Dagsbrún - 07.08.1915, Síða 1
DAGSBRÚN
BLAÐ JAFNAÐARMANNA
ÚTGEFANDI: N'OKKUR IÐXAÐAIl- OG VERKMANNAFÉLÖG RITSTJÓRI OG ÁBYRGÐARMAÐUR: ÓLAFUR FRIÐRIIÍSSON
Þ O L I Ð EKKI
RANGINDI
1
J
5. tbl.
Reykjavik, laugardaginn 7. Agúst 1915.
árg.
Fundur
í verkmannaíélaginu
.,1 >agsbrún‘6
á sunnudag8kvöldið kemur
í GoodteniplavahÚ8Ínu.
Nánar í dagblöðunum.
Dýrtíðin.
Aldrei greinilegar.
Líklegast hefir aldrei komið
greinilegar í Ijós en nú, á þessu
þingi, hversu þar vantar alþýðu-
menn, eða menn með al-
þýðu-hugsunarhætti, því þó margir
þingmanna vafalaust verði að
kallast aiþýðuvinir, þá hefir það
komið greinilega í ljós við um-
ræðurnar í neðri deild, um dýr-
tiðarmálið, að það er í mesta iagi
kannské rétt einstaka þingmaður,
sem þekkir kjör alþýðunnar, eða
veit hvers hún þarfnast. Því sjálft
frumvarp dýrtíðarnefndarinnar (það
var birt í síðasta tbl. Dagsbrúnar)
!ber það glögt með sér, að þeir,
sem það sömdu, álitu ekki Þá
úýrtíð, sem almenningur á við að
búa nú (nú á þessum degi, sem
þú lest þessar línur, lesari góður)
vera svo slæma, að það þyrfti að
gera neitt, til þess að bæta úr
henni strax. Hefðu þeir verið
kunnir högum almennings, hefðu
þeir komið með lög sem bœttu hag
almennings nú Jiegar, en það
gerir ekki frumvarp dýrtíðarnefnd-
Rrinnar. Og það er alveg með ó-
réttu að hún kallar sig dýrtíðar-
nefnd, því hún er það ekki. Hefði
hún kallað sig hallœrisnefnd þá
hefði það verið sannnefni, því
frumvarp hennar veiður að eins
að gagni, ef hallæri ætlar að verða
hór, vegna siglingateppu, en kem-
ur ekki að neinu haldi til þess að
bæta úr dýrtíðinni, sem nú þegar
kreppir að, nema því að eins að
þingið, með sérstakri þingsályktun,
■skyldi, eða skipi, stjörninni að
framkvœma lögin nú þegar, með
þvi að scckja til Ameríku (eða úr
annari átt) eins marga skipsfarma
af nauðsynjavöru eins og álmenn-
ingur vill kaupa fyrix innkaups-
verð að viðlögðum kostnaði (sama
fyrirkomulag og var með Her-
móðsvörurnar).
Er Þörf á 1)68811 ?
Áður en iengra er farið, er eigi
vanþörf á því að lýsa ofurlítið dýr-
tíð þeirri, sem verkamenn eiga við
að búa. Það kom greiniiega i ijós
við fyrnefndar umræður í neðri
deild, að margir þingmenn álitu,
að það væri sama sem engin dýr-
tíð hér í Reykjavík, því þó vörur
hefðu stigið í verði, þá mundi
verkakaup hafa gert það líka. Hið
sanna í þessu máli er það, að þó
lífsnauðsynjar hafi stigið um þriðj-
ung (eða helming, að sumu leyti),
þá hefir alment verkakaup hér í
borginni að eins stigið um 5 aura;
úr 35 upp í 40 aura, með öðrum
orðum að eins hækkað um */8.
