Lögberg-Heimskringla - 22.10.1970, Side 4

4
LÖGBERG-HEIMSKRINGLA, FIMMTUDAGINN 22. OKTÓBER 1970
Lögberg-Heimskringla
Published every Thursday by
NORTH AMERICAN PUBLISHING CO. LTD.
Prinled by
WALLINGFORD PRESS LTD.
303 Kennedy Sireet, Winnipeg 2, Man.
Ediior: INGIBJÖRG JÓNSSON
President, Jokob F. Kristjansson; Vice-President S. Alex Thorarinson; Secretary,
Dr. L. Sigurdson; Treasurer, K. Wilhelm Johannson.
EDITORIAL BOARD
Winnipeg: Prof. Haraldur Bessason, chairmon; Dr. P. H. T. Thorlakson, Dr.
Vaidlmor J. Eylonds, Caroline Gunnarsson, Dr. Thorvaldur Johnson, Hon. Phillip
M. Petursson. Minneapolis: Hon. Valdimar Bjornson. Victorio, B.C.: Dr. Richard
Beck. Icelond: Birgir Thorlacius, Steindor Steindorsson, Rev. Robert Jack.
Subscription $6.00 per year — payable in advance.
TELEPHONE 943-9931
/#Second class mail registration number 1667''.
VALDIMAR J. EYLANDS:
Ljós úr austri
ii.
VAGGA VESTRÆNNAR MENNINGAR
Talið er, að vestræn menn-
ing eigi uppruna sinn í Frjó-
sama beliinu, sem svo er
nefnt, en það er landspilda
mikil, sem takmarkast af Níl-
ardalnum að vestan, Evfrat-
og Tígrisdölunum að austan,
arabísku eyðimörkinni að
sunnan, en Litlu-Asíu, Pale-
stínu og Sýriandi að norðan.
Vatnsföllin miklu veittu land-
inu frjósemi og voru um leið
eins konar þjóðvegir. Þá er
tímar liðu, hurfu menn frá
lifnaðarháttum hjarðmanna,
en tóku að stunda akuryrkju.
Menn reistu föst heimili, og
smám saman mynduðust smá-
þorp og jafnvel stórborgir.
Menn tóku að stunda skrif og
bókagerð. Samfélagshugsjón-
in þróaðist. Borgríki mynduð-
ust, sem lutu hvert um sig
þjóðhöfðingja, sem nefndur
var konungur; einnig hafði
hvert ríki sinn sérstaka
verndarvætt eða guð. Þessi
smáríki áttu oft í hemaði sín
á milli og eyddu hvert öðru
á víxl með eldi og sverði. Er
aldir liðu, urðu mörg þessara
ríkja mjög voldug og komust
á hátt menningarstig. Mörg
þeirra hafa látið eftir sig
menjar í sögunni, en fleiri þó
í moldinni og leirnum.
Það er einkum á þessum
s 1 ó ð u m, að fornleifafræðin
hefir leitt löngu gleymdar
kynslóðir fram í dagsljósið og
staðfest gamlar sagnir, sem
áður voru taldar vafasamar.
Starfssvið fornleifafræðinnar
hefir smám saman færzt æ
lengra austur á bóginn til
þeirra landa í Frjósama belt-
inu, sem litlar áreiðanlegar
sagnir hafa áður verið til um.
Margt merkilegt hefir komið
í ljós, að því er snertir forn-
sögu þjóða, sem byggðu þessi
lönd frá órofi alda, og vest-
ræna sögu og menningarerfð-
ir, sem þangað má rekja.
EGYPTALAND
Talið er, að rekja megi sögu
Egyptalands fimm árþúsund-
ir aftur í tímann. Um 3100
f. Kr. sameinaði konungur
nokkur, sem Menes er nefnd-
ur, Efra og Neðra Egypta-
land, sem um langt skeið
höfðu verið sérstæð ríki, og
var Memfis höfuðborg hins
nýja ríkis. Rústir þessarar
fornu borgar eru um tólf míl-
ur fyrir sunnan Kairo, núver-
andi höfuðborg landsins. Um
2100 f. Kr. færðu Egyptar höf-
uðborg sína til Thebes, um
fjögur hundruð mílur suður
frá Kairo, og var stjórnarsetr-
ið þar allt fram að 1300 f. Kr.
