Lögberg-Heimskringla - 07.05.1970, Blaðsíða 4
4
LÖGBERG-HEIMSKRINGLA, FIMMTUDAGINN 7. MAÍ 1970
Lögberg-Heimskringla
Published every Thursday by
• NORTH AMERICAN PUBLISHING CO. LTD.
Prinied by
WALLINGFORD PRESS LTD.
303 Kennedy Sireei, Winnipeg 2, Man.
Ediior: INGIBJÖRG JÓNSSON
President, Jakob F. Kristjansson; Vice-President S. Alex Thorarinson; Secretary,
Dr. L. Sigurdson; Treasurer, K. Wilhelm Johannson.
EDITORIAL BOARD
Winnipeg: Prof. Haraldur Bessason, chairman; Dr. P. H. T. Thorlakson, Dr.
Valdimar J. Eylands, Caroline Gunnarsson, Dr. Thorvaldur Johnson, Hon. Phillip
M. Petursson. Minneopolis: Hon. Valdimar Bjornson. Victoria, B.C.: Dr. Richard
Beck. Icelond: Birgir Thorlacius, Steindor Steindorsson, Rev. Robert Jack.
Subscriplion $6.00 per year — payable in advance.
TELEPHONE 943-9931
"Second class mail registration number 1667".
Kosningarnar í Quebec
29. apríl, 1970
Frakkarnir í Quebec hafa lengi verið canadískum
stjórnarvöldum óþjálir. Þegar Liberalar komust að
völdum fyrir tveimur árum undir forystu manns frá
Quebec, Pierre Elliot Trudeau og hann skipaði all-
marga menn af frönskum ættum í ráðuneyti sitt,
vænti canadíska þjóðin þess, að samkomulagið milli
Quebec og Ottawa myndi skána, en það fór á annan
veg. Union Nationale flokkurinn sat við völd í Quebec
— flokkurinn, sem Maurice Duplessis efldi þannig að
hann varð sjálfur nokkurskonar einræðisherra í
Quebec. Hann lét Quebec þingið samþykkja ýmislegaj
löggjöf sem braut í bága við löggjöf landsins eins og
t. d. hina alræmdu Hengilás löggjöf. Þegar hann féll
frá fyrir allmörgum árum varð hann víst fáum harm-
öauði.
Eftir nokkra ára stjórn Lesage Liberal stjórnar-
innar komst Union Naiionale flokkurinn aftur til valda
í Quebec undir forystu Daniel Johnson og að honum
iátnum, Jean-Jacques Bertrand. Þeir voru ekki eins
harðir í horn að taka eins og Duplessis, en samt Virtist
ávalt vera einhver urgur milli þeirra og Ottawastjórn-
ar og þeir höfðu jafnvel í hótunum, að ef ekki væri
tekið tillit til Quebec eftir því sem þeir óskuðu, gæti
Quebec sagt skilið við Canada.
Allir minnast þess þegar Charlies de Gaulle for-
seti Frakklands kom til Quebec á hundrað ára afmæl-
ishátíð fylkjasambands Canada, kom hann þar fram
eins og Quebec væri sérstakt ríki, og var fagnáð með
kostum og kynjum í Quebec, en virti stjórn landsins
varla viðtals.
Fyrir þessar ástæður var það ekki lítið fagnaðar-
efni fyrir stjórnina í Ottawa þegar Union Na-
tionale flokkurinn varð fyrir stórkostlegu tapi í kosn-
ingunum á miðvikudaginn, 29. apríl. Þegar gengið var
til kosninga átti hann 56 sæti af 108 á þingi en hefir
nú aðeins 16 þingmenn, og fékk aðeins 20 prósent
atkvæða í fylkinu.
En nýlega komu önnur vandræði upp á tening-
inn. Maður að nafni Rene Levesque, lýðæsingamaður
mikill og ræðumaður góður, er lengi var Liberali sner-
ist og varð alger aðskilnaðarmaður. Hefir hann ferðast
um landið víða og flutt ræður um, að Quebec eigi að
segja skilið við Canada. Hann stofnaði aðskilnaðar-
flokk fyrir 18 mánuðum er nefnist Union Quebscois og
hlaut flokkur hans 7 þingsæti af 108, en hitt er athygl-
isvert, að eftir þennan stutta tíma fékk flokkur hans
23% af öllum atkvæðum, sem greidd voru, og munu
þau öll vera frá frönsku fólki, því fólk af öðrum
þjóðernum, sérstaklega brezkum, sem eru þar fjöl-
mennir, munu sannarlega ekki hafa greitt þeim flokk
atkvæði.
Annars er það furðulegt, ef það er löglegt, að
nokkur flokkur hafi rétt til, að hafa á stefnuskrá sinni,
að sundra þjóðinni. Slíkt myndi talið til ættjarðar-
svika annarsstaðar. Ekki er t. d. hægt að hugsa sér
það, að nokkurt ríki nágranna þjóðar okkar, Banda-
ríkjanna, myndi dirfast að krefjast aðskilnaðar.
