Baldur - 23.09.1908, Qupperneq 3

B A L D U R, VI. ár, nr. 22.
ILL TIÐIUDI
VESTAN UM HAF.
Fáránlegt
trúmálaofstœki.
Frá kyrkjuþingi lúterskra landa
vorra í Vesturheirai hafa borist
tíðindi, sem hljóta að vekja óhug
með hverjum þeim er ann frjálsum
hugsunum íslenzkra manna.
Kyrkjuþingið hefir samþykkt að
hætta á næsta ári við fslenzku-
kennslu þá, sem það hefir haldið
uppi nokkur ár við lærða skóla
vestra,
Þessari merkilegu samþykkt
veldur trúarofstækið og drottnun-
argirnin.
Skólamá! Vestur-íslendinga er
nærri þvf jafngamalt kyrkjufjelagi
þeirra. Og framan af hugsuðu
menn ekki um annað en sjerstaka
skólastofnun. Hugmyndir um
hana voru nokkuð á reiki, Sumir
hugsuðu sjer fullkominn æðri skóla,
eins og þeir tíðkast vestra, sam-
svarandi mcnntaskólanum hjer,
nema hvað heimspekinámi er þar
við bætt. Fyrir öðrum vakti
nokkurskonar undirbúningsskóli
undir æðri menntastofnanir. í
hugum sumra manna átti þessi fs-
lenzki skóli að vera vörður fslenzks
þjóðernis. í hugum annara, kast-
ali lúterskrar kristni. Stundum
var honum jafnvel aetlað að bæta
úr prestafæð Vestur-íslendinga.
Fje var safnað árlega til þessar-
ar skólastofnunar. En þcgar það
hafði verið gjört um mörg ár, fóu
mönnum að verða Ijóst, að Vestur-
íslendingum yrði um langan tfma
ofurefli að koma upp stofnun, sem
kæmi að fullu haldi og þeir væri
fullsæmdir af.
Þcir tóku þá einkar viturlegt
ráð. Með mikilli fyrirhöfn tókst
þeim að fá h&skólastjórn Manitoba-
fylkis til þess að viðurkent a {*•
lcnzka tungu jaf n gilda fíðrum
tungum við stúdentspróf, o; nem-
endur gátu kosið sjer íslenzku f
stað eitihvers annars hinna nýju
tungumála. Að þvf fengnu stofn-
uðu þeir kennaraembætti við einn
af hinum æðri skólum f Winnipeg
Wesley College, sem er eign Me-
þódista kyrkjuntiar. Aðrir þess
konar skólar en kyrkjttskólar eru
þar ekki til.
Sjera Friðrik J. Bergmann var
falið þetta nýja embætti. Hann
var þá prestur að Gardar f Norð-
ur-Dakota. Vcgur hans var þar
mikill. Söfnuðir hans báru hann
á höttdum sjcr.
Fyrir þrem árum var annað
samskonar embætti stofnað við
Gustavus Adolphus College f St.
Peter f Minnesota, Kerlnari varð j
þar Magnús Magnússon, kandidat j
frá Englandi, sem dvalist hafði þá!
hjer á landi nokkur ár.
Kcnnslan f St, Peter hefir ekki
þótt svara kostnaði. Flestir í^end-
ingar eiga langt þangað. Og þeir
hafa ekki ncma örfáir sótt skólann.
Um kcnnsluna í Winnipeg er
allt öðru máli að gegna. Að Wcs-
ley-skólanum hefirverið aðstreymi
af íslendingum, síðan er íslenzku
kennslan hófst þar. Og mikill
meiri hluti íslenzkra nemenda þar
hefir lagt stund á íslenzku. Vera
íslendinga þar við skólann hefir
aukið mjög veg þjóðflokks vors
vestra. Kennarar skólans hafa
lýst yfir því, að fslenzkir nernend-
ur væru meira en jafnokar annarra
að andlegri og jafnvel líkamlegri
atgervi. Og á þvf gátu engin tvf-
mæli leikið, að þjóðerni voru vestra
var stórmikill styrkur að þcssari
fslenzku-kennslu.
Nú mátti ætla, að allt gengi vel.
En þá kom trúarofstækið til sög-
unnar.
Jeg gat um það f einum ferða-
pistli mfnum, þeirra er prentaðir
hafa verið f Norðurlandi, að sá
kvittur hafi gengið um íslenzku
byggðirnar f fyrra, að til orða hafi
komið á sfðasta kyrkjuþingi að
reka sjera Friðrik J. Bergmann
frá kennslunni við Wesleyskólann
fyrir trúarskoðanir hans. Mjer
veitti örðugt að trúa þvf, að slfk
óhæfa hefði borið á góma. En nú
verða bæði jeg og aðrir að trúa
því sem meira er.
