Dagsbrún - 10.07.1915, Blaðsíða 2
2
DAGSBRÚN
A9 ófriðnum loknum.
Eftir Björn Oddsson.
Eitt af því, sem hlýtur að skelfa
mann mest, við þennan jörmun-
ófrið, sem nú geisar um flest lönd,
er það óvænta þjóðahatur, sem
hann hefir vakið. Hvor máls-
aðilinn hefir haft hinar hrottaleg-
ustu heitingar í frammi við hinn.
BEf Drottinn í náð sinni skyldi
veita oss sigurinn, þá — vei hin-
um sigruðu", sagði Þýckalands-
keisarinn í ræðu í haust er leið.
Slíkar raddir hafa heyrst i Eng-
landi; á Rússland þarf nú ekki að
minnast. Ef þetta miskunarlausa
þjóðahatur fær að lifa ófriðinn, þá
er Norðurálfan orðin villimensku
(barbari) að bráð; þá hefir hún í
hugsunarhætti færst aftur á bak
um nokkrar aldir; þá er glatað
því, sem er enn meira virði en
allir akrar og aðrir fjármunir, er
skemst hafa í styrjöidinni. Móti
þessu eru allar hlutlausar þjóðir
siðferðislega skyldugar að vinna
af öllum mætti, og meðvitundin
um þetta mikla hlutverk er líka
vakandi með mörgum málsmetandi
mönnum t. d. á Norðurlöndum.
Hér er birt grein eftir nafn-
kendan, danskan verkfræðing, Age
Westenholz að nafni, er hann rit-
aði í enska tímaritið „Review of
Rewiews", og gefur stutt en glögt
yfirlit yfir þau ráð, sem einkum
virðast hæf, til þess að losa heim-
inn við þann voðadilk, sem ófrið-
urinu virðist ætla að draga á eftir
sér — þjóðahatrið. Annars er W.
enginn alþjóðaborgarí; hann er
mikill ættjarðarvinur, og hefir eflt
danska herinn með hér um bil
50 manna deild, sem hefir sjálf-
renningshjól til reiðar en þeysi-
byssur að vopnum, og viðheldur
henni á eigin kostnað. — Höf.
býst auðsjáanlega við, að Englend-
ingar og bandamenn þeirra muni
sigra, og hljóðar greinin svo:
Hr. ritstjóri!
Þar sem ég, að því er ég hygg,
er elztur áskrifandi að tímariti
yðar hér í Danmörku, þá gerist ég
svo djarfur, að nota mér áskorun
yðar til áskrifendanna, um að
koma með tillögur um hversu
ríkjaskipun og öðrum alþjóðamál-
um skuli háttað, að loknum ó-
friðnum, þannig að gæfuríkt Gimli
megi rísa úr þeim Ragnarakalogum,
sem nú sveiflast um alheim.
Mér finst að markmiðið hljóti
að vera: 1) að draga úr ófriðar-
hættum, og um leið 2) að minka
herbúnaðinn; 3) að allar þjóðir,
sem legið hafa undir kúgun, en
verða þó að teljast færar um, að
ráða sér sjálfar, fái stjórn, sem sé
samrýmanleg við frelsi og réttlæti.
Bezta aðferðin til þess að kom-
ast hjá ófriði í framtíðinni, virð-
ist vera að taka fyrir, að svo
miklu leyti sem hægt er, tvær
aðal-orsakir hans: a) þjóðahatrið
(löngun til þess að vinna öðrum
mein) og b) hinn ímyndaða þjóð-
arhagnað að ófriði (hvöt til þess,
að hlynna að sjálfum sér).
a) Til þess að taka fyrir þjóða-
hatrið verður í friðarsamningunum
að forðast eftir fremsta megni að
beita nokkura þjóð órétti eða gera
henni óvirðingu. Meginregla sú,
sem friðarskilmálarnir verða að
byggjast á, er réttnr hverrar þjóð-
ar feða þjóðarhlutaj til þess að
ganga í samband við það ríki,
sem hún óskar — eða mgnda
ngtt ríki, ef það virðist geta borið
sig — alt samkvæmt þeirri reglu,
að réttmœti sérhvcrrar stjórnar
hvílir á samþgkki þeirra, sem við
stjórnina búa,
Ef þessari meginreglu væri fylgt
mætti draga ný landamæri, sem
dygðu. Við þjóðaratkvæði í Elsass-
Lothringen, Slesvík og pólsku hér-
uðunum mundi Pgzkaland líkleg-
ast missa mikinn hluta af þeim
4 mill. undirokaðra þegna, sem
þessi lönd byggja og meinað er
að tala sína eigin tungu, þótt al-
þýða þeirra kunni ekkert í þýzku.
