Breiðablik - 01.01.1908, Blaðsíða 6

118
BREIÐABLIK
Ódauðleiki sálarinnar.
TTM þetta efni stendur erindi, er veitt mun
verða eftirtekt um allan heim, eftir vís-
indamanninn nafnfræg-a Sir Oliver Lodge, í
tímaritinu brezka The Hibbert Journal, janúar
hefti 1908. t>að er þó að eins fyrri helmingur
þess máls, er hann hefir flutt. Síðari hluti þess á
að birtast í næsta (apríl) hefti tímaritsins. I
sumar sem leið (júlí) var annað erindi uin sama
efni í tímariti þessu eftir prófessor J. Royce.
Og enn ætlar prófessor Eucken í Jena á Þýzka-
landi að birta ritgjörð eftir sig um þetta þýðing-
armikla umhugsunarefni mannanna. Verða svo
ritgjörðir þessar að líkindum gefnar út allar
saman í einni heild. Því þær eru fram komnar
að tilhlutan fyrirlestrasjóðs þess, er auðmaðurinn
Drew stofnaði í þessu skyni.
Helztu hugsanir hins mikilsvirta höfundar
viljum vér leitast við að benda á í stuttu máli.
Því mikils ætti hverjum manni að þykja um það
vert að heyra, hvernig um þetta háleita efni er
hugsað af trúhneigðum vísindamanni. I þeim
hluta erindis síns, sem hér er um að ræða, talar
höf. um hið hverfula og hið varanlega.
Hann talar fyrst um líkamann. Hann er úr
ýmsum efnum. Sauðkindurnar, fuglarnir, fisk-
arnir, jurtirnar hafa lagt til hans sinn skerf hver,
án þess nokkuð af þessu þekkist aftur. A11 þess
vér vitum af, er alt þetta ofið saman. Klæddir
þessum guðvef birtumst vér fyrir öðrum
mönnum. Eins og föt vor slitna, slitnar líka
líkaminn. Efni hans stöðugt að breytast, hinn
gamli líkami að hverfa, en nýr að koma í stað-
inn. Sá líkami, sem deyr, alt annar, en sá sem
fæðist. Síðasti líkaminn ekkert betri einkennis-
búningur anda vors og ájálfstæðis, en þær mynd-
ir líkama vors, sem horfið hafa hver á eftir ann-
arri. Einstaklingseðli vort liggur dýpra og er
ekki háð einni líkamsmynd mannsæfinnar fremur
annarri.
Stundaklukkan telur stundir, þangað til hún
bilar, og meðan úrsmiðurinn heldur henni við.
En hún er ekki fær um að bæta úr slitinu sjálf,
eins og líkaminn. Alt er á hreyflngu og tekur
sífeldum stakkaskiftum. En það þýðir ekki, að
alt sé hverfult og ekkert varanlegt. Fljótiö held-
ur áfram að renna og er sama fljótið, þó vatnið
sé einlægt nýtt; eins líkaminn. Hann erverkfæri
sálarinnar. Sú mynd hans, er vér þekkjum, að
eins til bráðabirgða, endist að eins svo sem þús-
und mánuði, þegar bezt gjörir. En hvað er það
sem heldur honum við, fögrum og furðulegum í
alls konar loftslagi, — sístarfandi og sjálfur í sí-
feldri breyting. Svona um alt. Dýrin hafa lík-
ami, jurtirnar eins; alt líf birtist í einhverju líf-
færa-kerfi. Hvað er það, sem lætur sömu frum-
agnirnar verða að grasstrái, svo að sauðkind,
svo að manni, — svo aftur að ormi, eða einhverju
skorkvikindi, svo ef til vill að fugli, svo aftur að
jurtagróðri, — tré ef til vill? Hvað raðar þessum
frumögnum saman og tengir þær hvorri annari,
svo að þær verða að eik, ef blöð eða rætur nær-
ast af þeiin, að vöðvum arnarins, nái klær hans í
þær, eða að taugakerfi mannsheilans, sé þær
soðnar til dögurðar? Hvað er það, sem ræður,
að þær öðlast þessa mynd og ekki aðra? Vér
köllum það líf, köllum það sál, og vitum þó ekki,
hvað það er. Vitið gjörir uppreist, ef sagt er
það sé e k k e r t. Engin sönn vísindi láta sér
sama að staðhæfa, að það sé ímyndan ein.
,,Sálin er hið ráðandi og stjórnandi frumafl,
sem hefir ábyrgð á einstaklings athöfnum vorum
og líkamsbygging, en er háð líkamlegum skil-
yrðum og ætterni. Hún felur í sér tilfinning-
arnar, vitið, viljann og reynzluna. I.íkaminn er
verkfæri hennar; vegna hans getur sálin orðið
fyrir áhrifum úr umheiminum og sjálf haft áhrif á
hann“. Þegar líkaminn eyðilegst, hverfur sálin
sjónum. Lamist hann, larnast líka sýnileg störf
hennar. Af því rís sá misskilningur, að sálin
líði tjón, ef líkaminn laskast. Að svo miklu
leyti sem sálin hefir áhrif á líkamsmynd, virðist
sál sama sem frumafl lífsins; en þá hafa allir
hlutir einhverja tegund sálar. Höf. kann ekki
að draga þar ákveðna merkjalínu. Lífið er eigi
efni, eigi fylgi (e n e r g y). Það er frumafl,
sem lagar og leiðbeinir. Þegar vér hugsum um
það í einhverju ákveðnu líffærakerfi, getum vér
kallað það sál, eða það, sem stýrir því líffæra-
kerfi. Það er í sama hlutfalli við þetta líffæra-
kerfi og orðið (logos) við alheiminn. ,,An
þess varð ekkert til, sem til er orðið“. I hinum
æðri líffærakerfum birtist það seni h u g u r og
a n d i og er þá náskylt hinni guðlegu veru.
Sálin virðist vera hlekkurinn. sem tengir andann
og efnið saman.
E11 hvað er ódauðleiki? Alt er háð breytingu,
en eru allir hlutir dauðanum háðir? An breyt-
ingar, engin starfsemi; án hennar verður alheim-
urinn að stöðupolli. Ef til vill er dauðinn eins
konar breyting. Þegar kol brennur, sýnist það
verða að engu, en frumagnir löngu steingjörðs
viðar eru óeyddar. Þær lyftast upp í gufu-
hvolfið eins og loftkend efni og sólaraflið, sem
lengi hefir verið læst inni, verður aftur að ljósi
og hiia. Er kol brenna, fer frain eins konar
upprisa. Fyrir skammsýnu auganu erþað dauði,
og ekkert eftir nema askan. — Litmynd er rifin