Alþýðublaðið - 26.10.1962, Blaðsíða 7

eftir Þorvald
Sæmundsson
Þurfa íslenzKir niennta-
menn að flýja land"
Ertu á förum elsku-vinur!
út í heiminn, vestur í bláinn?
Á að fara á ólgusjáinn
ættar vorrar megin-hlynur?
Finnst þér ekkert vera að
vinna,
vegur enginn heima á Fróni?
allt frá jökli út að lóni
ekkert viðnám kratta þinna?
Þannig hefst hið áhrifa-
mikla kvæði Guðmundar
Friðjónssonar, BRÉF TIE VIN
ÁR MÍNS, en kvæði þetta
orti Gúðmundur árið 1?00 og
sendi það vini sínura Baldvini
Þorgrímssyni í Nesi í Aðaldal,
er um þær mundir hugðist
flytjast alfarinn af landi hrott
til Ameríku. Sagt er. að Bald-
vin hafi hætt við förina, cftir
að hafa lesið þetta áhrifa-
mikla bréf vinar sins. Þannig
varð einni grein him norræna
kynstofns bjargað frá því að
sogast í vesturheimska þjóðar-
hafið, sem á þeim árum hreif
svo marga og skilað’i þeim
ekki aftur á strönd ættjarðar
þeirra.
Á síðustu árum 19. aldar-
innar voru, sem kunnugt er,
svo miklir fólksflutuingar héð-
an af íslandi til Ameríku, að
margir töldu liorfa til land-
auðnar. Þá höfðu um alllangt
árabil verið mikil liarðindi hér
á landi, einkum á árunum frá
1880 til 1890, stór hluti búpen-
ings bænda hafði fallið úr
hor, eldgos og jarðskjálftar
höfðu gert mikinn usla og
hinn „forni fjantli', hafísinn.
lá árlega við land langt fram
á sumar og lokaði flóum og
fjörðum. Vegna hins erfiða ár-
ferðis, mátti svo heita, að að-
alatvinnuvcgir þióðarinnar,
Iandbúnaður og fiskveiðar,
sem stundaðir voru með sama
frumstæða hætti og átt hafði
sér stað allt frá landnámsöid,
væru í kalda koli. Þjóöin
hjarði hnípin og úrræðalaus í
torfbæjum sínum, varnarlaus
gegn sjúkdómum og óáran nátt
úrunnar. Það var því eigi ó-
eðlilegt, þótt ýmsir hygðu þá
á brottflutning af landinu £
von um bétri og bjartari fraui-
tíð sér og börnum sínum til
handa . í hinu mikla Gósen-
landi, Ameríku, en margir
höfðu heyrt ýmsar kyrijasögur
um hagsæld og árgæzku þar
vestra. íslenzku landnemanna
beið þó enginn rósadars fyrst
eftir að vestur kom. Flestir
urðu að heyja ecíl'Sa baráttu
við sjúkdóma og óblíð nátt-
úruöfl í hinum nýju heimkynn-
um. En dugur og þrautseigja
hins norræna kynstrfns bar
bá að lokum sigur úr býtum
svo að nú njóta afkomendur
íslenzku afkomendanna hag-
sældar og haming.m £ hinu
mikla og auðuga landi, þar sem
afar þeirra og ömrnur háðu
sitt lífsstríð forðum.
Það er alltaf miki! blóðtaka
fyrir þjóð, þegar stór hópur
þegnanna tekur þá ákvörðun
að segja skillð við land sitt og
þjóð og setjast að í ný.ju landi
meðal framandi þjóðar eða
þjóðabrota, eins og islenzku
landnemarnir gerðu. Einkum
er þetta tilfinnanlegt fyrir
smáþjóð eins og okkur íslend-
inga, sem búum í stóru og lítt
numdu landi og rncgum ekki
við því að missa ungt og dug-
niiklð fólk frá uppbygging-
ar~ °e endurir.isnarstarfi,
Hér fór betur en á horfðist.
