Lögberg-Heimskringla - 12.11.1970, Blaðsíða 2

LÖGBERG-HEIMSKRINGLA, FIMMTUDAGINN 12. NÓVEMBER 1970
Á heiðinni
SMASAGA, EFTIR ÓLAF ÞORVALDSSON
Snemma dags mættust svo
til á miðri heiðinni bændurn-
ir Björn úr Dölum og Þór-
ólfur að Strönd. Þeir ráku
blátt áfram hina lausu hesta
sína þar saman. Þetta var
milli dagmála og hádegis fyr-
ir nokkrum árum.
Þarna bar þá saman fund-
um þessara æskuvina, sem
ekki höfðu sézt í full fjörutíu
ár. Báðir voru þeir lausríð-
andi, og báðir langt að komn-
ir, Björn úr Vestursýslu, Þór-
ólfur úr Austursýslu.
. Báðir voru þeir taldir stór-
bændur, hvor í sínu héraði,
og í forystumannahópi sinna
sveitunga. Allt, sem að ferð
þeirra laut, hestar þeirra svo
og allur ferðabúnaður, benti
til, að þar færu engir hinna
smærri bænda. Vel voru þeir
hestaðir, hvor þeirra rak tvo
lausa hesta, utan hvað klyf-
taska var á öðrum lausa hest-
inum hvors þeirra. Og hestar
þeirra runnu saman á hinum
mjóa heiðavegi. Við það kom
smá-stanz á ferðalagið.
Ekki höfðu þessir rosknu
bændur og langferðamenn,
lagt af þann ævaforna sið að
kastast á kveðjum, þegar
menn mættust á vegum úti,
og jafnvel ræðast nokkuð við.
Að þessu sinni vildi svo til,
að þessir ferðalangar, sem
bjuggu í svo mikilli fjarlægð
hvor frá öðrum, voru æsku-
vinir, sem fyrr segir. Um ára-
tugi vissu þeir nálega ekkert
hvor til annars, höfðu týnt
hvor öðrum. Aldur þeirra var
svipaður, nálægt sextugu.
Þ e g a r mennirnir höfðu
kastazt á kveðjum, störðu þeir
augnablik hvor á annan, svo
sem eitthvað löngu liðið svifi
þeim fyrir augu, unz Björn
segir: „Er sem mér sýnist, að
þetta sé Þórólfur?“
„Svo er“, segir Þórólfur,
„en er þetta virkilega Bjöm?“
„Jú, það er bara ég sjálfur“.
Við þetta snarast Björn af
baki, hvað Þórólfur einnig
gerði. Síðan heilsast þessir
gömlu vinir með mikilli blíðu.
Svo sem eftir þegjandi sam-
þykki tók hvor sína hesta,
vék þeim í grasbrekku utan
vegar, kippti af reiðverum og
beizlum, og settust svo báðir
efst í brekkuna.
Þórólfur segir: „Hestar okk-
ar hafa gott af að velta sér og
kæla. Ég sé, að báðir munum
við hafa farið nokkuð greitt,
hestamir eru sveittir og heit-
ir. Við vinnum upp aftur
þessa stund. En, hvað segir
þú, Björn. Á hvaða ferðalagi
ert þú hér, svo langt frá þín-
um heimahögum?"
„Það er von þú spyrjir“,
anzar Bjöm. „Þrátt fyrir mín
margvíslegu ferðalög fyrr og
seinna, þá hef ég sjaldan lagt
leið mína austur yfir þessa
heiði. Margar mínar seinni
ára ferðir, hef ég orðið að
fara í erindum sveitar minn-
ar, og svo er að þessu sinni.
Seg þú mér nú, gamli vinur,
hverju ég á það að þakka, að
fundum okkar ber hér sam-
an. Þú hefur þó ekki ætlað
að sækja mig heim?“
„Ónei, Björn minn, ekki
ætlaði ég að stýra svo manns-
lega, en oft hefur mig lang-
að til þess. En eftir að ég fór
að hafa ástæður til þess, þá
óx mér vegalengdin svo í aug-
um, að ávallt hvarf ég frá
því fyrirtæki. Fyrir löngu
hafði ég hugmynd um, hvar
þig væri að finna, sem er að
þakka starfi þínu í þágu þíns
sveitar- og sýslufélags, og
þannig hefur það ef til vill
verið fyrir okkur báðum“.
