Dagsbrún - 24.07.1915, Blaðsíða 2

I
10
Alt meö g'át.
Það gladdi mig, er eg varð þess
var, að hér ætti að fara að koma
út blað, er héldi fram kenningum
jafnaðarmanna. Hugsjónir jafnað-
armanna eru fagrar og hafa þegar
náð fylgi margra mætra manna.
— En það er svo með jafnaðar-
menskuna, sem margt annað, að
hún hefir tvær hliðar. Annars-
vegar hugsjónin, markmiðið, sem
miðað er við, og hinsvegar fram-
kvæmdarhliðin, hvernig eigi að
ryðja til rúms, koma í framkvæmd
hugsjónunum.
Nú er það svo, að praktiskir
jafnaðarmenn í hinum ýmsu lönd-
um hafa reynt að bæta þjóðfélags-
skipunina, löggjöf og stjórn, hver
hjá sér, eftir því er við hefir átt
á hverjum stað. — Markmiðið er
alstaðar það sama, en aðferðin,
leiðirnar til þess að ná því, eru
mismunandi, eftir því hvar er og
hentugast þykir.
Kenningar jafnaðarmanna hafa
fyrir nokkru borist hingað á „vængj-
um vindarins", en ekki náð neinni
festu fram að þessu. Og þó held
eg, að íslendingar, öll alþýða, sé
jafnaðar sinnuð, þegar öllu er á
botninn hvolft. En þótt svo væri
nú, }já er kenningin flestum lítt
kunn. Og sumir hafa horn í síðu
hennar með fram eða mest vegna
ókunnugleika.
Fyrir því varðar miklu, að kenn-
ingin sé flutt öfgalaust, og þann
veg, að ekki valdi misskilningi.
Á það er og að líta, að hér
erum við á „hjara veraldar" norður
við heimsskautsbaug. Það segir
sig því sjálft, að allar ástæður hér,
eru töluvert á annan veg en ger-
ist í sólríku og sumarlöngu lönd-
unum. En ástæður manna og at-
vinnuvegir hljóta að ráða nokkuru
um það, hvernig eða á hvaða hátt,
að leitast er við að ryðja til rúms
jafnaðarmenskunni.
Þetta segi eg með fram vegna
þess, að mér virðast ýms orð og
ummæli í síðasta (2.) blaði „Dags-
brúnar“ bera vott um, að ekki sé
tekið nógu mikið tillit til þess —
svo að eg ekki segi meira —
hvernig hér er ástatt með margt.
Mér virðist gefið í skyn, t. d. í
greininni: „Fylkum liði“, að það
séu að eins verkamenn í kaup-
stöðum og vinnuhjú til sveita, er
jafnaðarmenskan nái til. Það er
næstum svo að skilja, að verka-
lýðurinn, sem vinnur fyrir kaupi
hjá öðrum, sé sá „útvaldi" stofn
jafnaðarmenskunnar.
Það er nú alls eigi víst, að allir
verkamenn séu í raun og veru
jafnaðarmenn í skoðunum sínum.
Trúað gæti eg því, að misjafuir
verði t. d. dómar þeirra um verð-
hækkunarskatt, jafn sjálfsagður
sem hann þó er, og svo mun vera
um fleira í kenningum jafnaðar-
manna.
•
Um hjúahaldíð í sveitunum er
það að segja, að þeim heimilun-
um er einlægt að fækka, er hafa
vistráðin hjú. Flestir bændur, að
DAGSBRÚN
minsta kosti hér sunnanlands og
víðar, eru einyrkjar.
Vinnufólk er orðið ófáanlegt,
eða þá svo kaupdýrt, að ekki svarar
kostnaði. Kaupgjald vinnufólks í
sveitunum hefir hækkað síðustu
20 árin um 150—300®/»- Kaupið
hefir með öðrum orðum þrefaldast
á þessum tíma.
Þá er á það að líta, að hjúa-
haldið í sveitunum, þar sem ann-
ars eru vistráðin hjú, er alt á
annan veg en gerist í bæjunum.
Húsbændur og vinnuhjú í sveitum
ganga að sömu verkum, sitja við
sama borð, og umgangast hvorir
aðra, sem jafningjar í einu
sem öðru. — Sambúð hús-
bænda og hjúa í sveitunum er
því alt öðruvísi og að jafnaði
betri en gerist í bæjum og kaup-
sföðum.
