Dagsbrún - 10.07.1915, Side 1
DAGSBRÚ N
BLAÐ JAFNAÐARMANNA
ÖTGEFANDI: nokkur IÐNAÐAR- og verkmAnnaféLÖG RITSTJÓRI OG ÁBYRGÐARMAÐUR: ólafur friðriksson
ÞOLIÐ EKKI
RANGINDI
1. tbl.
Reykjavík, laugardaginn ÍO. Júlí 1915.
I. árg.
J af n aðar stef n an.
N a f n i ð.
S o c i a 1 i s m e heitir á hinum
skandinavisku málunum stefna sú
eða kenning, sem nú er orðin
^nálvenja að kalla jafnaðarstefn-
una á íslenzku. Ekki eru það við,
sem stefnu þessari erum fylgjandi,
sem valið höfum nafnið, en við
látum okkur það vel líka, úr því
það er komið inn í málið, þótt
efiaust hefði mátt finna annað
°afn, er enn betur næði hugtakinu,
t>ví síður ylli misskilningi.
Jöfnuðurinn.
Jöfnuður sá, er við viljum koma
a> er að allir, hvert einasta manns-
barn, sem fæðist hór á landi, hafi
jafnt tœlcifœri til þess að þroska
°9 fullJcomna alla góða og fagra
nieðfazdda JiœfileiJca (og við viljum
að allir geti það), svo að þeir geti
lifað ríkara og hamingjusamara
lífi, og hver einstaklingur unnið
þjóðinni í heild sinni meira gagn.
Fátæktin útlæg.
Það, sem fyrst og fremst þarf
að gera, til þess að geta komið
fram áformi okkar, er að koma á
svo almennri velmegun, að hver
einstaklingur hafi ráð á að veita
sér þá þekkingu, er hugur hans
hnegjist að. En til þess þarf að
gera fátæJctina útlœga úr landinu.
Til þess að koma þessu í fram-
kvæmd ætlum við á allar lundir
að stuðia að því, að láta auðsupp-
sprettur landsins renna sem ríJcu-
legast, og þannig, að það verði
þjóðin, sem áhatist á því, en eJcJci
einstaJcir, fáir menn.
Opinber eign.
Við álítum að reynslan sé búin
að sýna það erlendis, að fátækt-
inni verði ekki útrýmt, nema þau
af framleiðslutækjunum, sem mik-
ilvægust eru, séu opinher eign.
En svo nefnum við eigi að eins
eignir landsjóðs, sýslueignir og
eignir sveitafélaganna, heldur
einnig eignir samvinnufélaga, þ. e.
íélaga, þar sem arðinum er skift
sftir þátttöJcu, en ekki eins og í
hlutafélögum, eftir því hve mikið
íé hver hefir lagt í fyrirtækið.
Við ætlumst til þess að allur
atvinnurekstur, sem samkvæmt
eðli sínu, eða í reynd, er einokun,
rekist af landssjóði, eða þá sýslu
°g sveitafélögum. T.d. vatnsveitur
og rafveitur (hér er auðvitað ekki
átt við smáveitur, sem einstaka
maður, eða fáir saman, koma á
heim í sín eigin hús). Ennfremur
hafnargerðir, áveitur (þegar um
lieil héruð er að ræða), járnhrautir
(þegar nú að því kemur) og yfir-
leitt öll þau fyrirtæki er álita
verður, að betra sé að rekin sóu
af slíkum stofnunum en af sam-
vinnufélögum. Til þess að valda
ekki misskilningi, skal þess getið
hór, • að við ætlumst til þess að
landbúnaðurinn (sem uin langan
aldur hlýtur að vera aðalatvinnu-
vegur íslendinga) stundi sjálfstœð
hœndastétt, er hafi með sér öflug-
an samvinnufélagsskap til vöru-
kaupa, afurðaútflutnings og véla-
notkunar.
Þrjú vopn j af n að ar m ann a.
Það eru þrjú vopn, sem við
einkum ætlum að vega með, til
þess að útrýma fátæktinni, þ. e.
með samvinnufélagssJcœp, verJclýðs-
félögum og með því að hafa áhrif
á löggjöf og stjórn landsins, þar
með talin áhrif á sýslu- og sveita-
stjórnir.
Þessi vopn eru þau sömu og
skoðanabræður vorir víðsvegar um
hnöttinn vega með, er þeir berj-
ast fyrir því sama, hver í sínu
landi, er við berjumst fyrir.
Samviunufélagsskapurinn.
Við viljum af fremsta megni
styðja kaupfélög og önnur sam-
vinnufólög, og þarf til þess fyrst
og fremst að auka þekkingu al-
mennings á þeim málum. Við á-
lítum að það eigi að vera kaup-
fólög um alt land, sem myndi inn-
byrðis samband, er hafi á hendi
heildsölu (og verksmiðjuframleiðslu,
þegar því verður við komið), og
væntum við að þá fyrst, þegar
þetta er komið á, batni verulega
hið afarmikla ólag, sem nú er á
verzluninni hér á landi.
Hróp það er oft hefir heyrst
hér á landi, að við þurfum dug-
lega kaupmannastétt, er hróp út
í bláinn. Það, sem við þurfum, er
dugleg og framtakssöm verzlunar-
stétt, er gegnum samvinnufélags-
skapinn geti starfað fyrir hags-
munum landsmanna. Kaupmenn
hljóta ætíð, hvað góðir sem þeir
eru, að starfa fyrst og fremst
fyrir eigin hagsmuni, en fyrir
hagsmuni alþýðunnar að eins að
svo miklu leyti, sem það getur
orðið til þess að þeir sjálfir græði
á því.
Verklýðsfélögin.
