Breiðablik - 01.02.1908, Blaðsíða 12

i4o
B R E I Ð A BL I K
Hún hefir sannleik að gevma. Svona fér
lífið með marga konu — og marg-an
mann. Á þessa glapstigu getur ástarþrá
mannshjartans komist. Svo ljótt getur
það orðið, sem á að vera fegurst. Svo
mikilli vansælu getur það orðið valdandi,
sem á að gjöra manninn sælastan. Svo
getur það varpað niður í skarnið, sem
hefja á til mestrar vegsemdar. Vor aum-
ingja smáþjóð á marga konu, er verða
átti Sigrún á Sunnuhvoli, en varð Ólöf í
Ási. Og einmitt þetta er höf. að sýna
og vara mennina við þeim óskaplegu
örlögum. Hann er eigi að gylla hið illa
fy rir neinum. Langt frá. Hann brennur
af vandlætingasemi fyrir velferð hjóna-
bandsins. Sárara en flestum íslenzkum
rithöfundum öðrum svíður honum, að lífið
skuli geta farið svona hörmulega illa.
Nógu er hann vel skyni borinn tii að
skilja, að hnjátur myndi hann fá fyrir
slíka sögu. Hann ritar hana samt, ef
hún mætti einhverjum til varnaðar verða.
Sjálfsagt hefði mátt gjöra þetta með
nokkuð öðrum hætti og láta sér betur
takast. En tilganginn eiga menn að
kannast við, sannleikann, sem bókin
hefir í sér fólginn, þá siðferðislegu al-
vöru, sem öllum er auðsæ, og þá sann-
leiksást, er stýrir hugsan hans og penna.
Svo skulum vér taka fram, að þó gallar
sé á búningi sögunnar eins og bent hefir
vei ið á, eru þar tilþrif'svo snjöll, að þeir
hafa ekki gjört mikið betur, sem lengra
þykjast í listinni komnir og meira fá
hrósið. Tína mætti til þess allmörg
dæmi, en rúmið leyfir að eins þetta eina:
,,Vinir mínir og’ kunningjar voru til beggja
handa : lindir og fuglar og lambfé. Rjúpan lá
á eggjuin sínum í heiðarbrekkunni fast við túnið
og svo koll af kolli. Eg þekti hreiðrin og heim-
sútti þær oft.
„Kæra fjúpa mín ! Þjóðlega, látlausa, land-
elska daladís. Eg elska þig mest allra fugla, þó
þú sért ekki raddfögur með afbrigðum. Svo
ertu saingróin landsháttum fósturjarðar þinnar,
að þú klæðisf snjóhvítum, mjallhvítum kyrtli
livern vetur en mórend»'i heklu og mosalitri um
sumartímann.
,,Oft lief eg gengið að hreiðri liennar, þegár
hún lá í laufgrónum skorningi sínum og breiddi
úr sér yfir eggin sín tíu eða tólf, lyngmóalit á
bakið, augun frán og tindrandi og rauð felling
ytír augnalokinu.
,,Eg gekk að þeiin, kraup á kné við dyngjuna
og horfði á þær tímunum saman. Hún var ekki
hrædd við mig svo að þess gætti. Elskhugi
hennar sat á hávaða skamt frá, á þúfu eða steini,
á hæsta hávaðanum, og hélt vörð dag og nótt.
,,Þau voru ánægð hvort með annað og undu
hlutskifti sínu. Þau voru elskendur, meðan vor-
dísin réð ríki sínu, og unnust hugástum. Hún
fórnaði sér fyrir eggin og vermdi þau með sjálfri
sér. Og hann sat þarna á hávaðanum og hrædd-
ist ekki valinn, sem lék í lausu lofti, gat komið
aðvífandi og slegið hann banaliöggi á ber-
svæðinu.
,,Og ástir þessara guðsbarna áttu, ef til vill,
að endast að eins þessa einu vortíð. Rjúpkerinn
mundi, ef til vill, verða skotinn næsta haust og
ungarnir sömu leið, hálfvaxnir og frumvaxta“.
Miklu fleiri eru þeir staðir í bókinni,
þar sem vel er að orði komist, víða prýðis-
vel, en þar sem eitthvað má til foráttu
fínna. Höfundurinn þarf að temja ser
eðlileg'ra mál, laust við alla fordild, því
svo er málið feg*urst, enda er það megin-
regla allra þeirra, er bezt kunna. Og-
þeg'ar hann ritar næstu bók og ætlar með
henni að styðja siðferðilegan hugsunar-
hátt þjóðarinnar, — og engum dylst, hve
ant hann lætur sér um það, — verður
hann að gæta þess vandlega að rita bók,
sem hann með ánægju getur fengið börn-
um sínum í hönd og verið viss um, að svo
sé úr garði gjör, að hún lokki eigi lniga
þeirra út á þá glapstigu, er hann hefir
viljað vara við. Annars bregst honum
bogalistin. Næturferðir Ólafar eru naum-
ast hollur lestur unglingum og óþroskuðu
fólki.
En úr g’öllum bókarinnar ætti enginn
svo mikið að gjöra, að hann færi gagns-
ins á mis. Ramíslenzk er hún að öllu.
Hún lýsir óförum ástarinnar. En væri
eigi, þrátt fyrir alt, fult eins mikið hægt
að segja um sigurför ástarinnar, jafnvel í
fari íslendingsins? Og mvndi það eigi
hafa fult eins mikla siðferðilega þýðing