Fjöldi fólks af frakkneskum ættum býr í hópum
annarsstaðar í Canada — í New Brunswick, St. Boni-
face, Edmonton, B.C. og víðar og ber ekki á öðru en
að því komi vel saman við aðra íbúa landsins og sam-
kvæmt fréttum, virðist þessu fólki hafa létt fyrir brjósti
þegar hvorugur ofannefndra flokka náðu litlu fylgi á^
þingi í Quebec. Annars virðast Quebec búar taka lítið
tillit til Frakka, þeirra er búa utan fylkisins.
Liberal flokkurinn undir forystu Robert Bourassa j
vann mikinn sigur; hreppti 72 þingsæti af 108, en fékk
þó ekki fleiri en 45 prósent af öllum greiddum
atkvæðum.
Social Credif flokkurinn, sem nú í fyrsta sinn tók
þátt í fylkiskosningum í Quebec hlaut 7 þingsæti, og
er sá flokkur algerlega andstæður öllu aðskilnaðar-
vafstri. —
NDP flokkurinn kom lítið við sögu í þessum kosn-
ingum þótt hann hefði nokkra menn í framboði til
málamyndar en enginn þeirra náði kosningu.
Forsætisráðherra Quebec fylkis, sem nú tekur við
völdum, Roberi Bourassa, er aðeins 36 ára að aldri.
Hann er hagfræðingur — economist — að menntun.
Ekki veitir af, að maður, sem hefir þekkingu á hag-
fræði, taki við völdum, því framkvæmdir í fylkinu
hafa um skeið staðið í stað og efnahagur þess í bágu
ástandi og um 9 % af vinnulýðnum er atvinnulaus.
Svo var mikill óttinn við afleiðingar, ef að að-
skilnaðarmenn kæmust til valda, að nokkru fyrir kosn-
ingarnar fluttu fimm eða sex stálbrynjaðir Brinks
flutningabílar veðbréf og önnur verðmæti úr bönkum
í Montreal til banka í Toronto — ef hægt er að taka
trúanlegar frásagnir dagblaðana. —
Ekki er líklegt að þessum verðmætum verði skilað
aftur fyrst um sinn, því langt er frá, að Frakkar í
Quebec láti af aðskilnaðarlöngun sinni. — Að frá-
dregnum atkvæðum frá enskumælandi kjósendum í
fylkinu fékk Aðskilnaðarflokkurinn 610,000 atkvæði og
Únion Nationale 500,000, en Liberalar 800,000 og
Creditisiar 300,000 en þeir síðastnefndu eru federalist-
ar, eða sambandsmenn.
Aðskilnaðarmenn fengu mest sitt fylgi í Montreal
og öðrum borgum, og er því hætt á því, þegar kjör-
dæmaskiptingar eru endurskoðaðar, og kjördæmum
breytt samkvæmt mannfjölda, að aðskilnaðarmenn nái
fleiri sætum á þingi í næstu kosningum.
En, er á meðan er, og vænta nú margir mikils af
hinum nýja forystumanni í Quebec, að hann geti greitt
svo vel úr vandræðum í fylkinu á næstu fjórum árum
að meginhluti frönskumælandi íbúa fylkisins sætti sig
við að verða góðir og gegnir Canadamenn. — I. J.
Land og þjoð
Eftir Guðmund Finnbogason:
Ný útgáfa með efiirmála Sigurðar Þórarinssonar.
Bókaútgáfa Menningarsjóðs og Þjóðvinafélagsins,
Reykjavík 1969.
í bók Guðmundar Finn-
bogasonar Land og þjóð, heit-
ir lengsti og ítarlegasti þátt-
urinn Landslag. Þar segir
m. a.: „Vér höfum nú vikið
nokkuð að helztu atriðum
landslagsáhrifanna og eftir
föngum leitt vitni úr bók-
menntunum. Tilgangurinn
hefur verið að rifja upp
reynslu manna í þessum efn-
um, eins og hún birtist í nátt-
úrulýsingum, og vekja þar
með íhugun lesandans, svo
að hann beri það, sem sagt
hefir verið, samap við sína
reynslu og geri sér gleggri
grein hennar en áður.“
Sigurður Þórarinsson held-
ur því fram með réttu í eftir-
mála, að Guðmundur Finn-
bogaison, sem hann kallar gáf-
aðan, víðlesinn og fjörmikinn
menningarfrömuð, sé núlif-
andi kynslóð ókunnari en
skyldi. Að vekja íhugun les-
andans; er það ekki einmitt
sjálfur galdur ritgerðarhöf-
undarins, essayistans, sem
Guðmundur Finnbogason hef-
ur á valdi sínu, að minnsta
kosti í Landi og þjóð. Bókin
er full af tilvitnunum og það
er ekki á færi meðalskussa!
