Lögberg-Heimskringla - 08.10.1970, Blaðsíða 5
LÖGBERG-HEIMSKRINGLA, FIMMTUDAGINN 8. OKTIÓBER 1970
5
DR. RICHARD BECK:
Mikilhæfur rithöfundur scxtugur
Guðmundur Daníelsson rit-
höfundur varð sextugur 4.
október í ár. Hann er löngu
þjóðkunnur heima á ættjörð-
inni, enda stendur hann fram-
arlega meðal íslenzkra rithöf-
unda samtíðarinnar. Sumar
skáldsögur hans hafa einnig
komið út á dönsku, og norsk
þýðing af einni þeirra er
á uppsiglingu. íslendingum
vestan hafs er hann vel kunn-
ur af afspurn, og vafalaust
hafa einnig sumir í þeirra
hópi lesið fleiri eða færri af
bókum hans.
Mörgum Vestur-íslending-
um mun ennfremur í fersku
minni heimsókn Guðmundar
á vorar slóðir í Vesturheims-
ferð hans sumarið og haustið
1945. Ferðaðist hann þá víðs-
vegar um Bandaríkin, og lét
sér sérstaklega um það hugað
að heimsækja landa sína og
kynnast sögu þeirra, starfi
og þjóðræknisviðleitni, enda
hafði hann s a m b a n d við
marga þeirra í borgum og
byggðum frá hafi til hafs.
Leið hans lá einnig norður
yfir landamærin til nokkurr-
ar dvalar í Winnipeg og sam-
tímis heimsótti hann byggðir
íslendinga í Manitoba. Pers-
ónulega lifa mér í þakklátum
huga minningarnar um nokk-
urra daga dvöl Guðmundar á
heimili okkar hjóna í Grand
Forks og um ferð skáldsins
og mína Norður í íslenzku
byggðina í Norður-Dakota.
Ekki verður sú saga þó rakin
hér, enda hefir Guðmundur
sjálfur gert það á eftirminni-
legan hátt í h i n n i bráð-
skemmtilegu bók sinni um
Ameríkuferðina, Á langferða-
leiðum (1948), þar sem hann
segir jafnframt, með sínum
1 i f a n d i frásagnarhætti, frá
heimsókn sinni til íslendinga
í Winnipeg og Manitoba og
kynnum sínum af þeim á
mörgum stöðum í Bandaríkj-
unum. Öll er frásögn hans í
garð landa hans vestan hafs-
ins hin vinsamlegasta, en þeir
koma þar margir við sögu.
Guðmundur Daníelsson á
sér að baki langan rithöfund-
arferil. H a n n tók daginn
snemma, bókmenntalega tal-
að. Hann var aðeins 23 ára að
aldri, er fyrsta bók hans kom
út, ljóðabókin Ég heilsa þér
(1933), og fékk hún góða
dóma. Ekki verður það síður
sagt um fyrstu skáldsögu
hans, Bræðurnir í Grashaga,
er kom út tveim árum síð-
ar, þegar höfundurinn stóð á
hálfþrítugu. Hlaut hún að
verðleikum mikið lof hinna
dómbærustu manna, enda fór
skáldið þar svo vel úr hlaði,
að þessi saga hans skipar enn
sess meðal beztu skáldsagna
hans.
Síðan hefir hver bókin rek-
ið aðra frá hans hendi, svo
að nu munu þær orðnar um
30 talsins. Ber það því óræk-
að smásögum hans og hinum
lengri skáldsögum, enda hafa
þær lyft honum í þann virð-
ingarsess, sem hann skipar
meðal íslenzkra samtíðarhöf-
an vott, hve mikilvirkur rit- unda, og eru um leið hið harla
höfundur hann hefir verið, og
eru afköst hans ennþá eftir-
tektarverðari, þegar í minni
er borið, að ritstörf hans hafa
verið unnin í hjáverkum frá
annasömu kennara- og skóla-
stjórastarfi. Einnig hefir hann
um mörg undanfarin ár ver-
ið ritstjóri blaðsins Suður-
lands, og leyst það verk prýði-
lega af hendi. Hafa hinir
snjöllu viðtalsþættir hans eigi
sízt sett svip sinn á blaðið,
en í þeim njóta hugkvæmni
hans og stílfimi sín ágætlega.
Jafnframt eiga þættir þessir
sitt mannfræðilega og sögu-
lega gildi.
Fjölhæfni Guðmundar lýsir
sér í því, að hann hefir gefið
út tvær ljóðabækur, eitt leik-
rit, tvær ferðabækur, þrjár
viðtalsbækur, þrjú smásagna-
söfn, og 15 skáldsögur. Ekki
er hér þó allt talið. Má t. d.
minna á bók hans Elliðaárnar.
