Baldur - 21.10.1908, Blaðsíða 3

B A L D U R, VI. ár, nr. 26.
\
t
t
t
t
t
t
HINAR AGÆTU
SHARPLES TUBULAR
RJOMASKILVINÐUR
standa nú Ný-Islendingum til boða.
Verð þeirra, sem aðskilja 200 pund & klukkustund, er $40 (aðrar tegundir
sem afkasta jafn miklu verki, kosta venjulega $65 til $75), og þær sem dýrari eru
afkasta að sama skapi meira verki.
S& sem hefir þær til sðlu hjcr í nýlendunni er
g-isli noisrssoisr.
JRNES P. 0. MAN.
t
t
Foraker sá, sem lengst gjörði sjer
vonir um að skáka Taft, crsvo
hraparlega flæktur í þessu, að hann
er víst alveg eyðilagður sem stjdrn-
míUamaður, og Roosevelt er farinn
að sparka heldur óþyrmilega í
þennan fyrverandi stallbróður sinn.
Gen. T. Coleman Du Pout, sem
átti að vcra höfuðið á höfuðkosn-
inganefndinni á hlið repúblfkana
hefir orðið að segja sig úr þeirri
nefnd, til þess að verða flokknum
að sem minnstu tjóni; og í demó-
krataflokknum hefir Chas. N. Has-
kell, kosningagjaldkerinn sjálfur,
orðið að hafa sig á kreik úr þvf
embætti, til þess að vera þar ekki
flokki sfnum til hneykslunar. Um
hann er það sagt, að fyrir 4 árum
hafi hann f New York komið sjer
út úr 160 þús. dollara máli með
þvf að borga 22 þúsund. Þar f
borginni hafi hann flækst inn f
mútumál olíufjelagsins og farið upp
úr því til Mexico, og þaðan til
Texas. Ýmsra slarkferða hans er
getið, enda er útlit fyrir að han i
hafi þurft að halda á málafærzlu-
mönnum, þar sem eitt lögmanna
fjelag stefnir honum fyrir $9,900
óborgaðar málafærzluskuldir. Gest-
gjafi einn stefnir honum fyrir
$1,225.25 fæðisskuld fyrir hann
og konu hans, ogaf blaði þvf, sem
hann hefir haft fyrir sitt pólitiska
máigagn, hlotnaðist honum það að
verða að gefa veð fyrir sig f meið-
yrðamáli, og f þvf situr hann nú.
Fleira er þessu lfkt um þenna
mann, og svona er nú að komast
upp um hvern á fætur öðrum ; en
þessi maður hefir setið f lagasmfða-
nefnd Oklahoma, þegar verið var
að mynda ríkið, og sfðan verið rík-
isstjóri þar. Hann var ‘sá útvaldi*
Mr. Bryans sjálfs f gjaldkerasætið,
sem hann hefir nú orðið að rýma.
Hann erþó ekkert annað en sýnis-
horn af fjffldanum, sem sukkar f
auðkýfingadýkinu um allan hcim-
inn.
* *
*
Þcgar Albertfs er minnst austan
hafs, og svo horft á þcssar fögru
myndir hjer sunnan við lfnuna, þá
þá finnst manni eins og það þurfi
nokkuð mikla partiska ósvffni til
þess að bera f bætifláka fyrir þá,
scm sitja við kjötketilinn hjcr f
Canada, vitandí að akuryrkjubeltið
f Norður- Amerfku hefir verið
brennipunktur allra fjárglæfra á
sfðastliðnum árum, og vitandi að
fáeinir fylgifiskar, sem eru nú að
biðja canadisku þjóðina að kjósa
sig aftur, cru einmitt mennirnir,
sem verið hafa að gæða sjer og
vcnslamönnum sfnum á spaðbitun-
um upp úr þeim katli.
Að bera það fyrir sig, að ekki
sjc til neins að kjósa hina, af þvf
þeir verði ekkert betri, er ámóta
vitlaust eins og að kona segði við
manninn sinn : “Jeg hefi komist
að þvf að eldabuskan er svo þjóf-
ótt, að jegerekki óhrædd um neitt
f húsinu fyrir henni, en jeg sje
ekki samt að það sje til nokkurs
hlutar að láta hana fara, þvf það er
eins vfst að sú næsta yrði ifkaþjóf-
ótt. Maður veit, elskan mfn,
hverju maður sleppir, en ekki hvað
maður hreppir“.