Á vesturbakka Nílar, skammt
frá Thebes, er hinn frægi
grafreitur og gullnáma forn-
fræðinga, svo n e f n d u r
„Kóngadalsgrafreitur". Það
h e f i r oltið á ýmsu um
stjórnarfar Egypta um aldirn-
ar. Stundum voru þeir sigur-
vegarar í örlagaríkum orust-
um, stundum hinir sigruðu.
Stundum var landið stórveldi,
stundum nýlenda. Þar kom
að lokum, að þjóðin missti
sjálfstæði sitt fyrir fullt og
allt. Hver þjóðin eftir aðra
muldi hana undir hælum;
L i b ý u m e n n , Súdanmenn,
Assyríumenn, Persar, Grikkir
og Rómverjar.
Loks varð hér brezkt lepp-
ríki og nú síðast lýðveldi und-
ir stjórnarforustu N a s s e r s.
Margt er í óvissu um fornöld-
ina, en fornleifafræðin hefir
leitt í ljós hulda dóma. Naum-
ast verður sagt, að Egypta-
land nútímans sé menningar-
ríki á vestræna vísu, en þó
verður því ekki neitað, að
þjóðin á sér einstæða og
merka menningarsögu.
Allir kannast við pýramíd-
ana miklu, en þeir hafa staðið
aí sér storma tímans lengur
en nokkur önnur mannvirki
á jörð. Er hér um að ræða hin
tröllauknu grafhýsi Egypta-
landskonunga. Einhver hefir
sagt, að þessi mannvirki séu
svo g ö m u 1, að þau hafi
gleymt, hver byggði þau. Það
er erfitt nútímamönnum að
gera sér grein fyrir aldri
þeirra, því að svo fátt er til
viðmiðunar í sögunni. Allir
hafa þó hugmynd um, að það
er æðilangt síðan Abraham
eða Móses voru uppi. En jafn-
vel á þeirra tíð voru pýramíd-
arnir eldri en svo, að nokkur
maður vissi fyrir víst um ald-
ur þeirra. Alls eru rúmlega
sjötíu pýramídar í landinu.
Egyptar trúðu því að ef til
vill mundi sálin sameinast
líkamanum einhvern tíma
eftir dauðann. Það var því
betra að hafa vaðið fyrir neð-
an sig og búa sæmilega um
líkið, einkum ef um konunga
eða aðra stórhöfðingja var að
ræða. Egyptar uppgötvuðu, að
því er bezt verður vitað, og
þroskuðu líksmurnings-listina,
og stendur því útfararstjóra-
stétt allra landa í ómældri
þakkarskuld við þá. En eins
og allir vita, er sú list nú
komin á svo hátt stig, að
furðu gegnir um útlit þess, er
frá er gengið. Það vantar ekk-
ert nema lífið. En það kem-
ur kannske seinna. Þannig
hugsuðu Egyptar. Þess vegna
báru þeir í grafir framliðinna
alla hugsanlega hluti, sem
þeir töldu, að gæti orðið hin-
um dána til gagns eða gleði,
ef andinn, eða sálin, skyldi
vitja líkamans á ný.
Úr suðurgluggum Hilton-
hótelsins í Kairo blasa þrír
pýramídanna við sjónum.
Stærstur þeirra er sá, sem
kenndur er við konung, sem
nefndist Khufu, en Grikkir
nefndu Cheops, en hann var
fyrsti konungur fjórðu kon-
ungsættarinnar í Egyptalandi
og réð þar ríkjum, að talið
er, um 2000 f. Kr. Grunnur
þessarar byggingar nær yfir
þrettán ekrur, en hæðin er
rúmlega 450 fet (147 metrar.