Hvað iðnaðarmönnum viðvíkur, þá
hafa bókbindarar fengið hækkun
úr 33 aurum upp í 40 aura, og
trésmiðir fengið 5 aura viðbót á
tímann. Aðrir iðnaðarmenn
en þeir er taldir voru, hafa
enga hækkun fengið. Og sama
er að segja um fjölda manns hér,
sem vinnur fyrir föstu kaupi, t. d.
verzlunarmenn (nema einstaka
undantekning) eða rakarar og rit-
stjórar (því þó þessir menn séu
ekki fjölmennir, þá éta þeir mat
eins og aðrir menn).
Það hljóta því allir að sjá, að
dýrtíðin kemur afaróþægilega niður
á almenning, einnig á þá, sem
hafa fengið þessa lítilsháttar launa-
hækkun, er nefnd var, því hún var
ált of, ált of lág, til þess að geta
bætt úr dýrtíðinni.
Hvað að gera?
Það er margt, sem gera má,
til’ þess að bæta úr dýrtíðinni.
Eitt hefir þegar verið nefnt, og
skal minst á það rækilegar síðar
í greininni. Ennfremur virðist sjáif-
sagt að afnema
sykurtollinn,
kaífitollinn og
vörutollinn.
Þann tekjuhalla sem verður við
þetta á fjárlögunum má í bráðina
ná upp með því að Ieggja ófriðar-
skatt á þá innlendu vöru er stigið
hefir að mun í verði. Og með því
að gera nú þegar gangskcr að því
að koma verðhækkunarskatti á
allar jarðir og lóðir á landinu (sjá
undanfarin blöð) mundi mega fá
fóð með honum, áður en vörurn-
ar sem ófriðarskatturinn yrði lagður
á, féllu. Ófriðarskatturinn lendir
einkum á þeim efnuðu. Aftur léttir
það einkum á þeim fátséku, að
þessir þrír tollar er taldir voru,
væru afnumdir. Og alþýðumenn
munaði um það, væri það gert.
Tökum t. d. sykurtollinn, hann er
15 aurar á hverju kiló. Það er ekki
stórt heimili, sem ekki eyðir að
minsta kosti 100 kílóum, og þarf
því af þeim að gjalda í landssjóð
15 krónur,
Matvörukaupin.
Frá alþýðustéttunum heyrðist
víst ekki eitt einasta orð, nema
hrós, um þær ráðstafanir lands-
stjórnarinnar í fyrra, að senda skip
eftir matvöru til Ameríku og seija
hana, með þeim hætti er gert var,
enda hlýtur sii aðferð, frá sjónar-
miði alþýðu, að verða að álítast
hin rétta. Aftur á móti var all-
mikill úlfaþytur meðal kaupmanna,
og voru sumir þeirra stórreiðir yfir
því, að þeir skyldu ekki geta
fengið tækifæri til þess að ábatast
á þessum vörum, á alþýðukostnað.
Sérstaklega var það Kaupmanna-
.ráðið hér í Rvík, sem (víst álít-
andi sig sem einskonar yfir-
stjórnarráð) sendi stjórninni þungar
ávítanir fyrir hvernig hún hafði
útbýtt vörunum. Kaupmannaraðið
reyndi einnig að fá kaupmenn
annarsstaðar á landinu, til að gera
hið sama, og sendi t. d. verzl-
unarmannafélögunum á Akureyri
og Seyðisfirði, hvoru um sig, sím-
skeyti, er sökum lengdar, skrifa varð
á mörg eyðublöð, en kaupmenn á
báðum þessum stöðum, eða meiri
hluti þeirra, var þó svo réttsýnn,
að þeir fóru sínum ráðum, en ekki
Reykjavikur-kaupmannanna.
Er þetta sett hér til þess að sýna,
að það voru ekki allir kaupmenn
á móti þessum ráðstöfunum, enda
skiftir það eigi svo miklu, því
einokunarverzlunin er afnumin
hér á landi, þó sumum kaupmönn-
um gangi illa að átta sig á \>ví.
Úr því við álítum það gott fyrir
landsmenn að nauðsynjavara sé
sótt til útlanda á kostnað lands-
sjóðs, þá er sjálfsagt að gera það,
án tillits til kaupmanna. Og sækja
eins marga farma og landsmenn
vilja kaupa (með samafyrirkomu-
lagi og viðhaft var við Hermóðs-
vörurnar).