að búa heilt verk úr garði j
með þeim hætti, en ekki
leiddist mér að fylgja Guð-
mundi Finnbogasyni um land-
ið og þeim fjölmörgu rithöf-
undum, vísindamönnum og
ferðalöngum, sem hann kall-
ar til vitnis. Fyrri útgáfa
Lands og þjóðar, kom út 1921,
en Sigurður Þórarinsson tel-
ur hana enn hugvekjandi og
hressilega, líkt og væri hún
nýsamin. Efni bókarinnar er
í stórum dráttum á þessa leið
og er þá stuðst við þáttaheit-
in: Lega landsins og stærð,
Landkostir, Loftslag, Lands-
lag, Landskjör og Land og
þjóð.
Lokaorð Guðmundar Finn-
bogasonar sem forseti Íslands
gerði að sínum í nýársávarpi
til þjóðarinnar um seinustu
á r a m ó t, eru eftirfarandi:
„Markmið vort verður því að
vera það að haga lífi voru í
öllum efnum þannig, að þjóð-
in eflist sem bezt af landinu
og landið af þjóðinni, en
menningin af hvoru tveggja."
Þetta eru fögur orð og allir
Islendingar hljóta að taka
heilshugar undir þau. En að-
f e r ð Guðmundar Finnboga-
sonar er ekki sú, að varpa
fram alhæfingum og láta þær
nægja, ef þær eru vel orðað-
ar. Hann rökstyður mál sitt,
veltir ýmsu fyrir sér, rær síst'
af öllu einn á báti á sömu
mið, heldur leitar víða fanga^
innanlands og utan.
Ég er ekki í neinum vafa
um, að núlifandi kynslóð,
einkum rithöfundar og stjóm-
málamenn, gætu margt og
m i k i ð lært af Guðmundi
Finnbogasyni. Dalgleg um-
ræða í blöðum er oft á lágu
plani og ef til vill af skiljan-
legum ástæðum; hraðinn kall-
ar á skýra, og afdráttarlausa
skoðun, en úthýsir þeirri
hljóðlátu yfirvegun, sem er
fyrir mestu og þarf helzt að
sitja í fyrirrúmi. En þó list
ritgerðarinnar haf'i verið
nokkuð vanmetin hjá okkur
upp á síðkastið, hef ég þá trú,
að hún eigi eftir að eflast.
Guðmundur Finnbogason er
í hópi þeirra, sem hollt er að
lesa til að læra að semja læsi-
legan texta og hugsa rökfast,
en fleiri en hann eru „lítt
kunnir“, eða allt að því
gleymdir. Við berjumst við
tímann, en hann gerir okkur
líka þann greiða að koma aft-
ur og segja okkur þau sann-
indi, að hann sé blekking; það
liggi ekkert á.
Bókmenntamaðurinn Guð-
mundur Finnbogason dylst
hvergi á blöðum Lands og
þjóðar. í þættinum Lega
landsins og stærð, ræðir hamn
um einangrunina, fjarlægðina
frá öðrum þjóðum og víkur
að viðhorfum Sigurðar Nor-
dals um upptök íslenzkrar
sagnritunar, se-m Nordail setti
fram í bók sinni um Snorra
Sturluson, árið 1920. Nordal
talar um, að „óhamingjusöm
ást á Noregi, gamla landinu,
sé dýpsta rót hennar“, og
bætir við: „Fjarlægðin frá
því, sem menn unna, kennir
þeim að muha.“ Guðmundur
Finnbogason segir: „Fjarlægð-
in kennir þetta með tvennu
móti. Annars vegar magnast
þráin og þar með umhugsun-
in við fjarlægð þess, sem
maður ann“, og til glöggvun-
ar birtir Guðmundur brot úr
Sólarljóðum: „Seglum — /
verðr síðhlaðit / þeim er á
þráreipum þnuna.“ S í ð a n
heldur hann áfram: „Hins
vegar verður hver sá, er satt
vill vita frá fjarlægum stað,
því gjörhugulli um fregnir
þaðan sem fjarlægðin gerir
honum erfiðara að afla sér
vitneskju af sjón og raun.“
Við þekkjum þetta af ýmsum
dæmum úr okkar þjóðlífi, og
h v a ð skáldskapinn varðar
gildir sama um nítjándu ald-
ar skáldin íslenzku, sem
bjuggu fjarri íslandsströndum
á manndómsárum sínum, eins’
og til að mynda Jónias Hall-
grímsson, og þá, sem fyrst
rituðu sögu hér fjarri alfara-
leið, sviptir uppruna sínum.
Þessu verður þó ekki samain
jafnað án þess að hafa í huga
að Jónas var gestur í Kaup-
mannahöfn, en sagnritarinn