Dagsbrún - 17.07.1915, Side 1

DAGSBRÚ N
BLAÐ JAFNAÐARMANNA
ÚTGEFANDI: NOKKUR IÐNAÐAU- OG VERKMANNAKÉLÖG RITSTJÓRI OG ÁBYRGÐARMAÐUR: ÓLAFUR FRIÐRIKSSON
----------
Þ O L I Ð EKKI
RANGINDI
2. tbl.
Reykjavik, laugardaginn 17. Júli 1915.
I. árg.
Ráðhúsið í Kaupmannahöfn og
hafnargerðin í Reykjavík.
Þegar ráðhúsið nýja var bygt í
Kaupmannahöfn, fyrir nokkrum
árum, þá stigu lóðirnar við torgið
sem það stendur við, svo gífur-
lega í verði, að gróði lóðareigend-
anna varð eins mikill og kostnað-
urinn var við að byggja ráðhúsið,
•«n það var á annan tug miljóna
króna. Hefði nú ekki verið eðli-
legast að bærinn, sem bygði húsið,
hefði haft gróðann af því sem
lóðirnar stigu?
Það er verið að byggja höfn
við Reykjavík. Það er bærinn og
landið sem kosta hana, leggja
íram þá liðlega U/2 miijón, sem
bað kostar. Hafnargerðin mun hafa
þau áhrif á þær lóðir, sem næst
eru höfninni, að þær munu stíga
afar mikið í verði; með tímanum
æins mikið og öll hafnargerðin
hefir kostað. Hver er nú bezt að
þessum gróða kominn, þeir sem
kosta höfnina (landsjóður og bæj-
arsjóður) eða þeir sem (fyrir til-
viljun má segja) eiga lóðirnar við
höfnina? Og hvort er heppilegra
fyrir almenning?
Verði ekkert aðgert (og að-
gerðarleysið hefir undanfarin ár
verið einkenni okkar íslenzku lög-
gjafar) lendir allur þessi feykna-
Sróði í vösum fárra manna.
Hér vantar verðliœkkanarskatt.
Fylkjum liði.
Svo sem getið var í siðasta
'hlaði, þá mun öll alþýða kjósa að
fylkja sér undir jafnaðarmerkið í
þeirri orrustu er nú skal hafln á
íslandi. Jafnaðarflokkinn má því
eins vel kalla Alþýðuflokk.
Flokkar erlendis.
Erlendis skiftast menn í flokka
nær ei' aðngu eftir því hvar hags-
munir þeirrar stéttar, er þeir telj-
ast til, eru. Þeir, sem hafa hag af
því að ástandið sé óbreytt, eru
afturhaldsmenn, hinir vilja breyt-
ingar. Þetta er eðlileg flokkaskift-
ing, því það er eðlilegt að þeir,
sem eiga sameiginlega hagsmuni,
gæti þeirra í sameiningu, þó stund-
um sé óskiljanlegt að kaupmenn
og vinnukaupendur (eða þeir, sem
erleudis eru kallaðir einu nafni
kapitalistar) geti fengið af sér að
gera samtök til þess að gera þá
fátæku fátækari, svo þeir ríku geti
orðið ríkari.
Flokkar hér.
Fyr skiftust flokkar hér á landi
um það, hvernig við skyldum haga
okkur gagnvart Dönum. Nú veit
ekki nokkur maður um hvað
flokkarnir skiftast, það er að segja,
um hvaða málefni. Á þessu hlýt-
ur að verða breyting nú. Við
jafnaðarmenn hefjum orustu nú
þegar (vopnin eru þau, sem getið
var um 1 síðasta blaði) og þeir,
sem á móti eru, munu fyr eða
síðar gera vart við sig.
Okkar megin.