Til samanburðar má geta
þess, að turn Hallgrímskirkju
í Reykjavík er 75 metrar.).
í veggjunum er talið að séu
um tvær milljónir höggvinna
steina, sem hver um sig veg-
ur að meðaltali hálft þriðja
tonn. Heródót, sem fyrstur
manna skrifaði um þessi
mannvirki, greinir frá því, að
100,000 manns hafi unnið að
byggingunni til skiptis, hver
hópur í þrjá mánuði í tuttugu
ár. Þegar landslýðurinn
kvartaði undan þessu oki og
mæltist til að fá nokkra frí-
daga til guðsdýrkunar og
hvíldar, þá svaraði konungur
með því að loka öllum must-
erum landsins, og var svo um
hans daga. En þrátt fyrir alla
þessa kauplausu þegnskyldu-
vinnu komst kóngur þessi í
fjárþrot og lenti í miklu
steinahraki, áður en bygging-
unni lauk. Segir Heródót frá
því til marks um harðýðgi
konungs, að hann skipaði
dóttur sinni, fagurri mey, að
ganga til dyngju og veita
hverjum manni sem til henn-
ar kæmi blíðu sína fyrir til-
tekið gjald. „Safnaðist þannig
mikið fé,“ segir Heródót, „en
ég veit ekki, hve mikið, því
að mér var ekki sagt það.“
En konungsdóttir vildi sjálf
hafa eitthvað fyrir sinn snúð.
Setti hún því upp við hvem
viðskiptamanna sinna, að þeir
skyldu, auk hins tilskipaða
gjalds, gefa sér stein af til-
tekinni stærð í byggingu, sem
hún hugðist reisa til minning-
ar um sjálfa sig. „Byggði hún
svo úr þessum steinum pýra-
mída, sem er hundrað og
fimmtíu fet á hvern kant.“
Heródót segir frá þessu blátt
áfram, eins og hann sé að fara
með staðreyndir.
Sá pýramídanna, sem elzt-
ur er talinn, stendur hjá smá-
bæ einum, sem heitir Zakk-
ara, tólf mílur fyrir sunnan
Kairo. Er hann byggður á
annan hátt en hinir og er því
nefndur „stiga-pýramídinn.“
Talið er, að konungur að nafni
Zosir (um 2800 f. Kr.) hafi
látið reisa bákn þetta. Menn
láta seint útrætt um pýramíd-
ana. Leiðsögumenn ferða-
manna þreytast aldrei á að
spinna út af þeim langar sög-
ur, sumar álíka fjarstæðu-
kenndar og sagan, sem Her-
ódót var sögð á 5. öld f. Kr.
Rannsóknir á þessum graf-
hýsum og fjölda annarra af
smærri gerð hófust á síðustu
tugum aldarinnar sem leið, og
hét sá Petrie, enskur maður,
sem vann sér einna mest
frægðarorð fyrir störf sín og
rannsóknir á þessum vett-
vangi. Er talið, að hann hafi
fundið aðrar fornminjar, sem
beri vott um jafnvel miklu
e 1 d r i menningu á meðal
Egypta, og hann hafi lyft
tjaldi sögunnar frá fimm
hundruð ára tímabili á undan
byggingu fyrsta pýramídans,
eða allt til frumstæðrar
bændamenningar frá steinöld.
Er talið, að fyrstu íbúar
Egyptalands hafi setzt í Nílar-
dalnum vegna frjósemi lands-
ins og lifað þar á búskap og
veiðum með steinaldartækj-
um. Lengra verður líklega
ekki komizt í leitinni að upp-
runa manna á þessum slóð-
um.
En Petrie varði mörgum
árum til rannsókna á pýra-
mídum, og hefir hann ritað
mikið um athuganir sínar, og
svo aðrir síðar. Aldrei hefir
verið búið svo rammlega um
dauðs manns bein. Sjálf var
gröfin falin langt niðri í jörð,
undir sjálfri byggingunni.