Hin ‘breiða4 kristni.
m
Hvaða viðurkenningu á hún að
fá ‘nýja guðfræðin', únftariskan,
trú Tafts?
Á að ganga biblfuna á bug, eða
á ekki að gjöra það ?
Eiga játningar manna að hafa
nokkurt gildi, eða ekki ? Með
öðrum orðum, á eðe á ekki að mega
taka nokkurt mark á þvf, sem
menn tala ?
Hafi það ekki neitt mark á sjer,
þá getur enginn tekið mark á því.
Það tekur enginn það sem ekki
er til.
Þetta mun fara allnærri þvf,
sem fyrir sjera Jóni Bjamasyni
hefir vakað í sumar, þegar hann
samdi fyrirlesturinn um gildi trúar-
játninga, þcnna, sem Einar Hjör-
leifsson hefir bezt tekið til bænar
fyrir skeminstu.
Það er sú viðureign öll saman,
sem er svo algj"»rlega af samatoga
spunnin eins og viðureign Banda-
rfkjaprestanna út af trúarbrögðum
Tafts, að það getur hver um sig
sjeð þar sjálfan sig f spegli.
Fyrsta spurningin, hjer að fram-
an, er eins framsett eins og sam-
kvæmast cr almennum hugsunar-
hætti; — blandað saman þvf sem
ekki á saman, og það er viljandi
gj"»rt. Menn geta kannske með dá-
Iftilli fhugun áttað sig á þvf, hvar
leiðirnar skilja, þegar að þvi kemur.
* •*
*
Fyrst er þá þessi ‘nýja' guð-
fræði. Gallinn við hana er sá að
hún er engin ‘fræði', hvorki um
guð njc neitt annað. Hvað er ein-
kennið á sjerhverri fræði ? Skipu-
leg niðurröðun þeirra þekkingar-
atriða, sem menn þykjast hafa yfir
að ráða á vissu sviði mannlegrar
reynslu. Ekkert annað er ‘fræði',
og þvf fer það fjærri öllum sanni,
að ‘nýja guðfræðin* sje enn þáorð-
in nokkur fræði, hvað sem sfðar
kann að ver&a, og ástæðan fyrir
þvf er hverjum skírum manni skilj-
anleg þegar á það er bent.
Á hvaða þekkingarsviði sem er,
fylgja viss orðtæki vissum hugtök-
um. Tiikum t. d. eitt hið fyrsta
hugtak f þeirri ‘fræði', sem allir
guðstrúarmcnn innræta biirnum
sfnum: “guð er almáttugur".
Þetta þýðir að eins það, að guð
skorti ekki mátt til neins, sein
máttar þarf við. Það þýðir ekki
það, að guð geti t. d. skapað
vetrung á einum d e g i.
Slfkt kcinur ekkert mætti eða mátt-
arskorti við, af þvf þctta er vit-
leysa.
Svona er það f ffilum fræðigrein-
um. Menn, sern nokkuð þurfa
hver við annan að ræða, verða að
gjöra sjer það ljóst, að samtal
þeirra verði ekki að eintómum
feiuleik af þvf að þeir eigi við sitt
hugtakið hver með sama orðtakinu
á vörunum. Það er það sern að
þeim gengur nú, prcstunum f lút-
erska kyrkjufjelaginu, og fæstir
leiktnennirnir finna sig þvf vaxna,
að slást f sifkar skærur.
Það er fyrir fjöldanum af leik-
mönnunum, þegar þeir hugsa um
sjera Friðrik, eins og ensku stúlk-
unni, sem sagði um piltinn : “hjart-
að vill jeg giftist honum, höfuðið
segir‘nei‘“ (my fancy bids me
marry him, my reason tells me
‘no‘). Höfuð þeirra minnist fræð-
anna sinna frá barnæsku, en hjart-
að er f nppreisn gegn þeim guðs-
‘ótta* og þeim vítiskvfða, sem f
þeim barnalærdómi er fólginn. Á
þennan verkjarstað er nú sjera
Friðrik að styðja, alveg eins og
sjera Magnús gjörði fyrir 18 árum,
og eins og hvcr maður gjörir, sem
snúa vill ffðrum frá strfðsguðatrú-
arbrögðum fornaldarinnar. “Lesið
mjer ura það Iínur, hvað guð cr
góður við menn“, segir Tennyson,
“fullur af miskunn og mildi, já,
lesið það, lesið það enn". Og
þannig talar skáld eftir skáld, mað-
ur eftir mann. Það finna það allir
nú orðið, að guð er ekki hræðileg-
ur, hcldur mildirfkur, ekki harður
og vondur, heldur blfður og góður.