Með jafnaðarstefnunni verða
verkamenn og verkakonur í kaup-
stöðum og sjávarþorpum, vinnu-
fólk í sveitunum, sjómenn, iðnað-
armenn; sem vinna fyrir kaupi,
og þeir bændur, sem eru svo sahn-
gjarnir, að þeir vilja unna vinnu-
fólkinu fulls arðs af starfi þess.
Alþingi.
Þaðan er lítið að frétta ennþá.
Hefur mest gengið á nefndarkosn-
ingum og öðru viðlíka spennandi.
Eru sum málin, sem fyrir liggja
all-mikilvæg. FJeiri þeirra þó lítil-
væg og sum þaðan af minna. All-
margar styrkbeiðnir hafa verið
sendar þinginu. Enginn hfir þó í
ár beðið um styrk til þess að
vinna á útilegumönnum.
Til athugnnar.
Hvergi hefir auðvaldið náð að magn-
ast sem í Bandaríkjunum. Ein af afleið-
ingunum: 30 þúsund verkamenn láta
þar árlega lifið fyrir vinnuelys, það er
að tiltölu helmingi fleiri en hér í álfu,
miðað við fólksfjölda.
Á jafnaðarstefnan við á íslandi?
Þessi spurning var lögð fyrir
þann, sem þetta ritar, af
manni sem orðinn er siður að
kalla „gáfaðann" (og er það ef til
vill líka, þrátt fyrir spurninguna).
Við skulum athuga lítillega hvað
jafnaðarstefnan er. Hún er aðferð
til þess að koma svo góðu lagi á
framleiðsluna að allir, sem vilja
vinna, geti haft fyllilega nóg fyrir
sig að leggja; svo ekki standi það
í vegi fyrir að menn geti verið
hamingjusamir. Spurningin var því,
að réttu lagi, þessi: A það við á
íslandi, að allir hafi nóg fyrir sig
að leggja, svo þeir geti búið í
heilnæmum og fögrum híbýlum,
klæðst vel og smekklega, hafi nóg
á borð að bera, og geti veitt sér
og börnum sínum þá þekkingu
og listanautn sem bezt á við
hvern einstakan? Skyldi þetta eiga
síður við á íslandi en annarstaðar?
Jön Skýri.
Gráðaosturinn.
I fyrsta blaði jafnaðarmanna
getur ritstjórinn þess, að ég hafi
lofað að sýna fram á með tölum,
að 15 krónu arðs mætti vænta af
hverri á, fram yfir það sem nú er
ef gerður er gráðaostur úr mjólk-
inni. Ég mun hafa sagt: að hægt
væri að færa sönnur á, að 15
króna arðs mætti vænta fyrir
ærnytina að frádregnum kostnaði
við ostagerðina og mjaltir, ef
gerður væri góður gráðaostur úr
mjólkinni.
Það er ekki unt að segja með
vissu hvað sé meðalærnyt hér á
landi, fyr en safnað hefir verið
skýrslum um það víðsvegar af
landinu. Mjólkurmagniðj og gæðin
fara eftir landkostum, og eftir því
hvort ærnar eru valdar mjólkur-
ær, þ. e. a. s. settar á með það
fyrir augum að mjólkin verði aðal
afurðin. Allvíða á Vesturlandi
mun meðal ærnyt vera alt að því
60 litrar, en hér syðra er hún
talsvert minni. Ef bændur gerðu
sér far um að koma sér upp góð-
um mjólkurám má gera ráð fyrir
að meðal ærnyt yrði um 50 litr-
ar og úr 50 lítrum af meðalkost-
góðri sauðamjólk má gera 9 kg.
af gráðaosti. Sé nú gráðaosturinn
jafngóður og Roqefort osturinn
frakkneski mundi hvert kg. seljast
á 2 kr. í heildsölu.