Ótal krókastigir lágu að henni;
hafði öllu hugsanlegu hyggju-
viti verið beitt til að leyna
líkama hins framliðna. Þann-
ig voru þ e s s i r konungar
grafnir, mann fram af manni,
ásamt gimsteinum og alls
kyns skarti og dýrð. En ein-
mitt það var til þess, að þeir
fengu ekki að hvíla í friði.
Rannsóknir hafa leitt í ljós,
að þrátt fyrir allar Varúðar-
ráðstafanir h e f i r grafarró
þeirra allra verið raskað, að
undanteknum aðeins einum,
sem slapp úr ræningjahönd-
um. Er það álit fræðimanna
á þessu sviði, að margar graf-
anna hafi v e r i ð rændar
skömmu eftir að greftrun var
lokið, og þá ef til vill af sömu
mönnum, sem stóðu að jarð-
setningunni. Allur auðurinn,
sem þarna hafði verið hlaðið
saman, hvarf skjótlega, að
talið er, en múmíunum fleygt
út eða þær brenndar. Þessi
grafarrán urðu almenn og al-
ræmd, en engar varúðarráð-
stafanir gegn þeim dugðu. Þó
var það ekki fyrr en eftir
marga mannsaldra, að hætt
var að byggja pýramída og
jarða í þeim. Var þá tekinn
upp sá háttur að jarðsetja
konungborið fólk í áður
nefndum Kóngadalsgrafreit.
En einnig þar voru grafaræn-
ingjar fengsælir.
Tuíankhamun einn (um
1350) fékk að hvíla í friði um
aldirnar, unz gröf hans fannst
árið 1922. Þessi konungur
varð skammlífur og sat að
ríkjum aðeins um tíu ára bil.
Virðist hann hafa haft meiri
áhuga á trúarbrögðum en
landsstjórn. Hann reyndi að
koma á siðbót, en laut í lægra
haldi í viðureign sinni við
Amens, þjóðarguð Egypta á
þeirri tíð, og tilbiðjendur
hans. Ekkert vantar þó á, að
útför hans hafi verið gerð
vegleg. Slíkur var sá íburður
af gulli, gimsteinum og fágæt-
um munum í gröf hans, að
furðu gegnir. Þrjár stórar
stofur í Kairo geyma þessa
muni, og standa vopnaðir
verðir yfir þeim dag og nótt.
Gefur þessi aðbúnaður allur
nokkra hugmynd um, hvernig
muni hafa verið búið um fyr-
irrennara hans, sem voru af-
kastameiri landstjórar og sátu
lengur að völdum. Einnig
verður skiljanlegt, að alls-
lausir menn, sem vissu um
slíkan aðbúnað og auð í
dauðra manna gröfum, freist-
uðust til að ætla, að allt þetta
gæti fremur orðið til gagns
þeim, sem enn voru ofar
moldu.
RÓSETTU HELLAN
Egyptaland hefir þó lagt
fornleifavísiijdunum til annað
miklu merkilegra en pýra-
mídana og allt grafaglingur.
En það er Rósettu hellan, svo
nefnda, sem liðsforingi í her-
sveitum Napóleons fann við
Nílarósa árið 1789. En hún er
þannig til komin, að prestar
við Memfishofið ákváðu að
látá semja þakkarávarp til þá-
verandi konungs, Ptólemeus-
ar V (um 203—181 f. Kr.), og
höggva. það á steinflögu.
Ákveðið var, að ávarpið
skyldi skráð á þremur tungu-
málum. Efst á hellunni er það
ritað á helgiletri prestanna; í
miðju á demotísku, alþýðu-
máli Egypta, sem þá hafði
v e r i ð á vörum fólks um
nokkrar aldir, en neðst á
grísku. En það var einmitt
gríski textinn, sem reyndist
lykillinn að hinni gleymdu
þjóðtungu Egypta. Eftir langa
rannsókn tókst fronskum og
sænskum fræðimönnum að
ráða rúnir efri textanna, með
hliðsjón af þeim gríska, finna