Nokkrir þingmenn töldu vand-
kvæði mikil á því að koma þessu
í framkvæmd, sögðu afarílt að fá
skip, leiguna rándýra o. s. frv.
Gott og vel, það er vont að fá
skip núna, en það er ekki verra
fyrir stjórnina, en fyrir einstaka
menn, heldur mikið betra, og
skipsleigan er ekki dýrari til land-
stjórnarinnar en til annara. Einn
þingmaður sagði þetta ekki fram-
kvæmanlegt af því að hvergi væri
hægt að fá að geyma matvöruna,
einkum síðan það brann hér í
Rvík. Þetta er blátt áfram bull,
(eða skyldi þingmaðurinn hafa
ætlað sór að láta hafragrjónin
gista á Hotel Reykjavík eða að
deponera baunirnar í bankanum?)
Það þarf ekki mikið húsrúm fyrir
þessar vörur, því þá aðeins koma
ráðstafanir þessar að fullum not-
um, að menn um land ált,
byrgi sig sjálfir upp að mat-
vöru fyrir veturinn. Því það er
ekki nóg, að byrgðir séu til á
helstu höfnunum, þó það vitan-
lega bæti afarmikið úr.
Það hefir verið sagt af áhang-
endum kaupmannanna, að þeir
rnundu reiðast svo mjög, færi
landstjórnin að sjá almenningi
fyrir nauðsynjavöru, að þeir
mundu neita að lána húsrúm, ef
þyrfti o. s. frv., en það virðist ó-
réttlátt, að bera það á kaupmenn
að óreyndu, að þeir séu alment
þeir föðurlandsféndur að þeir
gerðu samtök um að gera þetta.
En, eins og þegar er tekið fram,
þó þeir gerðu það, þá getur það
á engan hátt hindrað framgang
þessa máls, enda yrðiþað verst fyr-
ir þá sjálfa. Það hefir líka verið
sagt, að þetta gæti orðið til þess,
að kaupmenn pöntuðu svo lítið af
nauðsynjavöru frá útlandinu að
það yrði hungursneyð í landinu.
Þeir sem þetta segja, munu eiga
við ef landssjóður flytti aðeins
einn farm, eða tvo, til landsins,
en hér í þessari grein, er verið að
heimta, að ftuttir séu eins margir
farmar og þurfa. Það er vert að taka
það fram hér, að kaupmenn flytja
ávalt til landsins það af matvöru,
sem þeir álíta sér hag af, en
hvorki meira eða minna. Þeir af
þeim, sem hafa fasta viðskifta-
menn, flytja til landsins nægar
byrgðir handa þeim, en þeir gera
það ekki tíl þess bjarga þeim frá
hungursneyð, heldur til þess að
missa þá ekki sem viðskiftavini.
Áskorun stjórnarinnar í fyrra,
til kaupmannanna, um það, að
byrgja landið af nauðsynjavöru,
eins vel og þeir gætu, var því al-
gerlega hróp út í himinblámann,
og hafði viðlíka mikil áhrif, og
hefði hún skorað á sólina, að
skína nú eins mikið og hún gæti.
Aðrar nauðsynjar.
Hér að framan hefir aðallega
verið talað um matvöru, en auð-
vítað er einnig nauðsynlegt að
landsstjórnin láti sækja kol, olíu
o. fl.
* »
*
Eins og sagt var í upphafi
þessarar greinar þá vita þing-
mennirnir fæstir, hvers álþýða
þarfnast, eða hversu nú kreppir
að lienni. En margir af þing-
mönnum eru alþýðuvinir, og
mundu koma málum þessum í
framkvæmd, ef skorað væri á þá,
af almenningi, að gera það.
Það þarf því að hálda fundi
um dýrtíðina.
Ef þér líkar hlaðið,
þá verður þú að gerast áskrif-
andi, og borga fyrsta hálfa ár-
ganginn fyrirfram með 1 kr. 25
aurum.