Það er að vísu satt, að kaup-
gjaldið er eitthvað hærra í bæjum
og kauptúnum en til sveita. En
nú er þess að gæta, að „hjúin“
í sveitunum eru suma tíma árs-
ins, einkum að vetrinum, tæpast
matvinningur, hvað þá meira.
Vinna þá oft ekki annað, en að
hirða fáar skepnur, mjólka og
matreiða. En hjúin fá fæði, og
það kostar ávalt peninga — og
auk þess ýmislegt annað, sem
ekki er fært til reiknings, svo sem
til handa og fóta sem kallað er,
o. s. frv. — En þetta athuga þeir
menn ekki, sem einlægt eru að
stagast á kaupinu, og hvað það
sé lágt.
Jafnaðarstefnan er ekki í því
einu fólgin, að liœkka kaup vinnu-
seljenda, hvar sem er og hvernig
sem ástendur. Síður en svo. Það,
að hækka kaupið, getur jafnvel
stundum gert skaða. Og þó að
krafan um hærra kaup, meira
kaup, só oft á fylstu rökum bygð,
og hafi við sanngirni að styðjast,
þá hefir þetta kauphækkunarheróp
stundum blindað menn svo, að
þeir hafa ekki gáð neins annars
en að hrópa um hcerra
kaup með liendur í vösum. — Það
verður að segja svo hverja sögu
sem hún gengur.
Verkefni „Dagsbrúnar" á að
vera það, að hvetja verkalýðinn
til dáða og dugnaðar. Benda hon-
um á leiðir til framtaka og fram-
kvæmda, er miði að því að bæta
kjör hans og auka sjálfstæði hans.
Vil ég í þessu sarnbandi minna
hér á ummæli Jóns Sigurðssonar
frá Yztafelli í þriðja hefti Skírnis
þ. á. — Hann getur um atvinnu-
skortinn í kauptúnum og kaup-
stöðum að vetrinum, og telur það
alkunnugt vandræðamál. Svo segir
hann: „Margt hefir verið um það
rætt, en engin föst niðurstaða
fundist. Bér er stœrsta verkefni
verkmannafélaganna. Benda má á
það, að félögin ættu að sameinast.
Eðlilegast væri, að verkmanna-
felögin berðust eigi að eins við
vinnuveitendum um launakjörin,
heldur reyndu að gera verkamenn-
ina, meir og meir, að sínum eigin
vinnuveitendum. Félög þeirra eiga
að byggja húsin í bæjunum, leggja
göturnar o. s. frv. Þau eiga að
stofna kaupfélög og styðja þá
stefnu sín á meðal, en eyða kaup-
mannaveldinu, sem ég hygg að
hafi kjör verkamanna í hendi sér
víða í bæjunum. Og loks ættu
verkmannafélögin að eiga iðnaðar-
fyrirtæki, sem starfi að eins á
veturna ..."
Þannig farast höf. orð, og er
vert. að veita þeim athygli.
Sigurður Sigurðsson.
„Dagsbrún", er blað jafnaðar-
manna, þ. e. eigi að eins blað,
sem þeir setja fram í þær skoð-
anir, sem þeir eru sammála um,
heldur einnig þær, sem þeir ekki
eru sammála um, og ræða þarf.
— Ég er samþykkur Sig. Sig. al-
þiugismanni í því, að jafnaðar-
stefnan sé ekki í því einu fólgin,
að heimta hærra kaup, en hún er
meðal annars fólgin í því. Að
kauphækkun geti stundum verið
til skaða (frá þjóðhagsfræðislegu
sjónarmiði) kann að vera satt, en
það er nú svo margt, sem gott
er, sem getur orðið til skaða. —
Enginn vill víst t. d. neita þvi,
að það er afar-gagnlegt, að éta
hvern dag góðan og heiínæman
mat, en að það er skaðlegt, að
offylla magann af honum.
Að kauphækkunarkröfur geti
verið skaðlegar í sveit á íslandi,
vil ég því ekki neita, en ég vii
harðlega neita því, að hækkunar-
kröfur þær (að minsta kosti um
sumarkaup) sem hugsanlegt er að
komi fram í kaupstöðum fyrstu
árin, geti verið skaðlegar, enda
býst ég við, að Sig. alþm. só mér
algerlega samdóma í því, að kaup
verkamanna só alt, altof lágt.