Paradís Reykjavíkur (1968).
Hinar mörgu bækur hans
eru eigi aðeins ólíkar um efni,
heldur einnig, eins og eðlilegt
er, misjafnar að gæðum og
gildi. En óhætt má fullyrða,
að allar hafi þær, í Ijósi til-
gangs síns og innan sinnar
umgerðar, margt til síns á-
gætis. Rík athyglisútgáfa höf-
u n d a r, hugmyndaauðlegð
hans og frásagnarsnilld, eru
þar ljósu letri skráðar, og
jafnframt kemur þar glöggt
fram víðfeðmi áhugaefna
hans.
Frá skáldskaparlegu sjónar-
miði kveður, hins vegar, mest
umfangsmikla, sérstæða og
varanlega framlag hans til ís-
lenzkra bókmennta. Verður
hér, í stuttu máli, fjallað um
þá hliðina á fjölskrúðugri rit-
höfundarstarfsemi hans.
í smásagnasafni Guðmund-
ar Vængjáðir hestar (1955)
eru ýmsar afburðavel gerðar
sögur. Skipar þar öndvegi
sagan “Pytturinn botnlausi",
sem er heilsteypt listaverk.
Þar sameinast markviss snilld
í efnismeðferð og sálskyggni
á háu stigi. „Vígsla“, önnur
afbragðssagan í safninu, lýsir
örlaga stund í lífi ungs sveins.
Um innsæi og fastmótaða efn-
ismeðferð s v i p a r þessari
áhrifamiklu sögu til „Pyttsins
botnlausa". Djúpur sálrænn
skilningur og þróttmikill stíll
haldast þar í hendur. Það var
ekki sagt út í bláinn, þegar
Helgi Sæmundsson, rithöf-
undur, lauk umsögn sinni um
umrætt smásagnasafn Guð-
mundar með eftirfarandi orð-
um (Alþýðublaðið 5. nóv.
1955):
„Þrjár beztu sögurnar í
bókinni e r u óumdeilanlega
„Pytturinn botnlausi“, „Fast-
eignir hreppsins“ og „Vígsla“.
Og þær eru slíkar listar og
íþróttar, að hér eftir telur
maður Guðmund Daníelsson
í fylkingarbrjósti smásagna-
höfunda okkar. Það er ærin
viðurkénning, því að Islend-
ingar hafa náð mestum ár-
angri í þessari grein sagna-
skáldskaparina og unnið af-
rek á heimsmælikvarða.“
Mrs. Mekkin S. Perkins
sneri tveim af þessum snilld-
arlegu s ö g u m Guðmundar
prýðisvel á ensku, „Pyttinum
botnlausa11 og „Vígslu“, og
voru þær þýðingar báðar
prentaðar í hinu merka amer-
íska tímariti The American-
Scandinavian R e v i e w ; hin
fyrrnefnda (“The Bottomless
Pit”) í sumarheftinu 1958, en
hin síðarnefnda (“Initiation”)
í vetrarheftinu 1962-63, er var
50 ára afmælishefti ritsins.
Margt er einnig af snjöll-
um sögum í sagnasafni Guð-
mundar Drengur á fjalli
(1964), en m e ð hreinustu
snilldarbragði, um alla efnis-
meðferð, túlkun þess, sam-
ræmt og hnitmiðað málfar,
eru sögurnar „Drengur á
fjalli“ og „Tapað stríð“. Með
þ e s s u m sögum hefir Guð-
mundur orðið fastari í sessi
meðal snillinganna í íslenzkri
smásagnagerð.
Skáldsögur Guðmundar frá
fyrri árum (1935-42), sem allar
vöktu mikla og verðskuldaða
athygli, og hlutu að sama
skapi góða dóma, eru nú s
komnar út í annarri útgáfu,linni mÍöS litlu máli> Því
Ekki er næsta skáldsaga
Guðmundar, Blindingsleikur
(1955), með minni snilldar-
brag heldur en Musleri óit-
ans, og er þá mikið sagt, en
þeirri staðhæfingu til árétt-
ingar leyfi ég mér að taka
upp eftirfarandi kafla úr um-
sögn minni um þessa bók í
Lögbergi (20. sept. 1956):
„Blindingsleikur er mjög
sérstæð skáldsaga bæði um
efni og frumlega meðferð
þess. Hún gerist öll á einni
nóttu í litlu sunnlenzku sjáv-
arþorpi á íslandi einhvem-
tíma á árunum 1900-1920, en
staður og stund skipta í raun-
að
en 5. bindi Riisafns hans kom
út síðastliðið haust. Ein af
þessum sögum hans, Á bökk-
um Bolafljóis, sem uppruna-
lega var gefin út 1940, kom
út í danskri þýðingu eftir
Martin Larsen sendikennara
1949, allmikið breytt frá höf-
undarins hendi. A 11 m ö r g
dönsk blöð birtu ritdóma um
þýðinguna, og voru þeir allir
á þann veg, að þar væri um |
góða skáldsögu að ræða.
