Alþýðublaðið - 09.10.1962, Blaðsíða 7

GYLFTÞ.
GÍSLASON:
U STJORNA
SÍÐASTLIÐINN föstudag flutti Gylfi Þ. Gísla
son viðskiptamálaráðherra ræðu á aðalfundi
Verzlunarráðs íslands. Þar fjallaði hann um af-
stöðu þjóðarinnar til Efnahagsbandalags Ev-
rópu, og hefur blaðið áður skýrt frá þeim hluta
ræðu hans. Hann ræddi einnig viðskiptamái sér
staklega, og kom svo að erfiðasta kafla efnahags
lífsins, kaupgjaldi eg verðlagi. Um það fjallar
kafli í ræðu hans, sem hér birtist.
HIKLAUST má fullyrða, að á-
standið í gjaldeyrismálum, pen-
ingamálum og fjármálum hafi
mjög batnað á starfstíma núver-
andi ríkisstjórnar og sé nú komið
i gott horf. Hins vegar hefur þró-
unin í kaupgjalds- og verðlagsmál-
um verið uggvænlegt að ýmsu
leyti. í upphafi starfstíma ríkis-
Stjórnarinnar tókst að vísu að
stöðva hina skaðlegu verðbólgu-
þróup, sem staðið hafði að heita
mátti látlaUst síðan á styrjaldarár-
unum. Hafði þetta fljótlega mikil
áhrif til góðs á þróun efnahags-
mála. En það er ástæðulaust Og
væri raunar skaðlegt að draga
fjöður yfir það, að á þessu sviði
varð mikil breyting sumarið 1961
og að þróunin hefur síðan orðið
önnur en ríkisstjórnin stefndi að í
Upphafi. Vorið 1961 hækkuðu laun
Um 13—19%. Var það augljóslega
mun meiri launahækkun en svar-
aði til samtíma aukningar þjóðar-
framleiðslunnar, enda hafði lítil
aukning orðið á þjóðarframleiðsl-
unni á árinu 1960 og verðlag á út-
flutningsvörum. farið lækkandi. Af
þessum sökum reyndist gengis-
breyting óhjákvæmileg. Kaup-
hækkanirnar og gengisbreytingin
höfðu síðan í för með sér veru-
legar' verðhækkanif, sem þó urðU
nokkru minni en meðalkauphækk |
unin, þannig að raunveruleg laun'
munu á árlnu 1961 hafa hækkað,
um 3—4% að meðaltali.
í kjölfar hinna miklu kaup-
hækkana og gengislækkunarinnar
á árinu 1961 hlaut að sigla verðr
þensla, og nokkur hætta hlaut áð
vera á þvi, að verðbólgu-hugsunar-
háttur tæki á ný að festa rætur.
Ríkisstjómin hlaut að telja það
eitt meginverkefni sitt undir þess-
um kringumstæðum að stuðla að
áframhaldandi trausti þjóðarinnar
á því, að takast mætti að varðveita
heilbrigðan grundvöll undir at-
vinnurekstri landsmanna og koma
eftir því sem unnt væri í veg fyrir
rýrnun á gildi krónunnar. Ríkis-
| stjórnin lagði því áherzlu á að láta
I þessa þróun ekki verða til þess, að
aukning bankaútlána færi fram úr
aukningu sparifjár, eða að halli
yfði hjá ríkissjóði, auk þess sem
ströngu verðlagseftirliti hefur ver-
ið haldið. Það var stefna ríkis-
Stjómarinnar, að kaupgjald héld-
iSt stöðugt, þangað til 4% aukn-
ing sú yrði á kaupgjaldi, sem samn
ingar gerðu ráð fyrir að taka
skyldi gildi 1. júní 1962.