Tilkostnaður við ostagerðina og
mjaltirnar verður tæplega meira
en 3—4 kr. á hverja 50 lítra og
eru því allar líkur fyrir því að
meðal ærnyt gefi af sér 14—15
kr. að frádregnum kostnaði við
mjaltir og ostagerðina. Ég mun
taka þetta til nánari íhugunar
áður en langt um líður og skal
þá sýna nákvæmlega fram á hvað
mikill tilkostnaðurinn verður.
O. O.
Meir um'^þetta afarmerka mál
síðar. Ritstj.
Vetrarvinna.
ii.
Þegar ég fyrir 4 árum skrifaði
um þetta mál, áleit ég heppilegra
að framleiðendur stofuðu sam-
vinnufélag til útflutnings heldur
en að lögbjóða mat á prjónlesi.
En reynslan er búin að sýna, að
enn þá sem komið er, vantar al-
menning mjög skilning á sam-
vinnufélagsskapnum; það er því
ekki líklegt, að fyrst um sinn
verði hægt að stofna félag til út-
flutnings á prjónlesi. Þess vegna
verður hin leiðin, að lögbjóða mat,
að svo komnu, að álítast bezt til
þess að hrinda máli þessu í fram-
kvæmd.
Fyrst um sinn væri alveg nóg
að hafa einn matsmann fyrir
landið, og væri ekki illa til þess
fallið að hann hefði aðsetur á
Akureyri, sem er miðstöð þeirra
héraða, er nú flytja mest út af
þessum varningi. Þó framleiðslan
marg-margfaldist fljótlega (og á
því á ég von, er þetta væri komið
á) væri nóg að hafa t. d. einn
matsmann fyrir Norðurland, því
verð prjónlessins er svo mikið,
miðað við hvað það vegur, að
flutningskostnaður (með strand-
ferðaskipi) til þeirrar hafnar, er
matsmaður ætti heima á, mundi
að eins tiltölulega mjög lítill
hundraðshluti (°/o).
Matsmaður ynni verk sitt eftir
sérstökum ákveðnum reglum, og
léti festa merki á hvert par sokka,
eða vetlinga, sem tákn þess, að
varar væri eins og hún ætti að
vera. Ff til vill væri heppilegt að
flokka í fyrsta og annars flokks
prjónles, en þó er óvíst hvort það
væri betra en að hafa að eins
einn flokk (en banna útfiutning á
því lakara). Yigt og stærð á prjón-
lesinu þarf að vera ákveðin í
reglugerð matsmannsins, og á
hverju sokkapari ættu að standa
tvær tölur, sýndi önnur hæð
sokksins, hin lengd framleistsins.
Gætu tölur þessar, svo og merki
það, er táknaði að varan værl
löglega metin, verið tilbúin á sama
hátt og bókstafir þeir, sem ofnir
eru í léreftsræmur, og hafðir eru
til þess að merkja með nærfatnað
(kostar 5 aura tylftin í útsölu).
Mat og merking mundi varla
kosta moira en 2—3 aura fyrir
hvert sokkapar, og væri það ódýrt,
þótt verðhækkunin af þvi yrði
ekki nema 25 aura á hvert par.
En líklegt þykir mér, að matið
mundi fljótlega valda 50 aura
hækkun. Heppilegast mundi að
senda vöru þessa út í bögglum,
er í væri viss tala (t. d. 50 eða
100) af prjónlesi, af mismunandi
stærð.
Um leið og lög kæmi um mat,
þyrfti að banna með lögum að
kemba og spinna þráð úr tuskum,
nema ofið sé úr honum í sömu
verksmiðju (til þess að koma í
veg fyrir nýjustu svikin, en prjón-
lesi viðvíkur) og má eins banna
þetta með lögum eins og t. d.
það, að lita smjörlíki.
* :f:
❖
Eg hef heyrt norska sjómenn,
sem keypt höfðu ull á íslandi, og
látið vinna úr henni sokkaplögg
heima í Noregi, hafa orð á því
hve sterkir og hlýir sokkar úr ís-
lenzkri ull væru. Svipað hef ég