Skal þá horfið að skáldsög-
um Guðmundar frá síðustu
tuttugu árum, þar sem hann
nær víða lengst í listrænni
fullkomnun í þeirri grein bók-
menntanna. Skáldsagan
í fjallskugganum (1950) er í
heild sinni áhrifamikil lýsing
örlagaríkra atburða og þrótt-
mikið málfarið sámbærilegt.
Stórum meira bókmennta-
legt afrek er þó næsta skáld-
saga Guðmundar Musleri ótt-
ans (1953), enda má hiklaust
telja hana meðal ágætustu
skáldsagna hans. Hlaut hún
einnig að verðugu mikið lof
gagnrýnenda, er álitu hana
réttilega vera heilsteypt
skáldverk, viðamikið og tíma-
bært að efni, mannlýsingarn-
ar prýðisvel gerðar og sálar-
líf p e r s ó n a n n a túlkað af
djúpu innsæi, stíllinn list-
rænn, en jafnframt dulrænu
magni þrunginn. En lesast
verður þessi efnismikla og
snilldarríka skáldsaga með
gaumgæfni, til þess, að menn
njóti hennar til fullnustu og
meti hana að verðeikum.
þessi saga er táknræn frá
upphafi til enda í fyllstu
merkingu orðsins; hún hefði
alveg eins getað gerzt hvar
sem var annars staðar í heim-
inum, og það er einmitt þessi
hlið hennar, algildi hennar,
sem gerir hana eins kyngi-
magnaða og raun ber vitni. í
harmsögu ■ þeirra, sem þar
heyja sína óvægu baráttu,
^speglast almenn örlög mann-
anna barna, sem hljóta að
|vekja bergmál og samúð í
huga lesandans, hvem dóm,
sem hann kann annars að
fella á breytni þeirra og horf
til lífsins.
Sagan fjallar um mesta
vandamál vorrar aldar og
allra alda, um hamingjuleit-
ina, leitina eftir og baráttuna
fyrir betra og æðra lífi. Og
sú barátta er háð hið innra,
á vettvangi sálarlífsins. Hér
sviptir höfundurinn til hliðar
huliðsblæjunni frá innstu af-
kimum hugskots sögupersóna
sinna; gerir lesendann hlut-
hafa í því ölduróti tilfinning-
anna, sem byltist um í sálum
þeirra manna og kvenna, er
hann lýsir, á úrslitastundun-
um í lífi þeirra. Hér koma
margir og ólíkir við sögu, en
öllum er þeim, hvort sem þeir
leika mikið eða lítið hlutverk
á leiksviði sögunnar, lýst af
svo n æ m u m skilningi og
brugðið yfir þá svo björtu
ljósi raunveruleikans, að þeir
standa lesandanum lifandi
f y r i r sjónum að loknum
lestri.“
Framhald á bls. 7.
Bending
um síðustu
forvöð fyrir
jólapóst
til útlanda
1970
Letters
SURFACE
Parcels
AIR
Letters
Porcels
Britain — Nov. 27 Nov. 16 Dec. 14 Dec. 9
European Continent Nov. 13 Oct. 23 Dec. 1 1 Dec. 7
Republic of South Africa Oct. 23 Oct. 19 Dec. 11 Dec. 7
India and Pakistan Oct. 2 Oct. 2 Dec. 1 1 Dec. 4
Other Trans-Atlantic Places Oct. 14 Oct. 9 Dec. 9 Dec. 4
Antiqua, Bahamas, Barbados Bermuda and Trinidad Nov. 18 Nov. 10 Dec. 1 1 Dec. 8
Central, South America Nov. Dec. 1 1 Dec. 8
and West Indies . Nov. 12 4
Australia and New Zealand Oct. 22 Oct. 19 Dec. 11 Dec. 8
Japan and Hong Kong Nov. 3 Oct. 22 Dec. 1 1 Dec. 4
Other Trans-Pacific Places Oct. 2 Oct. 2 Dec. 9 Dec. 4