Fólksflóttinn til Ameríku
stöðvaðist um aldamótin. Vold
ug þjóðarvakning íór um land
iS, begar árferðið fór batnandi,
og fólkið fékk aftnr trú á larnl
ið. Ný og fullkomnari fram-
leiðslutæki til lands og sjávar
tóku smám saman að Ieysa hin
gömlu og úreltu af hólmi, og
um leið fór efnahagur þióðar-
innar batnandi. Skáiil og stjórn
málamenn, sem jafuframt voru
HUGSJÓNAMENN. hvöttu
þjóðina til starfs og dáða og
bentu henni réttilega á auð-
æfi hafs og moldar og hver
framtíð biði þjóðarínnar, ef
réttilega væri á málefnum
hennar haldið. Með liinu
stjórnarfarslega fuilveldi,
1918, má segja að lokasigrin-
um í aldalangri stjórnaríars-
legri sjálfstæðisbaráttu væri
náð, og úr því var það þjóð-
arinnar sjálfrar að sýna hvers
hún væri rnegnug.
Það, sem áunnizt hefur hér
á landi andlega og efnahags-
lega frá síðustu aldamótum er
öllum kunnugt. Margir likja
því við kraftaverk, þegar tiilit
er tekið til fámennis þjóðarinn-
ar og legu lándsins. Nú kemur
árlega til landsins fólk af ís-
lenzku bergi brotið, sem býr
meðal stórþjóða og í löndum,
sem búa yfir miklum og marg-
breyttum náttúruauðlindum.
Þetta fólk fyllist undrun og að-
dáun, þegar það sér hvað hér
hefur verið.gert á fáeinum ára-
tugum og hvað verið er að frarn-
kvæma. En ísland nu amans
*væri ekki það, sem það er í
dag, ef allir hefðu fluið iaud,
þegar mest blés á móti á síð-
ustu öld. Þeim sem eftir urðu í
landiuu, buðu erfiðleikunum
byrginn og héldu ótcauðir á-
fram uppbyggingarstarfinu, er
það að miklu leyti að þakka, að
íslenzka þjóðin býr nú við hag-
sæld og velmegun.
II.
Þótt margt hafi áunnizt á
landi hér á þeim rúmlega ald-
arhelmingi, sem liðinn er síð-
an fólksflóttanum til Ameríku
lauk, og afkoma og efnahagur
almennings sé nú talinn með.
því bezta, sem þekkist í öðrum
löndum, virðast þó ýmslr van-
kantar á okkar þjóðfélagshátt-
um og þjóðarbúskap. Þótt þjóð-
in vinni mikið og mikilla verð-
mæta sé aflað og framleiðslan
aukist ár frá ári virðast margir
vera óánægðir með kjör sín og
hlutskipti. Hörð barátta er háð
milli stétta og starfshópa um
skiptingu þjóðarteknanna og
fáir eru ánægðir með það, sem
í þeirra hlut kemur. Mörgum,
sem þjóðnýt störf vinua, finnst
að þeir beri of lítið úr hýtum
miðað við aðra, sem bctri að-
stöðu hafa til þess að ná í
sinn vasa álitlegum fjárfúlgum
með ýmmiss konar braski og
spákaupmennsku. Þessi barátta
um skiptingu þjóðarteknanna
virðist færast í aukana eftir
því,. sem meira aflast og al-
menn velmegun verður meiri
og jafnari. Þessi. óheillaþróun
er háskaleg. Hatröm stéttabar-
átta um skiptingu þjóðartekn-
anna getur auðveldlega leitt til
þess ófarnaðar, að þjóðin glati
bæði frelsi sínu og þeim Hfs-
gæðum, sem henni hefur tekizt
að höndla.
Einn þáttur þessaiar haráttu
um skiptingn þjóðarteknanna
hefur nú hin síðustu ár beinzt
á þær brautir öfugþróunar. að
fólksflótta úr landinu hefur
nokkuð gætt. Að vísu hefur
þetta verið í fremur smáum
stíl enn sem komið er. en suma
þeirra, sem farið hafa, liefur
þjóðin sízt mátt missa. Á ég
hér við ýmsa menntamenn, svo
sem lækna, verkfræðinga o. fl.
tæknimenntaða menn, sem
skortur er á í landinu. Að vísu
verður aldrci við því spornað
til fulls í lýðfrjálsu landi eins
og hér, að einstaklingar eða
fjölskyldur flytjist til anuarra
landa og setjist þar að til lengri
eða skemmri tíma, ef þetta í ólk
telur sér það á einhvern hátt
hagkvæmara en dveljast hér
heima. Til slíkrar ákvörðunar
geta Iegið ýmsar eðlilegar or-
sakir, sem ekki er rétt að hindra
né hefta. En því fleiri, sem
flytjast af Iandi burt og því
hæfari, sem þeir merin eru, því
meira og tilfinnanlegra tjón er
það fyrir okkar Htla þjófffélag,
þar sem allt er í örri mótun og
vexti og flest þarf að byggja
upp frá grunni.