Annars er gott fyrir alþýðumenn
að vita af því með vissu, að það
er þó að minsta kosti einn jafn-
aðarmaður á Alþingi (ef til vill
fleiri ?), en ekki skal honum í mörg
ár þurfa að finnast hann vera
einmana. Við ætlum á árunum
sem koma, að ná meirihlutanum, í
stóra . steinhúsinu við Austurvöll.
Bitstj.
Þingmenn Ieika sér.
PÍg get ekki setið á mér að víta
það, hvernig þingmenn með hinni
svokölluðu „Eftirvara-deilu“ hafa
sóað fé landsins, alveg að gagns-
lausu. Þeir voru í tvo daga með
það mál, þó hver einasti þeirra
vissi fyrir fram, hve mörg atkvæði
væru með „Eftirvaranum", og hve
mörg á móti. Það hefði því verið
alveg nóg, að einn hefði talað úr
hverjum flokki (líkt og tíðkast í
erlendum þingum). Með því móti
hefði þingið ekki þurft að tefjast,
og þetta mál ekki, þurft að kosta
landið stórfé, eins og nú varð
raun á. Því þingið kostar 10—12
hundruð krónur á dag, og hefir
þetta háttalag því kostað landið
2 þús. til 2 þús. 400 kr., að við-
bættum þeim kostnaði, sem það
er, að taka aukaskrifara, sem nú
sitja með há laun, þar til þingi
verður slítið. Einkum er þetta
peningabruðl ófyrirgefanlegt, þegar
hugsað er til árferðisins, hafís við
Norðurland, ill grasspretta og af-
skapleg dýrtíð.
Og til hvers voru svo allar þess-
ar dýru umræður? Ekki til nokk-
urs skapaðs hlutar. Ekki til ann-
ars en þess, að þingmenn gætu
leikið sér að því að hnífla hvor
annan, eða hella skömmum yfir
ráðherrann, sem sannarlega heldur
ekki situr á strák sinum.
Jón Hvass.
Blaðið mitt.
Loksins kom það, langþreyða
blaðið, sem við verkamenn höfum
oft minst á að við þyrftum að>
eiga. Ég get sagt það strax, að ég
er fyllilega ánægður með það og:
vonast til að mínir líkar, karlar
og konur, segi hið sama og sýní
það í verkinu með því að gerast
kaupendur þess. Eg mun tala máli 1
þess hvar sem ég fer, og ég kem
víða. Og óg skora á alla verka-
menn og verkakonur að kaupa
blaðið „Dagsbrún" og borga það
skilvíslega, því þar undir er líf
þess komið. Og svo miklir fyrir
okkur ættum við verkamenn að
vera, að geta haldið uppi einu
blaði, sem við eigum sjálfir, okkur
til ómetanlegra hagsmuna bæði í
nútíð og framtíð. Skeggi.
Stjórnarnefnd blaðsins er hinum
heiðraða höfundi þakklát fyrir
þessi hlýju orð í garð „Dagsbrún-
ar“, og vonast til að allir verka-
menn þessa lands segi hið sama-
og breyti þar eftir.
Yerum allir samtaka í þessu
sem öðru. Blaðnefnclin.
Siður, sem er ósiður*
Þó það séu lög, að alt vinnu-
kaup eigi að borgast í peningumr
þá er þó mikið af daglaunavinnu
borgað í vörum, já, meira að segja
í mörgum kauptúnum eingöngu í |J
vöruúttekt. Þetta fyrirkomulag er -
til stórtjóns fyrir verkalýðinn, því
þó vörurnar séu ekki altaf seldar
p*-
með uppsprengdu verði, þá eru
þær samt oftast dýrari en þær
mundu fást fyrir móti peninga-
borgun. Þessi vani er einnig á-
ýmsan annan hátt til stórskaða,
meðal annars af því, að það gerir
flestum ómögulegt að hafá nokk-
urt glögt yfirlit yfir fjárhag sinn,
og verða menn því að eiga það
undir ráðvendni kaupmannsins,
hvort reikningarnir eru réttir.
Þessi siður — eða réttara sagt
ósiður — að borga vinnu með
vörum (þvert ofan í lögin) ætti
því sem fyrst að leggjast niður.
Kaupmenn segjast tapa á því að
hafa þetta svona, og er einkenni-
legt að þeir skulu ekki sjálfir af-
nema það. Þessi venja (truck-
system kölluð) tíðkaðist áður er-
lendis, t. d. í Englandi fyrri hluta
aldarinnar sem leið. En nú er
búið að útrýma henni þar, eins
og holdsveikinni.