Að trúarskoðunum sjera Frið-
riks J. Bergmanns mundi ckki
verða fundið f nokkurri Iúterskri
þjóðkyrkju f Norðurálfunni, Hann
hefir ekki látið uppi neinn ágrein-
ing við kyrkjufjelagið um neitt
trúaratriði. En guðfræði hans er
að þvf leyti önnur en guðfræði
sjera Jóns Bjarnasonar, að sjera
Friðrik lítur á ritninguna sömu
augurn eins og nú er litið á hana
við alla háskóla Norðurálfunn-
ar, og sömu augum eins og litið
er á hana við prestaskálann hjer
heima. Þá skoðun hefir sjera
Friðrik látið uppi fyrir mörgum!
árum. Svo að eftir þvf getur hún
naumast verið tilefnið til þeirrar
ofsóknar, sem hafin var gegn hon-
um á kyrkjuþirginu í sumar.
En f tímariti sínu, fíreiðahlik-
um, sem hann hefir haldið úti um
tvö ár, hcfir hann gerst talsmaður
algjfírðs skoðana og kenningar-
frelsis innan kyrkjunnar. í
þvf blaðinu, sem út kom næst á
undan kyrkjuþinginu í sumar,
kemst hann meðal atinars svona
að orði :
“Skoðanafrelsi og kenningar-
frelsi fyriralia, leikmanninn, kenn-
arann og klerkinn, ætti að vera
sjálfsögð einkarjettindi með hverri
sannmenntaðri þjóð. Guði er eng-
in þægð f þvf, að honum sje þjón-
að í hafti. Heilög skylda hvers
manns er að segja það, sem hann
'veit f dag sannast og rjettast.
Öðru má hann aldrei lofa — annað
aldrei gjöra. Sannleikanum verður
allt annað til háðungar og — sann-
leiksþjónunum lfka. Fagnaðar-
boðskapnum er með þvf breytt f
lögmátsbð!van“.
Þessi frelsiskrafa — jafn sjálf-
sögð cins og öllum frjálslyndum
mönnum mun finnast hún — hefir
kvcikt f skapsmunum sjera Jóns
Bjarnasonar. Á kyrkjuþingi, sem
haldið var f sfðastliðnum júnírhán-
uði, flutti hann erindt' um gildi
HINAR AGÆTU
SHARPLES TUBULAR 5
RJOMASKILVINDUR j
standa nú Ný-íslendingum til boða.
Verð þeirra, sem aðskilja 200 pund á klukkustund, er $40 (aðrar tegundir
sem afkasta jafn miklu verki, kosta venjulega $65 til $75), og þær sem dýrari eru
afkasta að sama skapi meira' verki.
Sá sem hefir þær til sölu hjer f nýlendunni er
G-ISLI CrOLTSSOTSr.
JRNES P. O. MAN.
trúarjátninga. Það er sjálfsagt
einstakt f sinni röð innati um öll
þau erindi, sem nú er flutt á nokk-
uru kyrkjuþingi eða nokkurri kristi-
legri samkomu um allan heim.
Hann telur þar menn, sem kenn-
ingarf relsi halda fram, varga f
vjeum, lfkir þeim við Efialtes,
Mörð Valgarðsson, Júdas Kari-
ot, Víga-Hrapp og sauðaþjófa.
Munnsöfnuðurinn sá er ekki að eins
ósamboðinn kristnum manni, eða
menntuðum manni, heldur og
manni með öllum mjalla.
Og öll ókvæðisorðin eru þulin f
drottins nafni. Það eykur auð-
vitað andstyggðina að stórum mun.
En ekki er það annað en það, sem
veröldin hefir átt að venjast öld
eftir öld. Þegar klerkarnir t^ka að
ofsækja bræður sfna, eru þeir van-
ir að gjöra það í nafni föður okkar
á himnum.
Daginn eftir var aðalorustan
háð. Hún stefndi öll að þvf hjá
sjera Jóni og hans mönnum, að fá
sjcra Ftiðrik rekinn frá íslenzku-
kennslunni við Wesleyskólann.
Eftir þvf sem Heimskringla skýrir
frá, viðurkenndi framsögumaður
þeirra fjelaga, Dr. Brandson, “að
fslcnzku-kcnnslan hcfði reynst
mætavel frá þjóðernislegu sjónar-
miði, og hefði laðað fleiri Islend-
inga til náms en ella mundi“.
Sfimuleiðis virðist og mega ráða
það af umræðnafrásögninni, að
sjera Friðrik hafi aldrei látið bera
á ágreiningsskoðunum sfnum f
starfi sfnu við skólann.
Sarnt var lengi við það barist,
að fá sjera Friðrik rekinn frákenn-
araembætti sfnu fyrir trúmálaskoð-
anir, með þeirri fyrirætlun, að
koma öðrum manni að f hans stað.
Sú leiðin reyndist ófær. Öllum
miinnum hlaut að Hggja f augum
uppi, að þetta atferli benti ekki á
annað en hefndargirni og sóðaleg-
ustu tegund hræsninnar.