„Já“, anzar Björn, „þannig
var þetta fyrir mér, hvað þig
snertir, — en ég var að spyrja
þig um þessa ferð þína“.
„Já“, anzar Þórólfur, „ég er
bara á skemmtireisu, svo fag-
urt sem það er til afspumar i
af sveitabónda að vera. Tvö
af bömum okkar eru nú bú-
sett í eða í grennd Reykja-
víkur, og fýsti okkur foreldr-
ana að vita nokkuð um hagi
þeirra og afkomu. Þau segja
að vísu, að þeim vegni vel,
en við viljum vita hið rétta
í því efni, En seg þú mér,
Bjöm, nokkuð frá þér og þín-
um búskap“.
„Æ það er nú ekki mikið
að segja“, svarar Björn.
Að svo mæltu spratt Björn
upp, hljóp að klyftösku sinni,
kom þ a ð a n með óátekna
áfengisflösku og sagði: „Ég
tók þessa flösku með, ef ein-
hvem tíma þyrfti til að taka,
og finnst mér nú, að svo sé
komið, og gerðu svo vel. Við
skulum dreypa á þessu, ef
okkur yrði liðugra um tungu-
takið“. Þórólfur tók við flösk-
unni, en fór ekki óðslega að
neinu. Hann oþnaði hana og
tók af henni tappa-borðið,
rétti Birni og þakkaði fyrir.
Björn gerði henni svipuð
skil sem Þórólfur og segir:
„Ekki fórst þú harkalega að
henni þessari“, og brosti við.
Þórólfur svarar: „Það er
eitt minna mörgu lárisefna í
lífinu, að ég hef verið lítið
gefin fyrir áfengi. Þó verð ég
ávallt að eiga það, en meira
er það fyrir aðra en mig. En
það verð ég að segja, hvort
mér er fært það til lofs eða
lasts, að áfengi veiti ég ævin-
lega í hófi. En mér sýnist,
Björn, að þú farir ekki harka-
lega að flöskunni frekar en
ég. En segðu mér nú eitthvað
um líf þitt og störf, frá því
að við skildum fyrir nær
fjörutíu árum“.
Björn svarar: „Frá mér er
lítið að segja, þó að margt
hljóti að bera við í lífi manna
á fjörutíu árum. Það munum
við báðir þekkja. Ég vil þó,
forni félagi, gera þér ein-
hverja úrlausn, en verð þó
stökum staðar og stundar að
fara þar á skemmsta vaði. Við
ættum að ná til byggða í
kvöld, verði ég stuttorður“.
Að þessum formála Björns
loknum, sögðu þessir æsku-
vinir og félagar það mark-
verðasta úr ævi þeirra og
starfi um fjörutíu ár. Þótt
þessir fornu félagar legðu
fyrir sig sama lífsstarfið,
landbúnað, og þar af líkt í
höfuðgreinum, má þó draga
það af 1 í f s h I a u p i þeirra í
megindráttum, að í upphafi
og frameftir búskaparárunum
hafi aðstaða þeirra verið all
ólík. Þó má fullyrða, að þau
hjónin sem erfiðari aðstöðu
áttú nokkur fyrstu árin, Þór-
ólfur og kona hans, sigruðu
undrafljótt, fátækt og erfið-
leika. Um þetta fórust Þórólfi
meðal annars orð á þessa leið:
„Það, sem ég minntist á hér,
hvernig við eignuðumst jarð-
ir okkar á algjörlega gagn-
stæðan hátt, mátt þú ekki
taka sem öfund í þinn garð,
að þú fékkst fasta jörð með
konu þinni, en ég varð að
kaupa mína, þá í litlum efn-
um. Nei, vinur, þetta er ekki
í þá átt. Ég vildi aðeins segja
! þér frá kvonfangi mínu og
konu minni í þessu sambandi.