En þegar þetta mildara lundar-
lag, — sem allt af er að ná sjer
betur og betur niðri f veröldinni,
þrátt fyrir alla ófullkomleika mann-
anna —, á að fara að standa höfð-
inu reikningsskap á breytingu
sinni, þá er ckki einhver óákveðin
tilfinningalffsólga fullnægjandi. Þá
verður þráin, sem f hjarta manns-
ins býr, að fá á sig búning hjá
skynseminni, og koma sfðan til
dyra. Þetta var krafan, sem sjera
Jón gjörði f sumar á hendur sjera
Friðriki, en sem hann færist með
öllum brögðum undan að fullnægja,
Sjera Jón hjelt þvf fram að trú-
arjátningar hefðu gildi, — og inn
á milli lfnanna átti svo sem auðvit-
að að lcsa það, hvað mikið gildi
játningar kristinna kyrkna hefðu,
— Iútersku kyrkjunnar sjerstak-
lega. Nú er þetta ekki einn liður,
heldur þrfr, og um þann fyrsta,
sem hann lagði mcsta áherzlu á,
getur enginn fræðimaður, sem
nokkurs svffist í andlegum bar-
daga, greint á við hann. Það var
svo f fyrndinni, og er það enn, að
hjartað er dciglan, sem andlcgu
málmarnir eru bræddir f, en f iróti
skynseminnar verða þeir að fá á
sig þá rnynd og lögun, sem ann
ara manna sjónir eiga að geta
skynjað. Búningar þessir eru lær-
dómarnir, og lengri eða styttri skrá
yfir trúarlcga lærdóma, sem einn
eða annar maður viðurkennir.það er
hans trúarjátning. Að neita gildi
trúarjátningar fyrir þann sem játn-
inguna gjörir af heilum huga, er
sama sem að forsmá skynsemina
sem túlk tilfinningarinnar.
Það eru nokkuð hraparleg hausa-
vfxl, þegar sá sem þykisý standa í
stríði við lygina, skýtur skynsem-
inni í felur. Því ekki er það neitt
annað en að fela sfna eigin skyn-
semi, og beita fyrir sig skynsemi
annara löngu dauðra manna, að
láta aldrei uppskátt annað en það,
að stakkurinn, sem sniðinn var ut-
an um grfsk-hcbreskt hugarfarfyr-
ir sextán öldum, hæfi allra bún-
inga bezt hugarfari hinna upplýst-
ustu og góðgjörnustu manna nú á
tímum. Það er ómögulegt að þola
nokkrum manni þann læpuskap,
hvað vænt sem manni þykir um
takmarkið, sem hann stefnir að,—
trúfrelsið.
Aðferð sjera Friðriks er Ifkust
þvf, að hann hjeldi á eggskurni f
lófa sfnum, og væri búinn að biása
allt úr því af þvf það var orðið fúlt,
og sprauta einhverju inn í það í
staðinn, sem hann mcð sjálfum
sjer vissi að væri alveg óskcmmt,
en vildi þó engann líta prófa of
nákvæmlega ; segði að hver mað-
ur gæti sjeð, að það væri sama
eggið, en vissi þó upp á sig, að það
væri talsvert brothættara fyrir
götin á báðuin endum.
Það er þessi bráðlipri feluleikur
f útskýringum á þvf, sem á að telj-
ast lútersk guðfræði, — ekki Iffern-
ið cða hugarfarið, heldur ‘fræðin*
sjálf, — sem sjera Jón á svodauð-
ans bágt með að umbera, að hann
getur ekki á sjer setið með bitur-
yrðin, — og þar krækja þau f
hann, þessi lipurmenr , *ins og hr.
Einar Hjörleifsson.
