Lögberg-Heimskringla - 15.10.1970, Blaðsíða 7

LÖGBERG-HEIMSKRINGLA, FIMMTUDAGINN 15. OKTtöBER 1970
7
f
i
BEETHOVEN
Framhald af bls. 5.
margra annarra mikilmenna.
Þó átti hann góða og trygga
vini sem allt vildu fyrir hann
gera. En hann varð einrænn
og örðugur í umgengni, ein-
angraður í heyrnarleysi sínu
og oft var ekki hægt að hjálpa
honum. Hann trúlofaðist syst-
ur vinar síns eins, Therese
von Brunswick, þegar hann
var 36 ára gamall, en trúlofun
þeirra var slitið, og hann
kvæntist aldrei. Therese hef-
ur orðið ódauðleg í sögunni,
vegna þess að hann tileinkaði
henni svo mörg af snilldar-
verkum sínum.
Seinustu æviárin urðu öm-
urleg. Heilsan bilaði, og hann
hafði m i k 1 a r áhyggjur af
bróðursyni sínum sem hann
hafði tekið að sér en brást
öllum vonum hans og endaði
sem alger ræfill.
27. marz 1827 lézt hann,
fimmtíu og sex ára gamall.
Hann lá einn og umhirðulaus
að mestu meðan hann barðist
við dauðann, en yfir 20 þús-
und. manns fylgdu honum til
grafar þegar jarðarförin fór
fram.
Og nú er 200 ára afmæli
hans haldið hátíðlegt um
heim allan. Páll páfi gaf leyfi
sitt til þess að haldnar yrðu
tónleikar í Péturskirkjunni í
Róm og hátíðarmessa Beet-
hovens flutt. Það er í annað
sinn í sögunni sem slík til-
slökun er gerð — áður voru
verk eftir Palestrina leikin í
kirkjunni á tónleikum
snemma á 17. öld.
Fimm nýjar kvikmyndir
um Beethoven verða sýndar
víða um lönd í tilefni hins
mikla hátíðarárs. Nýjar
hljómplötur flæða yfir mark-
aðinn, nýjar útgáfur af verk-
um hans. Það er erfiðast að
finna nokkuð nógu nýstárlegt,
því að Beethoven er eitt af
vinsælustu og mestleiknu tón-
skáldum jarðarinnar jafn-
framt því sem hann er í hópi
stórfengilegustu snillinganna,
og verk hans eru flutt um
gervallan heim öll ár, hvort
sem það eru hátíðarár eða
venjuleg ár. Nýjar ævisögur
hans koma út, þótt ætla
mætti, að búið væri að segja
flest sem um líf hans verður
sagt.
Og ef ekki nægir að hlusta
á Beethoven og lesa um Beet-
hoven og skreyta sig með
Beethoven klútum og húfum
og flíkum af ýmsu tagi, er líka
hægt að borða Beethoven. Út
hafa verið gefnar minnispen-
ingar úr súkkulaði með mynd
meistarans ígreyptri, svo að
æstir aðdáendur geta haft þá
í nesti þegar þeir fara og
hlýða á tónleika hans. —
i
* Alþýðubl. 11. ágúst.
Hát-terni dýra og
Margir hafa fyrr og síðar
þótzt verða þess áskynja, að
dýr fyndi á sér, er geigvæn-
legar náttúruhamfarir vofðu
yfir. Hundar, kettir, hestar,
apar, rottur, dúfur, fasanar,
krókódílar og mörg önnur
dýr, villt og tamin, hafa að
vitni margra manna í mörg-
um löndum skyndilega breytt
hegðun sinni og sýnt ótvíræð
merki ótta eða beygs, jafnvel
beinnar skelfingar, rétt fyrir
mikla jarðsjálfta. Með þessum
hætti hefur verið staðhæft
fullum fetum, að þau hafi iðu-
lega bjargað mörgum manns-
lífum.
Allir íslendingar kannast
við söguna um stúlkuna á
Skíðastöðum, sem hrafninn
tældi frá bænum þegar skrið-
an var í þann veginn að
steypast yfir hann, og bjarg-
aði með því lífi hennar. Þetta
er að vísu þjóðsaga en enginn
kostur að kanna, hvort hún á
einhverj ar sannsögulegar ræt-
ur. En mýmargar eru þær
sögumar um forystuféð, sem
að jafnaði stóð fremst við dyr
á morgnanna, þegar hleypt
var út úr húsunum, en var
komið inn að gafli og fékkst
ekki út nema með nauðung,
þegar drápsbylir voru í að-
sigi, þótt veðurglöggir menn
sæju ekki þau teikn á lofti,
er þeim hrysi hugur við. í
öðrum tilvikum komu for-
ystusauðir heim með féð úr
haganum á miðjum degi í
sæmilegasta veðri, áður en
nokkra þá bliku hafði dregið
á loft, er boðaði foraðsveður.
