkt hægu augnhreyfingunum
á öðru stiginu. Og sé maður-
inn vakiinn meðan á þessu
stendur, kemur í Ijós hjá níu-
tíu af hundrað að þá hefur
verið að dreyma.
Meðan okkur dreymir, verð-
ur hjartslátturinn hraðari og
einnig andardrátturinn. Ef til
vill fylgjumst við með
draumnum eins og mynd á
sjónvarpsskermi. Þessar hröðu
augnhreyfingar k o m a ekki
fram hjá fólki sem hefur ver-
ið blint frá fæðingu.
Fyrsta draumatímabil næt-
urinnar er venjulega stutt —
um það bil 10 mínútur — og
hefst að jafnaði um einni og
hálfri klukkustund eftir að
maðurinn sofnar. Draumtíma-
bilin koma með 90 mínútna
millibili alla nóttina, en verða
æ lengri, og seinasta drauma-
tímabilið varir oftast klukku-
tíma að minnsta kosti.
Það er því rangt, að draum-
ar taki ekki nema sekúndu-
brot. Og það er jafnrangt, að
sumt fólk dreymi aldrei neitt.
Okkur dreymir öll — en það
eru ekki allir sem muna
drauma sína. Maður sem
vaknar ekki í miðju drauma-
tímabili eða rétt eftir að því
lýkur, man kannski ekkert af
þesisu einkabíói sínu sem hann
hefur horft á að minnsta kosti
fjórðung tímans er hann eyddi
í sinn átta stunda svefn.
Hafa draumar mifcla þýðingu?
Geysimikla. Rannsóknir hafa
sannað, að það hefur afar nei-
kvæð áhrif á fólk ef það er
svipt draumatímabilium sín-
um í svefninum. Algerlega
heilbrigt og normalt fólk fer
að sjá ofsjónir af hinu hrylli-
legasta tagi ef það fær ekki
að hafa sína drauma í friði.
Það sér óhugnanlegar ófreskj-
ur lcoma út úr veggjunum,
heyrir raddir og ógnvekjandi
hljóð. Þetta minnir á ofskynj-
anir þær sem drykkjusjúkl-
ingar verða fyrir í delirium
tremens. Sé tilraunum haldið
lengi áfram með draumsvipt-
ingu (fólk er vakið um leið
og hröðu augnhreyfingarnar
byrja), gengur það nærri geð-
heilsu mannsins. Og „heila-
þvottur“ reynist mun auð-
veldari þegar fórnarlömbin fá
ekki að n j ó t a svefns og
drauma.
Enginn veit með vissu hvers
vegna draumamir eru svona
mikilvægir fyrir geðheilsu
mannsins. Sálfræðingar og
geðlæknar telja þá vera tján-
ingu á ómeðvituðum löngun-
um og óttakenndum sem mað-
urinn s t a n d i andspænis í
svefni.
Það er sannað mál, að dýr-
in dreymir engu síður en
mennina. Og dýr sem hafa
verið svipt draumalífi sínu,
hafa sýnt merki um hetila"-
skemmdir og dáið eftir 20
daga draumsviptingu. Slíkar
tilraunir hafa ekki verið gerð-
ar á mönnum, en álykta má
af þeim geðtruflunum sem
menn hafa orðið fyrir af
1 a n g r i draumsviptingu, að
hún gæti einnig dregið þá til
dauða.
Er hægl að læra í svefni?
Hugmyndin er vissulega að-
laðandi, og margar tilraunir
hafa verið gerðar í þá átt. En
niðurstöður virðast benda til
þess, að ekki sé um raunveru-
legt nám að ræða í svefni,
þótt heilinn geti tekið við
setningum á stangli og mun-
að þær. Hvað snertir sögur
af stórkostlegum vísindaupp-
götvunum sem gerðar hafi
verið í svefni, er sennilegra,
að undirvitundin hafi unnið
úr upplýsingum og staðreynd-
um sem maðurinn heyjaði sér
í vöku, og síðan hafi hug-
myndin komið þegar heilinn
var endurnærður eftir djúp-
an og hollan svefn.
Hvers vegna orsakar of mikill
svefn þreyíu?
Það er rétt, að sumir finna
til þreytu og magnleysis eftir
óvenju langan nætursvefn —
en trúlegast er, að orsökin sé
hið langa föstutímabil. Ef
blóðsykurinn lækkar mjög
mikið, gerir þreyta vart 'við
sig og stundum velgja eða
jafnvel hneigð til yfirliðs. En
þetta lagast undir eins þegar
neytt er matar.
Er betra að sofa lengi í einu
en smáblundur við og við?
Það er ómögulegt að gefa
fastar reglur um svefnþörf
eða hvernig bezt er að haga
svefnvenjum sínum. Sumt
fólk virðist dafna ágætlega
með því að fá sér smáblund
öðru hverju, aðrir þola það
illa. Og sumir þurfa sína 8—
9 tíma á sólarhring, en aðrir
komast af með 4—5. Flestir
sofa þó bezt með því að hafa
svefntímabilið langt og trufl-
analaust.
Er svefnleysi hættulegt
heilsunni?
Ef svefnleysi er einkenni
geðsjúkdóms eða líkamlegra
meinsemda, þarf að lækna or-
sökina fyrst og fremst. En
oftast eru áhyggjurnar af
svefnleysinu miklu skaðlegri
en það sjálft.
Staðreyndir varðandi svefni:
1. Um það bil 70% manna
sofa minna en átta klukku-
stundir á sólarhring.
2. Svefnþörfin minnkar á
aldrinum 20—50 ára, en
eykst síðan aftur.
3. Gamalt fólk sefur meira
en átta stundir á sólar-
hring, en styttri blund í
einu — þess vegna heldur
það oft, að það sofi minna.
Framhald á bls. 3.
HEILSIÐ UPP A
KÆRANN VIN, SEM ER
LANGT I BURTU
Fjarlægðin skerpir vináttuna.
Langsímatalið kemur frá hjörlunum.
YOUR MANITOBA TELEPHONE SYSTEM
^243A