í ársbyrjun 1962 ræddu full-
trúar Alþýðusambandsins við rík-
isstjórnina og báru fram ýmsar ósk
ir um breytingar á gildandi stefnu
í efnahagsmálum. Ríkisstjórnin lét
hins vegar í ijós áhuga sinn é því
að athuga möguleika á styttingu
vinnutíma og aukningu fram-
leiðsluafkasta til þess að bæta
raunveruleg kjör launþega. Ríkis-
stjórnin benti ennfremur á, að sú
kauphækkun, sem taka ætti gildi
1. júní væri meiri en árleg aukn-
ing á framleiðsluafköstum væri
yfirleitt og að meiri kauphækkun
ið hefur á þessu ári, er þess vegna 1 voru í ársbyrjun 1960, eða um 4—
ekki miklu minni en sú, Sem varð 5% hærri. Má telja það góðaní á-
á árinu 1961 og leiddi til gengis-
lækkunarinnar í ágúst á því ári.
rangur af stefnu núverandi rílfis-
stjórnar í efnahagsmálum, þegar
Nú eru aðstæður til þess að greiða , það er haft í huga, að á sama típa
hækkað kaup hins vegar mun hefur þjóðinni tekizt að koma séi
betri en í fyrra. Bráðabirgðatölur
benda til þess, að aukning þjóðar-
framleiðslunnar á árinu 1961 hafi
vérið um 5% eða meiri en á
nokkru ári síðan 1955. Vonir
standa til þess, að aukningin verði
ekki minni á þessu ári, og útflutn-
ingsverðlág er nú um 4% hærra
en það var 1961. Gjaldeyrisstað-
án er einnig góð, og miklu betri en
um mitt ár 1961, þegar svo að
segja enginn gjaldéyrisforði var
fyrir hendi. Aukinn útflutningur
og sterk gjaldeyrisstaða gera það
mögulegt að mæta auknum inn-
flutningsþörfum. Ef . kaupgjald
héldist nú stöðugt óg réttri stefnu
hefur þjóðinni tekizt að koma sér
upp gjaldeyrisforða, sem í ágúst-
lok nam 879 millj. kr., og aiika
sparifé sitt innanlands um l?Ci>
millj. kr.
Þjóðin hefur aldrei verið jafn-
vel búin framleiðslutækjum jog
aldrei ráðið yfir jafn mikilli tækni
þekkingu og nú. Skilyrði til þess:
að láta raunveruleg laun halda á-
fram að hækka eru því betri nú exl
nokkru , sinni fyrr, ef rétt er á
málum haldið og ekki vikið . af
þeirri braut, að halda jafnvægi 1
búskap þjóðarinnar inn á við og
út á við. Til þess að það megi t k-
ast verður að stjórna peninga- og
fjármálum landsins af festu *og
launþegar og atvinnurekendur og
samtök þeirra verða að sýna á þvi
fullan skilning að frekari almenn-
er áfram beitt í peningamálum og.
gæti því ekki orðið raunhæf nema j fiármálum ríkisins, ættu að vera
fyrir takmarkaðan lióp launþega. i tök á að varðveita hagstætt jafn-
Ríkisstjórnin benti ennfremur á, vægi á grundvelli þess kaupgjalds, me'gl ekSd'ei^
að lægstlaunuðu verkamennifnir sem nu er greitt. (gér sta6 um skeig Jafnvægi j ef?a_
hefðu fengið minnsta hækkun á Aætlað hefur verið, að kaup- hags)ífi þjóðarinnar er fyrst cg
kaupi sínu árið á undan, og húh hækkanirnar á þessu ári, sú hækk-
teldi því sérstaka kauphækkun un á verði landbúnaðarafurða, sem
þeim til handa geta komið til í kjölfar þeirra sigldi, og sú hækk-
greina; ef aðrir launþegar gerðu! un, sem orðið hefur á farmgjöld-
ekki kröfu til liins sama sér til, um, auk þeirra hækkana, sem ekki
handa. Þessar viðræður Alþýðu- j voru komnar fram áður vegna
sambandsins og ríkisstjórnarinnar j kauphækkananna og gengislækk-
leiddu því miður ekki til neinnar unarinnar í fyrra, munu hækka
niðurstöðu. Vinnuveitendur og
verkamenn sömdu hins vegar um
5% hækkun til viðbótar þeim 4%, væntanlega allar komnar fram fyr- ríkisstjórnin að vinna að samn-
ir árslok og munu þá hafa hækkað íngU framkvæmdaáætlunar fyrir