Við viljum koma á öflugum
verklýðsfólögum, og með þeim
ætlum við að hækka vinnukaup,
eins mikið og hægt er, þannig að
það fáist sem næst 'því fullvirði
fyrir vinnuna. En til þess að það
fáist, þarf vinnufólk í sveitum að
mynda félagsskap, eigi síður en
fólkið í kaupstöðunum.
Auk þess sem verklýðsfélögin
eru nauðsynleg til þess að hækka
kaupið, eru þau nauðsynleg á
margan annan hátt, til þess að
gæta réttar verkamanna og verka-
kvenna, og til þess að sjá um að
lög, sem gerð eru til þess að gæta
hagsmuna alþýðu, séu haldin. Má
í þessu sambandi nefna lögin, sem
fyrirskipa að borga alla vinnu í
peningum. Það fer fjarri því að
þau séu haldin, og þau verða það
ekki fyr en verklýðsfélögin eru
orðin svo öflug, hvert á sínum
stað, að þau geti knúð fram pen-
ingaborgun.
Löggjöf og stjórn.
Þó miklu megi til leiðar koma
með tveim fyrtöldu vopnunum, þá
er hið þriðja eigi að síður nauð-
synlegt. Reynslan er búin að
margsanna það allstaðar í heim-
inum, að fiamfarir þær, sem ættu
að verða til þess að auðga al-
menning (t. d. vinnusparandi vél-
ar, betri afurðamarkaður, betri
verzlun o. s. frv.) verða nær ein-
göngu til þess að gera áct menn
ríka, nema sérstaklega sé um
hnútana búið með löggjöf.
Afleiðingin af þeim framförum,
sem orðið hafa i búnaði hér á
landi —svo sem af því, að rjóma-
búin hafa komið smjörinu í verð,
betri meðferð á saltkjötinu aukið
verð þess um þriðjung o. s. frv.
— er nú óðum að verða sá, að
jarðir hækka í verði. Og samkv.
lögum hagfræðinnar, munu þær
stíga í verði næstum jafnótt og
framfarirnar verða. Með því fyrir-
komulagi og með þeirri löggjöf
er við nú höfum, er það því ekki
nema að litlu leyti þjóðin, sem
ábatast á framförunum, heldur
þeir, sem jarðirnar eiga, meðan
þær hækka í verði. Sem stendur
er það að eins þriðjnngur af
bændum, sem eru sjálfseignar-
bændur, og enginn vafi leikur á
því, að þeim mun fækka tiltölu-
lega að stórum mun á komandi
áratug, þó ekki væru af öðru en
því, en að bændum hlýtur að
fjölga mjög mikið.
En það er til skaða fyrir þá
sem jörðina yrkja (bæði bændur
og vinnufólk) að jarðarverðið hækki,
því háu jarðarverði fylgir liátt
afgjald. Og þetta er jafnt til skaða
fyrir bændur, þó þeir eigi jarðirnar
sjálfir, nema þá sem eiga þær
meðan þær eru að stíga. Það er
því til skaða fyrir alla næstu kyn-
slóð af bændum. (Skal seinna í
grein þessari sagt hvað gera beri).
Við ætlum að nota kosningar-
réttinn til þess að kjósa þá menn
eina, er jafnaðarstefnunni fylgja, i
sveitarstjórnir og á þing, og við
viljum ná þar meirihluta, til þess
að þau lög verði sett, og þau lög
ein, sem miða að takmarki því,
er við höfum sett okkur.
Verðhækkunarskattur.
Sem stendur hvíla skattarnir
yfirleitt mjög óréttlátlega á þjóð-
inni, og viljum við breyta því, svo
þeir verði réttlátari. En fyrst og
fremst viljum við koma á verð-
JiœJcJcunarsJcatti, því hann er eina
ráðið til þess að framfarirnar í
landinu geti orðið til þess að
auðga sjálfa þjóðina, en lendi ekki
í vösum einstakra manna. Mun
seinna í þessu blaði sýnt fram á
að verðhækkunarskattur er nauð-
synlegur á íslandi, og að hann er
eigi síður þarfur bændum en öðr-
um almenningi.
Greinarlok.
Lesarinn mun nú nokkurs vís-
ari um hvað við ætlum okkur,
við sem jafnaðarfloJcJcinn fyllum.
Með oJcJcur verður öll alþýða,
bæði við sjó og í sveitum.
Móti oJcJcur þeir sem hafa hag
af fátækt alþýðu; þeir sem hafa
hag af því að kaupið sé sem lægst,
eða húsaleigan sem hæst.
Ekkert er nær hjartarótum hinn-
ar íslenzku þjóðar en jöfnuður og
jafnrétti.
Gerist nú nokkur svo djarfur að
hann opinherlega þori að vinna á
móti því, að það verði, er tímar
líða, að eins
ein stétt á íslandi,
þ. e. starfandi mentaðir einstak-
lingar, óháðir öllu nema eigin vilja
og skynsemi.
Hver dirfist?
Hann segi til sín!
Alþingi.
Það var sett 7. þ. m. Forsetar
voru kosnir:
í sameinuðu þingi: Sóra Krist-
inn Daníelsson (til vara séra Sig.
Gunnarsson).
í neðri deild: Ólafur Briem;
varaforsetar: Pétur Jónsson og
Guðm. Hannesson.
í efri deild: Stefán Stefánsson;
varaforsetar: Jósef Björnsson og
Karl Einarsson.
Þrjá þingmenn vantaði: Magnús
Kristjánsson, Pétur Jónsson og
Karl Einarsson.
Rithöfnndur látinn.
Þorgils gjallandi (Jón Stefánsson,
Litluströnd við Mývatn) er látinn
fyrir skömmu. Hann var meðal
beztu rithöfunda vorra.