Ef kyrkjufjelagið leit á sjera
Friðrik sem þann frávilling f trúar-
efnum, að kenningar hans væru ó-
þolandi, þá lá beint við, eftir þvf
sem sjera Jón Bjarnason hafði
fram haldið f'ræðunni, sem áður
cr uu. getið, að losna við hatm
sem prest kyrkjufjelagsins. Þá var
sjálfsagt að skora á söfnuð þann,
sem naut þjónustu hans, að segja
honum upp — gjðra það að skil-
yrði þess, að söfnuðurinn mætti f
kyrkjufjelaginu vera. Ekki virðist
þurfa að skýra það mál fyrir nein-
um heilvita manni, að ef sjera
Friðrik var orðinn svo hættulegur
í trúarefnum, að ekki mátti trúa
honum fyrir þvf að segja mönnum
til í fslenzku, þá var enn hættu-
legra að hann prjedikaði f einum
af söfnuðum kyrkjufjelagsins tvisv-
ar á hverjum sunnudegi.
En við prestskap hans var ekk-
ert reynt að hreyfa.
Söfnuður sjera Friðriks er lftt
efnum búinn, og hefir ekki hingað
til sjeð sjer fært að gjalda sjera
Friðrik neitt nálægt þvf, sem prest-
ur þarf til þess að geta verið f
Winnipeg. Og enginn fslenzkur
prestur vestan hafs mundi vilja
leggja á sig jafn mikið erfiði, eins
og sjera Friðrik innir af hendi í
söfnuði sínum fyrir jafn lítið gjald.
Þar var ekki feitan gölt að flá.
En kennarastaðan við Wesley-
skólann er sœmilega launuð. Þar
var þó fremur cftir einhverju að
slægjast fyrir dýrkendur Ijósfæln-
innar. Og með þeim hætti varð
sjera Friðrik komið í fjárhags
vanda.
En þessi leiðin reyndist ófær,
eins og áður er sagt. Hræsnin var
of berskjölduð. Hefndargirnin
var of hranalega stórkarlaleg. I á
var það ráð tekið, að snúa ákærun-
um gegn skólanum sjálfum. Hann
væri fullur af vfsindalegum vje-
fengingum um bókstaflegan inn-
blástur ritningarinnar og þar fram
eftir götunum, svo að rjett-trún-
aði lúterskra ungmenna væri þar
hætta búin.
Vitanlega hefir enginn maður,
sem nokkurt skyn bar á málið,
trúað á þá hættu eitt augnablik,
Allir hafa hlegið að henni f hjarta
sfnu, ef ofstækiskergjan er ekki
búin að fara með hvert bros í sál-
um mannatina. Skólinn cr kyrkj-
uskóli, stendur á alkristnum grund-
velli. Söfnuðir Meþódista hafa
reist hann og halda honum við
Hann leggur að sjálfsögðu stund á
að vekja hjá nemendum lotningu
fyrir kristinni trú. En guð-
frœði er þar engin kennd. Og
námskröfurnar eru svo miklar, að
nemendur hafaengan tfma til þess
að lesa aðrar bækur en kennslu-
bækur skólans, meðan á námstfm-
anum stendur, Geta má nærri,
hvort tfmanum er þá varið f guð-
fræðis-ágreining.
En nú reyndist sú leiðin fær,
sem verið var að fara. Einn flokk-
ur innan kyrkjufjelagsins hafði frá
-öndverðu verið því mótfallinn, að
samltand væri gjört við aðra en
lúterska skóla. Nú bar vel í veiði
fyrir þá menn. Fylgismenn sjera
P'riðriks sáu, að kyrkjufjelaginu
var ekki trúandi fyrir skólamálinu
í neinni mynd. Þeir samþykktu
því að leggja kennsluna niður. Og
fylgismenn sjera Jóns fengu með
þeim hætti framgengt eina atrið-
inu, sem fyrir þeim vakti: að
svifta sjera Friðrik kennaraem-
bættinu.
Og eftir allt stappið fjekkst það
samþykkt í einu hljóði, að hœtta
íslenzku-kennslunni á næsta vori
við háða skólana.
Þar með er skólamál kyrkjufje-
lagsins — það málið, sem fjelagið
hefir haft mesta sœmd af, enda
leiðtogarnir borið mest fyrir brjósti
—, vafalaust liðið undir lok að fullu
og öllu, þó að kyrkjuþingin verði
sennilega að hjala um það fyrstu
árin til málamynda.
Veglegasta þjóðernismál landa
vorra vestan hafs hefir verið lagt
sem fórn á blótstall drottnunar-
girninnar, ofríkisiris og trúarof-
stækisins.
Vestur-íslendingum og þjóð-
flokki vorum öllum hefir verið gjörð
óbærileg minnkun með Vestur-
heimsmönnum. Mjer er sem jeg
sjái, hvað hugsað muni verða um
íslendinga, þegar Wesley-skólinn
er orðinn svo óguðlegur f hugum
þeirra, að þeir þora ekki lengur að
standa f sambandi við hann.
En allt þykir tilvinnandi til þess
að geta komið fram hefndum á
manni, sem ekkert hefir til saka
unnið annað en það að halda frjáls
lyndinu og umburðarlyndinu að
trúarbræðrum sfnum.
Og allt er þetta unnið f drottins
og Krists nafni, innan um sálma-
söng og bænahald.
Mikið má það vera, ef engum
verður klfgjugjarnt.
Einar Hjfírleifsson.
— Ingólfur. \
%