Kona mín var dóttir fátæks
bónda. Það var því líkt á
komið með okkur hjóna- efn-
unum, að bæði vorum svo til
jafn fátæk aS^fjármunum, en
hún var rík af öllu því bezta,
sem eina konu má prýða“.
Þannig ræddu þessir æsku-
vinir, sem voru nú taldir með
mestu og stærstu bændum
sinna sveita, það markverð-
asta í lífi þeirra og starfi síð-
ustu fjörutíu árin.
Eftir andartaksþögn heldur
Þórólfur áfram máli sínu á
þessa leið: „Við höfum sagt
hvor öðrum svona undan og
ofan af um líf okkar og störf,
og spannar sú saga um öll
okkar manndómsár. Hér var
þó ekki um neinn umhugsun-
artíma að ræða, þar eð hvor-
ugan mun hafa óráð. fyrir, að
fundum okkar bæri saman að
þessu sinni. Ég er því þess
fullviss, að það, sem við höf-
um sagt hvor öðrum hér, er
ekki marg uppbakað, yfir-
strikað og inní-bætt, þar eð
til þess gafst enginn tími, þó
að við hefðum haft þar til
nokkra löngun. Þinnar hrein-
skilni og drenglundar minn-
ist ég enn svo vel, Björn, að
ég veit, að þín saga er sönn.
Um mína sögu verður þú að
dæma“. Og Þórólfur hélt máli
sínu áfram:
„í dag er okkur hulið, hvort
fundum ber oftar saman, þótt
ég gjarnan vildi, að það mætti
verða. Vegna þessarar óvissu,
sem yfir næstu fundum okk-
ar hvílir, er bezt, að ég segi
þér frá óvæntu atviki, sem ég
var nokkur þátttakandi 1 á
leið minni hi.ngað. Það er víst
ekki ulveg íétt lekið til orða,
að ég hafi verið þátttakandi,
nær væri líklega að segja, að
ég hafi aðeins verið þar hlut-
laus sjónar- og heyrnarvottur
og það af hreinni tilviljun,
að ég nefni svo, — en undar-
legri tilviljun.
Ég hafði verið á ferðinni í
tvo daga, og síðari dagurinn
kominn að kvöldi. Þetta voru
langar dagleiðir. Síðari dag-
inn, sem var laugardagur,
hafði ég hugsað mér að ná til
og gista á kirkjustað, sem
einnig er prestssetur, og fá
gistingu þar og hvíla mig og
hestana y f i r sunnudaginn.
Setur þetta var ekki langt úr
leið minni. Presturinn og ég
vorum kunningjar frá upp-
vaxtarárum ■ okkar, og hafði
fundum ekki borið saman um
langan tíma Ég náði þangað
á síðustu háttumálum. Prest-
ur var heima. Þegar hðnn
hafði áttað sig á, hver sá var,
er leitaði húsa hans, þá fagn-
aði hann mér vel og sagðist
vonast til, að ég hvíldi mig og
hesta mína þar yfir sunnudag-
inn. „Þú veizt líka, að það er
hvíldardagur“, bætti hann við
og brosti, gamla, fallega bros-
inu, sem 'ég mundi svo vel
eftir frá æsku okkar.
Ég þakkaði, sagðist hafa
verið að strekkja við að ná
hingað, helzt áður en allir
væru gengnir til náða.
Prestur greip mig á orðinu
og segir: „Úr því, að áætlanir
þínar stóðust, svo sem flestar
þínar aðrar, eftir því sem ég
hef haft spurnir af, þá vona
ég, að þú látir eftir okkur
báðum að verða hér um kyrrt
á morgun. Konan mun eiga
eitthvað í búri sínu, og vel
skal fara um hesta þína, sem
ég veit að þér er annt um“.
í þessum svifum kom kona
prestsins inn og bar mér mat.
Hún bað mig gjöra svo vel
og reyna að gera mér gott af
því, sem fram væri borið,
hvað ég þakkaði, og taldi enga
neyð. Þegar konan hafði sett
frá sér matinn, þá kynnti
presturinn okkur. Ég hafði
ekki séð hana fyrr en nú.