Slíkar sögur eru margar til
og hafa svo oft verið sagðar
af g 1 ö g g u m grandvörum
mönnum, að hæpið er að lýsa
þær umbúðalaust ímyndun
þeirra eða hugarburð.
Vissulega eru slíkar sögur
misjafnlega v e 1 staðfestar.
Margar þeirra kunna auðvit-
að að vera hæpnar, og þjóð-
trúin, sem sitthvað kunni að
leiða af hátterni dýra og
fugla, hefur að jafnaði látið
gamminn geysa, án þess að
hirða svo mjög um sannpróf-
uð rök. En þrátt fyrir allar
ýkjur og skáldskap, sem er í
náttúruhamfarir
bland, virðist það staðreynd,
að dýr séu gædd undarlegum
eiginléika til þess að finna
á sér nálægð voveiflegra at-
burða. Skýringin á þessu er
á hinn bóginn mjög á reiki.
Við skulum nú rifja upp fá-
einar sögur af þessu tagi —
sumar gamlar, aðrar nýlegar.
1. nóvember 1755 hrundi
Lissabon, höfuðborg Portúg-
als, nálega í rústir í ægileg-
um jarðskjálfta, er varð þrjá-
tíu til fimmtíu þúsund manns
að bana. Sendiherra Hollend-
inga í Lissabon hét de la Cal-
mette. Börn hans áttu fáeina
tamda apa, sem þau léku sér
við. Þennan dag vöktu aparn-
ir bömin allt í einu snemma
morguns, og þetta atvik varð
til þess, að barnfóstran komst
út með þau áður en húsið
hrundi í fyrstu jarðskjálfta-
lotunni. Eitt bamanna, sem
bjargaðist með þessum hætti,
reisti höll, Lísulund, á eynni
Mön árið 1792, og til minning-
ar um þennan atburð nefndi
hann eitt herbergið apastof-
una.
Lang f 1 e s t i r jarðskjálftar
dynja yfir fyrirvaralítið eða
fyrirvaralaust, og fyrir þær
sakir verða afleiðingarnar oft
enn skelfilegri en ella. Engin
tæki eru til, sem geti sagt fyr-
ir um þá með neinni vissu.
Þeim mun kynlegra er, að dýr
skuli oft breyta háttum sínum
skömmu áður en þeir dynja
yfir.
18. apríl 1906 varð mikill
jarðskjálfti í Kalifomíu, og
hrundu þá tuttugu og þrjú
þúsund hús í San Francisco.
Tveim dögum áður en þetta
gerðist veittu menn því at-
hygli, að dúfur, sem voru
margar í borginni, flykttust
brott í stórum flotum.
1. september 1923 urðu mikl-
ir jarðskjálftar í Japan. En
bændunum á jarðskjálfta-
svæðunum kom það ekki á ó-
vænt. Viku áður höfðu hund-
ar 1 sumum þorpum tekið að
ýlfra og spangóla ámátlega
um nætur, og þegar nær dró
jarðskjálftanum, linntu þeir
ekki einu sinni þessum látum
á daginn. Yfirvöldin fengu
vitneðkju um þá óró, sem
g r i p i ð hafði hundana, og
snem sér til sérfræðinga í
rannsóknarstöðvunum, sem
fylgjast áttu með jarðhrær-
ingum. Mælitæki þeirra gáfu
ekki neina bendingu. En ó-
skapanna var skamrnt að bíða.
í jarðskjálfanum þeim, sem
þarna urðu, hrundu á annað
hundrað þúsund hús, hundrað
þúsund menn týndu lífinu og
um hundrað og fimmtíu þús-
und stórslösuðust.
Enskur jarðfræðingur, sem
staddur var í Chile, er þar
urðu jarðskjálftar árið 1939,
sagði svo frá, að um tíuleytið
morgun einn hafi allt í einu
aragrúi g a r g a n d i sjófugla
flogið yfir bæinn Conception.
Hálfum öðrum tíma síðar
tóku hundar, sem frjálsir voru
ferða sinna á sprett út úr bæn-
um með skottið á milli lapp-
anna. Tíu mínútum síðar lá
bærinn í rústum eftir jarð-
skjálfta.
Nokkrum klukkustundum
fyrir jarðskjálftann í San
Júan í Argentínu árið 1943
tóku hundar og kettir að
krafsa í hurðir, gelta og
mjálma, unz opnað var fyrir
þeim. Þegar út kom, hlupu
dýrin hvert sem betur gat, án
þess að skeyta um gamlar
væringar.
Árið 1948 þurrkaðist bær-
inn Ashkabad í Túrkmenistan
út í jarðskjálfta. Af sextíu
þúsund íbúum sluppu einung-
is nokkur hundruð manna lífs,
og margir þeirra höfðu látið
sér óvenjulegt atferli hunda
og katta að kenningu verða.
Aðfaramótt 1. marz 1960
hrundi hafnarbærinn Agadír
í Marokkó svo gersamlega í
rústir, að varla stóð þar steinn
yfir steini. í Agadír var margt
fiskimanna. Vissulega voru
þeir ekki vanir neinum upp-
gripum í veiðiferðum sínum,
enda útgerðin næsta fátækleg,
en að morgni jarðskjálfta-
dagsins komu þeir að með
báta sína tóma. Þeir höfðu
ekki orðið varir, og var engu
líkara en fiskur væri horfinn
úr flóanum. Hundar í bænum
voru líka sýnilega flemtri
slegnir þennan morgun.
Svipað gerðist í júgóslavn-
eku borginni Skóplje árið
1963. Skömmu fyrir miðnætti
byrjaði sjakali í dýragarði
borgarinnar að ýlfra átakan-
lega, og litlu síðar tóku fjöl-
mörg dýr önnur undir — ljón,
fílar og tígrisdýr. Þvílík ó-
hljóð höfðu aldrei heyrzt þar,
og gæzlumennirnir voru kall-
aðir á vettvang til þess að
reyna að finna orsökina. Þeir
urðu einskis vísari, og þeim
tókst ekki að sefa dýrin.
Skyndilega datt svo allt í
dunalogn. Dýrin lögðust nið-
ur í búrum sínum og girðing-
um og hreyfðu sig ekki fyrr
en hálftíma síðar, þegar jarð-
skjálftinn reið yfir. Þá var
klukkan seytján mínútur
gengin í sex.
Þetta er ekki nein nýjung.
í mörgum jarðskjálftalöndum,
svo sem Grikklandi, Tyrk-
landi, ítalíu, Chile og Japan,
hafa menn í margar aldir,
þótzt geta ráðið það af at-
ferli dýra, er miklar náttúru-
hamfarir voru í aðsigi. Gerð-
ust hænsnin skyndilega óró-
leg, byrjuðu hundarnir að
gelta og spangóla af óvenju-
legri ákefð eða skriðu slöng-
ur í lestum út úr skúmaskot-
um sínum, var eins hyggilegt
að vera á verði.
En við þurfum ekki að
binda okkur við suðrænar eða
austurlenzkar þjóðir né ein-
skorða okkur við jarðskjálfta.
Dýrin virðast vita fleira á
sér. í októbermánðui 1958
birtist svolátandi frásögn í
fjónsku blaði: „Tveir stórir
varðhundar, sem W i 11 i a m
bóndi Larsen á Kletti við
Stríp á, gerðust einkennilega
órólegir á laugardagskvöldið.
Frá klukkan níu og fram und-
ir hálf ellefu reikuðu þeir
fram og aftur í eirðarleysi og
ráku annað veifið upp gelt,
líkt og þeir vissu eitthvað var-
hugavert á ferli. Fólk á bæn-
um hafði orð á þessu háttar-
lagi hundanna. Daginn eftir
vitnaðist, að stórt stykki úr
krítarklettunum hafði hrapað
í sjóinn um nóttina.
— Ég er viss um, að hund-
amir hafa heyrt eitthvað eða
orðið varir við einhverja
hræringu, segir móðir bónda,
Jóhanna Larsen. Fyrir tutt-
ugu og fimm árum varð einn-
Framhald á bls. 8.
Bending um síðustu f _ ••Aí f • SURFACE AIR
Letters Parcels Letters Porcels
Britain Nov. 27 European Continent . Nov. 13 Republic of South Africa „Oct. 23 India and Pakistan Oct. 2 Other Trans-Atlantic Places Oct. 14 Nov. 16 Oct. 23 Oct. 19 Oct. 2 Oct. 9 Dec. 14 Dec. 11 Dec. 11 Dec. 11 Dec. 9 Dec. 9 Dec. 7 Dec. 7 Dec. 4 Dec. 4
torvoo tyrir jólapóst tií útlanda 1970
Antiqua, Bahamas, Barbados, Bermuda and Trinidad Nov. 18 Nov. 10 Dec. 11 Dec. 8
Central, South America and West Indies Nov. 12 Nov. 4 Dec. 11 Dec. 8
Australia and New Zealand _0ct. 22 Japan and Hong Kong Nov. 3 Other Trans-Pacific Places Oct. 2 i Oct. 19 Oct. 22 Oct. 2 Dec. 11 Dec. 11 Dec. 9 Dec. 8 Dec. 4 Dec. 4