Austurríki mundi liðast í sundur,
sumt mundi ganga til Rúmeníu,
aðrir hlutar bætast við Serbíu,
Rússland eða Þóliand (sem ætti
að endurreisa sem konungsríki
undir stjórn Rússakeisara). Vel
hugsanlegt, að endurnýja mætti
hinn forna konungdóm Bæheims,
en löndin með þýzkumælandi í-
búum gætu sameinast þýzka rík-
inu. Hinar 9 mill. Ungverja mundu
ekki hafa aðra en sjálfa sig til
að kúga.
Tgrkjaveldi mundi útrýmt úr
Norðurálfunni, en landamæri Balk-
anríkjanna yrðu endurskoðuð, og
reynt að fara eftir þjóðerni eða
réttara sagt þjóðaratkvæði.
Ekki væri rétt að þröngva nokk-
uru þýzku fylki inn í annað ríki.
Það er engan veginn heppilegt,
að gjalda ilt með illu. Einnig
væri réttast, að skila Þjóðverjum
aftur nýlendum þeirra, nema
Kiautschau, en hinn nýi eigandi
(Kína?) ætti að greiða fult gjald
fyrir allar þær umbætur, sem
Þjóðverjar hafa gert þar.
b) Mikiö af hinum ímyndaða
hagnaði mundi hverfa, ef komið
væri á frí-verzlun með öllum
þátttakendum friðarsamninganna.
Með því móti mundi hætta alt
skraf um að „leggja undir sig
nýja markaði" með ófriði. Ríkja-
takmörk mundu eigi verða verzl-
uninni meiri þrándur í götu en
þau eru póstflutningnum nú. —
Hvert ríki mundi eiga opið hlið
að hafinu, á sama hátt og ríkið
Ohio hefir nú *).
Þýzka herinn og flotann ætti
að leggja niður, svo að eins yrði
eftir það, sem þyrfti til löggæzlu.
í 25 ár ætti að banna Þjóðverj-
um að bjóða út nýliðum, og enn
fremur alla framleiðslu eða inn-
flutning á hernaðartækjum. En öll
önnur ríki Norðurálfunnar yrðu
þá að ábyrgjast, að hvorki yrði
gengið á land þeirra né frelsi
þeirra skert á annan hátt en hér
er tekið fram.
*) 0 h i o (frb. óhæó) er eitt af
Bandaríkjum Norður-Ameríku; nær
hvergi tíl sjávar, en biður lítinn baga
af því, þar sem verndartollar eru engir
innan Bandarikjanna.
Það sem Þjóðverjum sparaðist
á þennan hátt, segjum tæpir 2
miljarðar króna á ári, væri mátu-
legt sem afborgun og renta af
skaðabótum, er næmu meir en
25 miljarðakr., og ættu að borg-
ast beint til þeirra, sem hafa beðið
tjón á eignum og öðru vegna ó-
fri^arins. *
Herbúnað allra annara þjóða
mætti þá setja niður um 2/s hluta,
eða meira, er stundir liðu fram,
alt eftir ráðstöfun alþjóðadómstóls-
ins í Haag. Þau ógrynni fjár, sem
þannig spöruðust, mundu snarlega
bæta úr ófriðarspellunum. Eftir
nokkur ár mundu Þjóðverjar skilja,
að hvorki væri tilgangurinn, með
þessum ráðstöfunum, að halda
framfaraviðleitni þeirra niðri né
auðmýkja þá, og að Þýzkalandi
væri með engu hamlað frá að
neyta krafta sinna á friðsamlegan
hátt eða hagnýta sér öll sín nátl-
úrugæði. Þá mundi Þýzkalandi
viðstöðulaust leifast að skipa það
sæti meðal Norðurálfuþjóðanna,
sem mikilli þjóð sæmir.
Þannig er það alls óhjákvæmi-
legt, að styrjöldin skapi langvinna
beizkju meðal þjóðanna — þvert á
móti hlytu þær á þennan hátt að
fá aukna virðingu hvor fyrir annari,
sem mundi snúast upp í almenna
samhygð, og yrði grundvöllur að
„Bandaríkjum Norðurálfunnar". —
Norðurálfustyrjöldin mikla mundi
gleymast skjótt eins og þræla-
stríðið í Bandaríkjunum. — —
Varanlegan frið má bgggja á
þvi, að regna að sgna sérhverri
þjóð sanngirni en ekki ójöfnuð,
og forðast að gera nokkurri þeirra
vanvirðu. En þetta er lika eina
leiðin.