Þetta er glæsileg kona og góð-
mannleg. Þegar kona prests-
ins kom inn aftur til að taka
af þorðinu, sagði húh manni
sínum, að rúm handa mér
væri til reiðu í gestastofunni,
þegar mér sýndist. Ég þakk-
aði, svo og fyrir góðan beina.
Að því búnu bauð hún mér
góða nótt og gekk fram.
Við stóðum upp frá borð-
inu, og presturinn segir: „Ég
veit þú ert hvíldar þurfi eftir
langa dagleið, en eigum við
ekki að tylla okkur augna-
blik inn í skrifstofu mína, ég
held ég eigi sæmilegan vindil,
ef þú vilt fá þér nokkra
drætti undir svefninn?“ Ég
kvaðst þiggja það, ég væri
vanur að reykja eina pípu að
kvöldi, áður en ég legðist til
svefns, svo að þetta yrði þá
svo sem ég væri kominn
heim.
Þegar við höfðum setið litla
stund og notið vindla okkar,
segir presturinn:
„Þú munt aldrei hafa heyrt
til mín í kirkju? Ég var víst
ekki farinn að huga að þeim
málum, þegar við vorum sam-
an við sjóinn. Nú vill svo til,
að ég á að messa hér á morg-
un, ef guð lofar. Einnig á að
fara hér fram jarðarför, og
verð ég að sjálfsögðu að reyna
að tala þá yfir hinu látna
sóknarbarni mínu. Og fyrst
við hjónin vorum svo heppinn
að fá þig, gamli æskuvinur,
sem gest okkar, vel þeginn og
velkominn gest, þá vona ég, f
að þú gerir okkur hjónum og
kirkju minni þá sæmd að
vera við messu hér á morg-
un. Einnig vona ég, að þú
verðir hér aðra nótt, og vona,
að þá fái ég að heyra frá þér
kost eða lÖst á mér sem kirkj-
unnar þjóni, eftir að þú hefur
heyrt mig tala yfir lifendum
og dauðum. Þó verð ég að
játa, að ég held að ég verði
dálítið feiminn í kirkjunni á
morgun, þar eð ég veit, að
þú hlustar á mig, eini maður
þar, sem þekkti mig sem
ærslafullan ungling, sem lítið
var farin að hugsa um alvöru
lífs og dauða. Svo fráleitt var
mér þá prestsstarfið, að ef
einhver hefði sagt við okkur,
að hann vissi fyrir víst, að
annar hvor okkar yrði prest-
ur, en væri ekki alveg viss,
um, hvor okkar það yrði og
skyldum við nú segja sér álit
okkar, hefði ég óðar sagt, að
ef svo ætti að verða, þá yrði
það þú, Þórólfur.
Þessi spuming, sem aldrei
var spurð, hefur á stundum,
einkum við ýmis tækifæri,
flogið mér í hug, og oftast
komizt að þeirri niðurstöðu,
að ég hafi orðið það, sem þú
hefðir átt að verða, og öfugt.
Af fornum kynnum okkar
veit ég, að þegar þú á morgun
hefur heyrt og séð mig inna
af hendi störf sem kirkjunnar
þjónn og segir mér svo kost
eða löst þar á af fullri hrein-
skilni, sem ég veit að þú ger-
ir, þá munt þú taka á göll-
um mínum jafn mjúklega og
þú tókst á mér í æsku okkar
og sagðir mér til og leiðbeind-
ir í minni vankunnáttu, og er
sú skuld mín ógredd enn. Og
úr því ég minntist á skuld,
er skuld mín við þig ekki sú
eina. Þegar mér lá mest á
við nám, við prestsþjónustu-
starf og við búskap og ég
naut ekki lengur þinnar for-
sjár og handleiðslu, var mér
sendur annar leiðbeinandi og
hjálparmaður, þar sem er mín
elskulega og frábæra eigin-
kona. Skuldir mínar við hana
og þig fæ ég aldrei greitt að
fullu“.
Þegar séra Vigfús, en svo
heitir presturinn, en kona
hans Valgerður, — og hef ég
líklega ekki getið þessa áður,
— haíði lokið rnáli sínu,
sagði ég: