Dagsbrún - 10.07.1915, Blaðsíða 3

DAGSBRÚN
3
Vera til þess, að það íáist fyrir
Það gott verð, mundu alt af verða
einhverjir, sem að eins hugsuðu
um sinn eigin stundarhagnað, og
Þyggju til lélegt prjónles, án þess
að kæra sig um þann skaða, sem
þeir gerðu með þvi.
1 grem þeirri er eg mintist á
að framan (og sem þessi grein er
nokkurs konar uppsuða úr) gat eg
Þess, að hór þyrftu einhverjar sér-
stakar ráðstafanir, og benti á tvær
leiÖir. önnur er sú, að lögboðið
sé mat á öllu prjónlesi, sem til
útlanda á að flytja. Hin, að fram-
leiðendur myndi samvinnufélag til
^tflutnings með svipuðu fyrir-
komulagi og egg-útflutningsfélagið
^anska.
Mál þetta hefir mikla þýðingu,
e’gi að eins til þess, að útvega
Þeim atvinnu, er enga hafa á vetr-
Utt>) heldur af því, að það mundi
stuðla að því, að verkakaup á
vetrum stigi alrnent, einkum þó
r kaupstöðum. Því langtum færri
sveitamenn mundu leita sér at-
vinnu í sjávarþorpum og kaup-
stöðum, en nú gerist, ef þeir gætu
stundað arðsama atvinnu heima
tyrir. — Skal í annari grein sýnt
fram á, hvað gera beri til þess,
að koma máli þessu í framkvæmd.
Ó. F.
Almenn kauphækkun í Rvík.
U p p h a f.
Verkmannafélagið „Dagsbrún",
tór um mibjan f. m. íram á kaup-
hækkun við vinnukaupendur, þar
eð allar lífsnauðsynjar hafa stigið
najög mikið í verði. Eigi er blað-
hiu kunnugt um, að reiknað hafi
verið út hagfræðislega, hve miklu
verðhækkunin nemur, en það er
ttJál manna, að eigi sé sú hækkun
winni en þriðjungur.
Þrjátíu og fimm aura tímalcaup
nú, er því ekki betri borgun, en
24 aura kaup hefði verið í fyrra
um þetta leyti, Kaupið var því alt
of lágt, og bjuggust flestir við, að
vinnukaupéndur mundu strax bjóða
að hækka það um fimm aura.
En —ónei, nei; það gerðu þeir
nú ekki. Einn kaupmaður, sem
höfundur þessarar greinar átti tal
við, bjóst við, og fanst sanngjarnt
(áður en hann kom á fund með
félögum sínum), að kaupið yrði
hækkað 10 aura um timann. En
meiri hluti vinnukaupenda hugs-
aði sem svo: það er ekki vert að
vera að bjóða neina kauphækkun
fyrst um sinn. Þeir svöruðu þvi:
engin lcauphœkkun. Áttu víst von
á, að verkamönnum mundi fallast
alíur ketill í eld við þessa neitun.
Bjuggust líklegast við, að verka-
menn mundu bara taka ofan og
Segja: Fyrirgefið ónæðið.
Gat útvegurinn borið
kauphækkunina?
Það þarf ekki að spyrja að því
hvort kaupmenn stæðu sig við að
borga hærra kaup, því að allir vita,
að þeir g6ta haft kauphækkunina
UPP aftur, með því að leggja meir
á vörurnar, og að þeir lika mundu
gera það. Þeir hafa nú allgóða
æfingu í því, að setja upp vörurnar.
Kauphækkunin kemur því aðal-
lega niður á útgerðarmönnunum.
Við skulum því athuga trollara-
útgerðina lítilsháttar.
Fyrst ber að athuga, að öll
iandvinna við þessa útgerð (þar
með talin upp- og framskipun og
öll fiskiverkun) er ekki nema 10%
af öllum útgerðarkostnaðinum,
þess vegna er 20o/o kauphækkun
(það eru 7 aurar, þegar miðað er
við 35 aura) ekki nema 2°/o kostn-
aðarauki fyrir útgerðarmenn, og
enginn skal láta sér detta í hug,
að trollaraútgerðirnar þyldu ekki
svo lítinn kostnaðarauka livernig
sem áraði, þegar almennings-
velferð er annarsvegar.
En nú stendur svo vel á í ár,
að þó kol og salt hafi stigið um
helming, þá verður þetta ár lík-
legast bezta árið, sem íslenzk
botnvörpuútgerð hefir haft, og ber
þar tvent til, fyrst hið ágæta verð,
sem er á fiski, og sem mikið meir
en uppv9gur verðhækkunina á kol-
um og salti; í öðru lagi hið á-
gæta aflaár, sem hefir verið á þessu
ári, og sem að nokkru leyti stafar
af hinni góðu tíð, er var í vetur,
sérstaklega í marzmánuði. — Þeir
gátu því vel boðið hækkun.
M á 1 a 1 o k .
Þó vinnukaupendur þverneituðu
að hækka kaupið í fyrstu, vildu
þeir þó hafa að nýju tal af stjórn
verkamannafélagsins. Fól verkam.
fél. „Dagsbrún" st.jórn sinni þá að
semja um einhverja launahækkun
(því íélagsmenn vildu hafa hærra
kaup). Komst þá á samkomulag
það, er getið er um annarsstaðar
í blaðinu. Jön Hvass.
Steinolíueinokun á fslandi.
Fæstum mun kunnugt, að stein-
olíueinokun er nú komin á hér á
landi. Hér hafa áður kept tvö
félög: Hið íslenzka(!) Steinoliu-
hlutafélag og Skand. Am. Petr.
Aktieselskab (S. A. P. A.) og að
nafninu til keppa þau hér enn.
Það er bara að nafninu til. Hið
íslenzka Steinoliuhlutafélag, eða
réttara sagt mamma þess, Dansk
Petroleums Aktieselskab, laumað-
ist ti) þess í vetur, að kaupa (af
Þjóðverjum) svo mörg af hluta-
bréfum S. A. P. A., að það gat
ráðið yfir meiri hluta íélagsins,
og þar með ráðið því; hefði
t. d. getað látið það hætta að starfa.
En það var nú ekki það ákjósan-
legastafyrir steinolíugróðamennina.
Hitt mikið betra, að láta S. A.
P. A. halda áfram, svo menn héldu,
að félögin væru tvö, og að enn
þá væri samkepni. Forstjórar S.
A. P. A. fóru frá félaginu, eða var
vikið frá, cg steinolían var sett upp.
En þá hófu sum Hafnar-dagblöðin
svo mikla árás á Steinolíufélagið,
að það sá sitt óvænna og setti
verðið niður aftur, þó að eins í
sjálfri Höfn. Mun íslenzka Stein-
olíufélagið hafa ætlað að láta sér
víti dönsku mömmu sinnar að
varnaði verða, og því hugsað, að
ef það setti ekki upp steinolíuna
í Reykjavík, fyrst um sinn, mundi
hækkun þess út um land, ekki
verða gerð að blaðamáli. Hækkun
þessi nemur 2 kr. og 50 a. á fati,
og er ekki kölluð verðhækkun,
heldur „fragt“. En það er nú
vitanlega sama hvern andskotann
) hún er kölluð; Steinolíufélagið
græðir 2,50 kr. meira á hverju fati
nú en áður, og kaupendur þurfa
að borga tveim krónum og fimmtíu
aurum meira, og þar með er þetta
mál'augíjóst.
Hvenær ætlar félagið að hækka
verðið á ný? Það má búast við
flestu. Jön Hvass.
Störmerkilegt
búnaðarmál.
15 krónu arður af hverri á,
framyfir það sem nú er.
Mig furðaði á því hve misjafnir
voru dómar manna um íslenzka
gráðaostinn(Roc.heíoi-t ostinn).Sum-
ir sögðu hann jafngóðan þeim
frönsku, en aðrir þvertóku fyrir
það, og varð ég að taka í streng-
inn með þeim síðarnefndu, er ég
hafði bragðað ostinn. En er ég las
grein Gísla Guðmundssonar gerla-
fræðings, um ostagerð, í Búnaðar-
ritinu, skildi ég hvernig í öllu lá;
þeir voru bæði jafngóðir, og verri.
-Fyrstu ostarnir höfðu sem sé
hepnast ágætlega og voru engu
lakari en franskir gráðaostar, en
þeir, sem seinna voru búnir til,
voru gerðir með gráða, sem far-
inn var að blandast öðrum smá-
gróðri, og því mishepnuðust þeir.
Hefir þetta kent, að vel þarf að
vanda gráðann, og ættu ostarnir
ekki að þurfa að mishepnast aftur.
Eftir því sem Gísli Guðmunds-
son gerlafræðingur segir mér, þá
má vænta 15 krónur í hreinan
ágóða af hverri á, framyfir það
sem nú gerist, með því að gera
gráðaost úr mjólkinni, í stað þess
að láta ærnar ganga með dilk.