En hvað er hægt að gera til
þess að koma í veg fyrii' að
þjóðin missi fieiri vel menntaða
hæfileikamenn úr landi? Tvennt
virðist aðallega koma til greina
í því sambandi. í fyrsta lagi
verffur þjóðfélagið að greiða
mennta- og vísindamönnum sin
um hærri Iaun fyrir störf þeivra
en þeir nú hafa, og í öðru 3agi
verður að búa þeim svo göð
starfsskilyrði, að þeir eigi ekki
á hættu að standa í stað eða
jafnvel koðna niður í starfs-
greinum sínum, heldur geti
unað ánægðir hlutskipti sínu
við hin þjóðnýtu störf. sem
þjóðfélagið hefur faHð þeim á
hendur.
En þjóðfélagið á ekki eitt
alla sök á misfellum þeim, sem
hér hafa lítillega verið raktar,
þótt sumir, sem xun þessi mál
ræffa og rita, láti í það skír.a.
Mennta- og vísindamenn þjóð-
arinnar verffur aff gæta þess,
A® ÞEIR EIGA LÍKA SKyLD-
UM AÐ GEGNA VIÐ LAND
SITT OG ÞJÓÐ. Þjóðfélagið
hefur veitt þeim margvísleg
tækifæri til þess að menntast
og þroskast og stutt þá á marg-
an hátt á löngum námsferii
Þeirra. Því væntir það þess að
fá að njóta starfskraiia þeirra
að námi loknu. Og það mun
flestum finnast sanngirnis-
krafa. Þótt menntamennirnir
hafi ef til vill á námsámm sín-
um erlendis, kynnzt betri að-
búð og meiri tekjumöguleikum.
sem ýmsum afburðainennum
eru þar búin en íslenzbir
menntamenn geta vrenzt að
verða aðnjótandi hér heíma,
er ósanngjarnt að gera þær
kríifur á hendur okkar fámenra
þjóðfélags, aff það geti greitt
þeim sömu. iaun og erlend auff-
félög effa vísindastofnanir geta
greitt afburðamönnum á sviði
vísindaiðkana.
Það er engin nýiunda, að er-
Iendar menntastofnanir eða
aufffélög bjóði £ íslenzka
menntamenn, sem getið liafa
sér orðstírs á sviði lærdóms
eða vísindaiðkana. Stundum
hefur hinum erlendu aðilum
tekizt að fá þá til að starfa hjá
ser um lengri effa skemmri
tima, en hitt mun miklu al-
gengara, að íslendingar liaíi
hafnað slikum gylliboffum og
kosið heldur að starfa heima
a ættjörðinni. Má í því sam-
bandi minna á nokkur dæmi.
sem alþjóff ern kunn.
Um 1915 var ungur, íslenzk-
nr menntamaður að Ijúka náini
i norrænum fræffum við Hafn-
arháskóla. Fór mikið irð af
gáfum hans og lærdómsframa.
Mun honum hafa staffið til boða
kennarastaffa viff Oslóai -háskóla
og ef tii viii við fleiri erlenda
haskóla. En hann kaus licldur
aff hverfa heim og gerasi kenn-
ari við hina ungu og fátæku
menntastofnun, Háskóla ís-
lands, og helga henni krafta
sma og þckkingu. Nú mnnu
flestir Islend ngar, sem láta sér
annt um íslenzk fræðí og hók-
menntir, vera þakklátir hessum
Framh. á 14. siðu
ALþ.ÝÐUBLAÐIÐ - 26. októt?er 1962 y
íiluA-iíJUurcjJA • v-;. tf