Breiðablik - 01.06.1907, Blaðsíða 6

6
BREIÐABLIK.
inum; eöa þá hitt, að eng'inn maöur eigi
að leggja stund á annað mál en móður-
mál sitt, nema hann megi til.
Fyrri skoðanin á sér ból hjá tveim flokk-
um manna. Sumir hafa einhverja óljósa
hugmynd um, að öll tungumál sé lærð til
þess, að hægt sé að tala við þenna eða
hinn útlendinginn þegar á liggur. Það sé
svo gaman að geta “snakkað“ dönsku,
norsku,ensku eða þýzku. En grískunaog
latínuna getum við ekki ,,snakkað“ við
neinn, nema þá dauða drauga fyrir munn
einhvers miðilsins ! En bíðum við. Hvað
mörgum árum af æfinni megum vér eyða
fyrir þá ánægju, sem vér höfum af því að
tala við norskinn, enskinn, þýzkinn eða
franskinn, jafnvel þó það eigi fyrir okkur
að Hgrgrja, að ferðast af landi brott ? Eg
er hræddur um, að árin mætti ekki vera
mörg, ef þetta væri aðal-tilgangurinn.
Það myndi þá ekki borga sig að læra aðra
tungu en þá,sam maðurgetur ómögulega
komist af án; og það ekki betur en svo,
að orðin verði ekki of bjöguð til þess að
hægt sé að skilja þau. Ef það er að eins
til þessa, að menn læra útlendar tungur,
þá segi eg hiklaust: Burt með latínu
oggrísku! Fari öll dauð mál norður og
niður!
Aftur eru aðrir, sem halda því fram, að
allur lærdómur tungumála sé í sjálfum
sér lítils virði. Þeir vilja að menn
læri alls konar náttúruvísindi; og að
eins þau tungumál, er geti komið að
einhverjum notum við vísindanámið.
Nú hafa vísindin tekið svo skjótum og
undraverðum framförum, að flest það,
sem um þau hefir verið ritað fyrir meira
en hálfri öld síðan, er talið úrelt og lítils
virði fyrir aðra en fornfræðinga. Það
eru því aö eins nýju málin, sem geta
komið þar að verulegum notum. Enda
berjast sumir forkólfar vísindanna með
oddi og egg á móti fornmálunum. “Væri
oss ekki nær, “ segja þeir, “að læra að
þekkja og skilja hlutina í kring um oss,
heldur en að rýna í bækur, er ritaðar
voru fyrir þúsundum ára ?
Mér kemur ekki til hugar að játa þá
skoðan, að vér séum endilega skyldugir
til að glápa á þá hlutina, sem næstir oss
eru, enda munu þeir vísindamenn vera
teljandi, er fylgi henni í verkinu. Mér
finst það vera skylda hvers einasta manns
að reyna sem mest að fullkomna sig;
verða sem líkastur guðdóminum, sem er
takmarkalaus og eilífur, eða óháður tíma
og rúmi. En slíkum þroska getum vér
aldrei náð til muna, nema oss takist að
sjá það, sem er nær og fjær í réttum
hlutföllum hvað við annað. En í dag vil
eg sigra með tilslökun, ef auðið er, og
gef eg það því eftir, að vér ættum að
þekkja það fyrst af öllu, sem næst oss
liggur.
En hvað er þá næst oss ? Vor eiginn
hugur. Hver er sjálfum sér næstur, segir
máltækið; og hefði eg gaman af að sjá
þann mann, er geti hrakið það. Verður
það þá fyrsta skylda hvers manns eftir
þessu, að reyna til að þekkja sjálfan sig.
En hvernig er það hægt? Með því að sitja
og horfa í gaupnir sér, eða með því að
gefa gætur að öðrum mönnum jafnframt?
Ekki er hægt að svara þessu nema á einn
veg. Það er ómögulegt að þekkja eina
manns-sál, nema með því að athuga
mannkyns-sálina. Þeir sem segja, að vér
ættum fyrst að gefa því gaum, er næst
oss liggur, eru því neyddir til að taka
undir með enska skáldinu og segja: The
proper study of mankind is man. ‘ ‘
En sálarlíf þjóðanna lærum vér að
þekkja af skáldskap þeirra og öðrum
bókmentum. Skáldskapurinn, hvort sem
hann er í bundnu eða óbundnu máli, er
ekkert annað en sýnishorn af gulli því og
gersemum, er felast í djúpi manns-sálar-
innar. En það djúp er á öllum tímum
sjálfu sér líkt; þótt stormar lífsins reisi
freyðandi holskeflur á yfirborðinu, þá ná
þeir ekki til að raska fjársjóðum þeim, er
á botninum liggja. Þess vegna fyrnist