Hefir Gísli lofað að sanna þetta
með tölum í næsta blaði „Dags-
brúnar".
Mál þetta er svo merkilegt, að
sjálfsagt er að Alþingi taki það til
meðferðar og greiði fyrir því, t. d.
með því að hjálpa bændum til
þess að koma upp samlags-
ostaskálum og lögbjóða mat á
ostum, er ætlaðir eru til útflutn-
ings. Mál þetta er svo mikilvægt,
af því, að gráðaostagerð getur
orðið almenn hér á landi, án þess
það hefði óheppileg áhrif á verð
ostanna. O.
Tímakaup í Reykjarík
er samkvæmt samningi stjórnar
verkmannafélagsins Dagsbrún og
vinnukaupenda:
frá 6 að morgni til 6 að kvöldi 40 a.
frá 6 að kvöldi til 10 að kvöldi 45 a.
frá 10 að kvöldi til 6 að morgni 60 a.
Vinna á helgidögum og almenn-
um frídögum borgist með 50 aur-
um um tímann.
Torfi i Ólafsdal.
Þegar blað þetta berst ykkur í
hendur vitið þið öll, að Torfi í
Ólafsdal er látinn. Hann varð nær
77 ára gamall.
Sagan mun kalla hann eínn af
stærri spámönnum okkar íslenzku
þjóðar. Því fyrir rúmum manns-
aldri var hann einn af þeim ör-
fáu, sem sáu að örlög íslands eru
eigi þau að vera ísaland, nema
þangað til þjóðin sjálf vill annað;
að það voru verkin en ekki orðin,
er auka þurfti.
Persónulega var ég Torfa ókunn-
ur, en oft vöktu ritgerðir hans
hjá mér þann hugblæ, sem ég
ekki kann að nefna, en sem er
einskonar sár en mikil gleði, og
sem ég kendi í fyrsta sinn, þegar
ég, þá unglingur, eitt vor sá
hvernig sígræn og litfögur sortu-
lyngsbreiðan kom undan kaldri
fönninni, og fanst hún tákna fram-
tíðarvordrauma íslenzku þjóðarinn-
ar, sem væru að rætast. (Unglingar
vilja oft svo vel, þó oítast verði
viljinn, og mátturinn til fram-
kvœmda, mjög tvent.)
Það er helg skylda okkar, að
halda á lofti nafni þeirra manna,
er varið hafa lífi sínu til þess svo
að segja að lengja sumarið ís-
lenzka. Torfi í Ólafsdal var sum-
arauka-maður; því fanst mér ó-
fært að hans væri ekki getið í
þessu blaði, þó þið væruð öll áður
búin að heyra lát hans.
Ólafur.
Fæðingardagur.
4. Júli voru 107 ár liðin frá
því Garibaldi fæddist. (Hann dó
2/g 1882, 75 ára gamall). Þeir
sem eigi þekkja þessa frelsishetju
nema úr mannkynssöguágripi Páls
Melsteð, hafa litla hugmynd um
hvílíkt ofurmenni hann var.
Það var eigi að eins fyrir frelsi
landa sinna, ítala, að hann barð-
ist, heldur einnig gegn hverskonar
ófrelsi sem er. Og alt sem hann
gerði, gerði hann í óeigingjörnum
tilgangi.
Yerkamenn í Newcastle í Eng-
landi gáfu honum eitt sinn sverð
að heiðursgjöf. Svo stóð á, að
Garibaldi var skipstjóri á skipi,
sem árið 1854 kom til borgar
þeirrar er nefnd var, að sækja
kol. Hann hafði þá um nokkur
ár verið útlægur úr föðurlandi
sínu, verið í siglingum og fengist
við sitt hvað annað. Sá af verka-
mönnunum er hafði orð fyrir
nefndinni, er færði honum sverð-
ið, mælti: „Sverðið er keypt fyrir
pennings-samskot*) er gefið hafa
mörg hundruð verkamenn, eigi að
eins með gleði, heldur með fögn-
uði, og að baki hverrar penings-
gjafar er hjarta, sem slær ótt fyr-
ir frelsinu". Garibaldi svaraði með-
al annars: Af því að ég er sjálf-
ur alþýðumaður, verkamaður eins
og þið, kann ég fylliiega að meta
þá virðingu er þið sýnið mér; og
*) penningur (penny) um 7’/* eyrir.