Kvenfólkið.
Þingsetningardaginn hafði kven-
fólkið hér í Rvík raikil hátíðahöld,
í tilefni af því, að það nú að mestu
hefir fengið pólitiskt jafnrétti við
karlmenn. Var Alþingi ávarpað af
5 kvenna nefnd, konungi sent sím-
skeyti, ræður haldnar á Austur-
velli, og þar einnig sungið og
leikið á lúðra.
En tilkomumest, og það svo
langmest, var skrúðgangan úr
Barnaskólagarðinum niður á Aust-
urvöll. Á undan fullorðna kven-
fólkinu gengu mörg hundruð hvít-
klæddar smámeyjar, og báru flestar
Blároðann hátt yfir höfði sér.
Hitnaði mér þá um hjartaræturnar,
er eg sá svo marga íslenzka fána
í einu. Eða var það af því að líta
smámeyjarnar, og hugsa til hver
mundu nú verða örlög allra þess-
ara ástmeyja næstu kynslóðar af
karlmönnum, sem upp vex, allra
þessara mæðra óborinna íslend-
inga. Hvað liggur fyrir þeim?
Sama endalausa stritið og sama
vanþakklætið, sem allur þorri
kvenna á við að búa nú, eða ætl-
um við að vera búnir að bæta
landið, og breyta svo til, að þær
geti lifað gleðiríkara lífi en mæður
þeirra ? 0.
Vetrarvinna.
i.
Árið 1911 skrifaði sá er þetta
ritar, grein um prjónles í Tímarit
Kaupfélaganna. „ísafold", og að-
því er mig minnir fleiri blöð prent-
uðu hana upp aftur, að því við-
bættu, að þetta væri þarft mál,.
og ætti að hafa framgang. Og svo
var búið með það. Og svona fer
um mörg góð mál hér á landi.
Einhver verður til þess að skrifa
um þau, mönnum þykir málefnin
góð, og svo gleyma menn þeim.
Eg vil því nota tækifærið hér tii
þess að benda þeim, sem einhver
góð mál hefðu að flytja, á það',
að það er ekki til neins að skrifa
eina blaðagrein um málefni, það
þarf alt af að vera nauða á eftir-
tekt almennings, ef málið á að
hafa framgang.
II.
Það eru að eins tvær sýslur á
landinu — Skagafjarðar og Eyja-
fjarðarsýsla — sem ílytja út prjón—
les, það nokkru nemur, s. s. um
20 þús. króna virði árlega. Er
það furðu mikið, þegar tekið er
tillit til hins lága verðs prjónless-
ins, og hinu þar af leiðandi lága
kaupi við að búa það til. Enda
mun á mörgum heimilum gamall
vani valda því, að prjónað er,
fremur en hagnaðurinn af því.
Aðal-orsakirnar til þessa lága
verðs, er, auk þess hvað prjón-
lesið ýfirleitt er óvandað og hald-
lítið, þær er nú skal nefna:
í hverri sendingu til útlanda er
meira eða minna af prjónlesi, sem
er með öllu óbrúkandi. T. d.
sokkar ætlaðir fullorðnum, með
framleista mátulega börnum, eða
vetlingar með þumlungs langa
þumla o. s. frv. Útlendu kaup-
mennirnirnir, sem kaupa prjón-
lesið, vita þetta, og gera ráð fyrir,
að nokkuð af því sé óseljandi, og
miða tilboð sín við það. En til
þess að hafa vaðið fyrir neðan sig,
gera þeir ráð fyrir, að meira sé
óseljandi í hverri sendingu, heldur
en venjulegast er, og lækkar meðal-
verð prjónlessins enn þá meir við
það. Prjóulesið er ekki af mis-
jafnri stærð, það teljandi sé. Þó
tvö hundruð pör af sokkum komi
frá einu heimili, þá er hvert ein-
asta par vanalega af sömu stærð
og öll hin. Þetta er mjög óheppi-
Iegt, því (það kemur varla flatt
upp á lesarann) útlendingar eru
ekki allir jafn fótstórir fremur en
við íslendingar. Yæru sokkarnir
af mismunandi stærð mundi marg-
faldast eftirspurnin.
Eitt er það enn, sem á góðan
þátt í hinu lága verði, það er:
hvað prjónlesið er misjafnt að
gæðum. En það á við um hvaða
vörutegund sem er, að eitt af fyrstu
skilyrðum þess, að gott verð fáist
fyrir hana, er það, að hún sé jöfn
að gæðum.
III.
Þó allir framleiðendur vissu ná-
kvæmlega hvernig prjónlesið á að-