vísitöluna upp í 126 stig, Hún verð næsfu fjmm ár. Ríkisstjórnin hef-
ur .því í árslokin líklega um 26% ur í samvinnu við Seðlabankann og
hærri en þegar framkvæmd hinn- Framkvæmdabankann komið á féti
ar nýju stefnu í efnahagsmálum sérstakri stofnun, Efnahagsstofn-
var hafin. Meðal-kauphækkunin á uninni) tn þess að hafa með hönd-
þessum tíma hefur orðið eitthvað um samningu þessarar fram-
sem áður höfðu verið ákveðin. Fag
lærðir verkamenn fengu síðar 7 —
16% hækkun til viðbótar 4%. Mel-
alhækkun faglærðra og ófaglærðra
verkamanna er liklega um það bil
8% í viðbót við 4%, þannig að
kaupgjald hefur á þessu ári hækk-
fremst nauðsýnlegt til jþe_ss. ,a9
uppbygging atvinnuveganna geti
orðið með heiibrigðum hætti og á
traustum grunni. Til þess að stuðlá
að því, að svo megi verða, og fjér-
magn þjóðarinnar, bæði innlept
sparifé og érlent lánsfé, sem notað
er til framkvæmda, beinist inn á
framfærsluvísitöluna um því sem'sem hagkvæmastar brautir frá
hæst 9%. Þessar hækkanir verða þjóðhagslegu sjónarmiði séð, cr
að um þvi sem næst 12% að með-1 yfir 30%, þannig að raunveruleg
altali. Kauphækkun sú, sem orð-l laun eru nú nokkru hærri en þau
Framh. á 13. síðu
íslendingar hafa ekki mikið hait
af auðhringum að segja enda þótt
þegar séu í landinu nokkur stór
fyrirtæki. Erlendis er það algengt,
að fyrirtæki bindist samtökum og
myndi samsteypur eða hringa.
Orðið hringur hefur í hagfræð-
inni ákveðna merkingu en hér á
landi hefur þetta orð verið misnot
að eins og mörg fleiri. Ég hef áður
rætt í Alþýðublaðinu um tvö hug-
tök, sem mjög hafa verið misnotuð
í ræðu og riti, einkum af stjórn-
málamöhnum, þ.e. hugtökin verð
bólga og dýrtíð. í þessari grein
ætla ég að ræða lítillega um hug
tökin hringur og einokuu og þó
einkum það fyrrnefnda þar eð ég
: mun ef til vill síðar ræða nánar
1 það síðarnefnda í grein um verð-
lagsmálin almennt.
Ástæðan fyrir því, að fyrirtæki
bindast samtökum er sú, að með
því vilja þau hafa áhrif á verðmynd
unina á markaðnum og þá oftast
á þann veg að halda verðinu uppi.
SIS
INGAR?
Samtök fyrirtækjanna geta verið
mjög margvisleg. Skipta má fyi-ir
tækjasamtökum í tvennt eftir þvi,
hvort um er að ræða samtök fyrir
tækja í sömu grein, eða sam-
tök fyrirtækja er taka við hvert af
öðru. Samtök fyrirtækja í söniu
grein nefnast lárétt samtök en sam
tök fyrirtækja er framleiða hvert
fyrir annað nefnast lóffrétt sam-
tök. Dæmi um hin fyrrnefndu
samtök er Sölumiðstöð hraðfrysti-
húsanna sem er sölusamband
frystihúsa. Sölumiðstöðin hefur
stofnað ýmis dótturfyrirtæki eins
og t. d. Coldwater, og mætti segja,
að samtök SH og þess fyrirtæki
væru lóðrétt.
Þá má ennfremur skipta fyrir-
tækjasamtökum í hópa út frá þvi
sjónarmiði hvort fyrirtækin i sam
tökunum eru sjálfstæð 1 lögfræði-
legu og efnahagslegu tilliti eða
' ekki. Haldi fyrirtækin sjálfstæði
(sínu í þessu efni eru samtök þeirra
'nefnd fyrirtækjasambönd (kartel).
BJORGVIN
GUÐMUNDSSON
| En glati fyrirtækin sjálfstaaði
sínu er talað um samsteypur ‘og
hringa. Samtök fyrirtækja, er hafa
bæði glatað lögfræðilegu og efna-
j hagslegu sjálfstæði sínu. eru þá
! nefnd samsteypur (trustar) en sam
j samtök hinna, er aðeins hafa glat
I að efnahagslegu sjálfstæði sír.u,
; eru nefnd hringar (konzernar).
j Er við liöfum athugað þessi hug-
; tök og lítum á þau íslenzk fyrir-
: tæki er einkum hafa gengið undir
Framhald á 13. síffu. "
ALÞÝÐUBLAÐIÐ
október 1962