Hann innleiðir efnið hjá sjer með
þvf að lýsa tildrffgunum til þess,
að fslenzku kennaraembættin hjer
\ estra voru stofnuð ; en svo ketn-
ur allur kjarninn, —- varnarrit fyrir
sjera Friðtik. Upphaf þess er
staðhæfing um, að ástæðan fyrir ó-
samlyndinu geti nautnast verið
mismunandi guðfræðisskoðanir.
Þótt sjera Friðrik hafi fyrir mörg-
um árum látið uppi aðra skoðun á
biflíunni heldur en sjera Jón, þá
hafi hann “ekki látið uppi neinn á-
greining við kyrkjufjelagið uin neitt
trúaratriði".
Það má bera vanþekkingu f bæti-
fláka fyrir suma menn, cn það nær
ekki þarna til Einars. Hefir guð
eða hefir guð ekki opinberað mönn-
unum sig augliti til auglitis, eins
og staðhæft er f bókmenntum Gyð
ingaþjóðarinnar ? Einar fær sig vfst
aldrei til að neita þvf að þetta sje
trúarspursmál. Ef það væri ekki
trúarspursmál, þá efaði enginn til-
veru guðs. Að hafa þá skoðun, að
enginn Jehóva hafi afhent nokkr-
um Móses lffsreglur handa mfinn-
unum á fjallinu Sfnaf, væri það
ekki að hafa ‘neinn ágreining* við
þá, sem virkilega væru lúterskir
menn, ‘um neitt trúaratriði'?
í 5. grein f Helgakveri segir
svo : “Gyðingar trúa á einn sann
an guð, er hefirbirt þeim viljasinn
f skrifuðu lögmáli og boðað þeim
fyrirætlun sfna að senda frelsara í
heirninn ; en þcir kannas't eigi við,
að sá frelsari sje f heiminn kominn“.
Þarna eru þrír líðir : “birt þeim
vilja sinn .... boðað þeim fyrir-
ætlun sfna .... kannast við að
frelsarinn sje kominn“.
Únítariskan neitar þeim öllum ;
lúterskan játar þeim öllum; hin
‘breiða* kristni fer undan í flæm-
ingi, af því hún er ekki orðin svo
hreinskilin ennþá, að hafa neina
guðfræði til. Af þvf hún hefir
“ekki látið uppi" að hún kastaði
biblfunni fyrir borð sem óáreiðan-
leguin grundvelli, þá hefir hún
ekki neina byggingu reist, til þess
að láta það ekki sjást, að hún vildi
byggja á öðrum grundvelli, —eins
og Únftarar.
“Ræða yðar sje : já, já, nei, nei;
en það, sem er fram yfir þetta, er
frá hinum vonda“. Sjera Jón bið-
ur ekki um annað cn “já“ eða
"nei“. Við það geta Únftarar vel
fellt sig. Þeir segja bara ‘nei‘ og
standa við það ; segja honum rjett
góðlátlcga, að lúterskan hans sje
úrelt heimska, sem ekkert vol eða
andlitsskælur yfir blóðfórnum og
djffflahræðslu gcti nokkurn tfma
gjört að spcki; og svo cr búið mcð
það. Hinir breiðkristnu svara þvf,
að maður eigi að se.gja satt,—og
fyrir það viljum við Únftarar taka
f hönd þeirra, — en svo þagna
þeir og geyma sannieikann, —-
skrifa bara allra fallegustu ‘póet.k*
í staðinn fyrir ‘lógik'.
Á þessari þiign misheppna'-t
sjera Jóni svo eins og von er, að
finna lúterska markið, og rennur
svo f skap, að honum finnst hann
vera að handfjatla afeyrða sauðar-
hausa hjá sjer í kyrkjufjelaginu.
Ja, það var nú ekki svo .... en
sleppum þvf. .Það voru Ifka til á
íslandi sögur um kcrlingar, sem
allt af lágu á giuggunum á svart-
holinu, efkarlinn þeirra lenti þan; -
að út úr svoleiðis biaski. Þær voru
auðvitað meiri kvennskörungar en
almennt gjörðist, og þurf.u bara
að styrkja karl sinn f því að með-
ganga ekki. Um hr Einar Hjör-
leifsson er það alkunnugt, hver á-
gætis leikari hann er, cnda mutiu
fftar ‘rullur' betur ieiknar hjá ís-
lendingum, heldur en k e r 1 i n g i11
á g 1 u g g a n u m.
J. P. S.