Dagsbrún - 07.08.1915, Blaðsíða 3

DAGSBRÚN
19
Frá Alþingi.
Þaðan er fremur lítið að frétta,
öema það, sem getið er um á
öðrum stað hér í blaðinu.
Enginn hálaunaður embættis-
maður heflr í ár sótt um styrk
til Þess að setja börn sín til
menta, en einn embættismaður
(með-6000 kr. launum) hefir farið
ífam á að fá borgun fyrir það að
Semja registur við alþingistíðindin.
Jón Hvass.
Ofriðarskattur.
®v° sem getið var í siðasta
Waði, hefir hr. Jón Ásbjörnsson
iögmaður hér í Rvík komið með
tillögu um ófriðarskatt, þ. e. út-
Autningsgjald á þær íslenzkar af-
Urðir er stigið hafa í verði vegna
^iðarins, svo sem ull, kjöt og
saltfisk. Með því að leggja t. d.
aura útflutningstoll á ullar-
kilóið, 10 aura á kjötkílóið, og
tilsvarandi á saltfiskinn (og jafnvel
aönað sem stigið hefir í verði).
Tollur þessi, eða ófriðarskattur,
lúgður að eins á ull, kjöt og salt-
fisk, mundi nema um 620 þús.
kr- á ár.
Rnnfremur leggur hr. J.
til, að sykurtollur verði afnu
ao hálfu ievti -r, .
ytI- Ennfremur
af kornvöru, kolum og
næmu þessir skattar, selr
numdir væru, að eins Um
þús. kr., þ. e. landssjóður g]
yfir 300 þús. kr. á þ6Ssu
komulagi. Tillögumaður
fram, að þessi nýji útflutD
tollur eigi að eins að standa n
striðið stendur yfir, og ver
ísl. vörum helst svona hátt.
* *
*
Tillögur hr. Jóns Ásbjarnarsonar
eru að mörgu mjög viturlegar, en
svo, sem getið var í síðasta blaði,
virðist hann líta of mikið á hag
kaupmanna (ekki landsmanna, svo
sem misprentast hafði). F)ist og
fremst virðist sjálfsagt að leggja
ófriðarskattinn á allar vöiui, hlut-
fallslega við það, sem þæi hafa
stigið, t. d. á lýsi, sem hefir stigið
afarmikið í verði, ennfremur á
sild, sem útlit er fyrir að verði í
þriðjungi hærra verði en síðast-
liðið sumar, enda eins og getið er
um annarstaðar hér í blaðinu, eru
veiðihorfurnar, þrátt fyrir ísinn
(eða einmitt fyrir hann) hinar beztu.
í öðru lagi virðist ekki ástæða
til þess að nema tollinn af Jiolum
og sálti (hann er króna af kola-
smálestinni, en 50 aurar af salt-
smálestinni). Það verða sem sé
aðallega stórefnaðir útgerðarmenn,
sem græða á því, og þó þessar
tvær vörutegundir hafi hækkað
öiikið, þá hefir það, sem látið
er í lestina á togurunum hækkað
svo mikið, að árið í ár, mun
verða það bezta, sem islenzkir
togara-útgerðarmenn hafa lifað.
Aftur virðist sjálfsagt að afnema
sykurtollinn alveg, ennfremur bæði
kaffitollin og vörutollinn.
--- ----------
Síldar-horfur.
Margir, sem eigi eru síldveið-
inni við Norðurland nógu lcunn-
ugir, hafa verið mjög hræddir um
að síldveiðin mundi ganga afar-
illa í ár. En kunnugir vita, að
skilyrðið fyrir góðri veiði í hring-
nætur, er það, að það séu stillur.
Því það er að eins í hægu veðri,
að síldin veður uppi, en það er
ekki hægt að veiða hana í hring-
nætur nema þegar hún gerir það.
Nú vita menn að það er von
á stillum, þegar hafís er. Útlitið
er því ágœtt, enda er eitt skip
héðan úr Rvík þegar búið að fá
1000 tunnur.
Kolin.
Ef ísl. kolin reynast ve), og gerlegt
er að vinna þau, er sjálfsagt að fyrir-
tækið verði landsjóðseign. Blanninum,
8em með einstökum dugnaði og fram-
líðartrú, hefir gengið fram í þessu máli,
á eigi að eins að borga allan kostnað,
heldur einnig að launa riflega (jafnvel
með tugum þúsunda, ef hér er um
verulega kolanámu að ræða).
Ekkert hlutafélag hér, né einstakra-
manna-gróði.
Landsjóðseign!
Skraf og ráðagerð.
Islenzkar mállýzkur.
Bezta leikritið sem ég hefi séð
er Pygmalion eftir Bernhard Shaw.
í því kemur fyrir málfræðingur,
sem er svo vel að sér í hljóðfræð-
inni, að hann getur sagt um hvern
mann, úr hvaða borg eða sveit
hann er, heyrir það á málfærinu.
Kunningi minn sagði við mig:
„Þetta leikrit hefði ekki verið hægt
að láta fara fram á íslandi, því
hér eru engar mállýzkur". Og þetta
öiun útbreidd skoðun, jafnvel meðal
uiálfræðinga. En röng er hún, því
mállýzkur [dialects] eru hér á
landi, þó þær séu minna áberandi
en víða annarsstaðar. En athugull
maður getur hæglega komizt að,
af hvaða landshorni maður, sem
hann á tal við, er, sé hann nógu
vel að sér í því er þessu viðvikur.
Skulu hör gefnar nokkrar fáar
bendingar. Flestir hafa heyrt það
að Vestfirðingar bæru Mangi,
langi og tangi fram eins og þessi
orð eru skrifuð, en ekki eins og
við hinir, með á-hljóði. En þessi
framburður er að leggjast niður
á Vestfjörðum. Vestfirðingar segja
kómu (komu) og eru þeir þar (og
eins í langa — tanga framburðin-
um) n®1' fornmálinu en aðrir ís-
lendingar, en fjær því í því, að
segja cl þar sem skrifað er ð.
Þeir segja t. d. hardur og gardur
(harður og garður) eða lagdi og
sagdi.
Norðlendinga má þekkja á því
hvað samhljóðendurnir eru harðir
í munni þeirra. Þeir bera hvalur,
hvila og hvass, fram sem kvalur,
kvila og kvass. Ennfremur skjaldan
f. sjaldan, laggði (eða lakði) f. lagði
og sakði f. sagði, og Eyfirðingar
segja: ég voni, ég hugsi, ég borgi
í stað hugsa, borga, vona.
Málið á Austfjörðum er svipað
norðlenzkunni, en framburður sam-
hljóðenda er mikið linari, og þeir
bera i fram sem e, þó eigi sé sá
framburður eins greinilegur og
e-hljóðið í i-inu hjá Sunnlend-
ingum.
Sunnmýlingar og Austurskaft- >
fellingar (eða að minsta kosti þeir
austustu) bera jarl, barn, tj'örn og
Björnsson fram eins og þau eru
skrifuð, en ekki eins og við hinir
flestir, sem jadl, badn, tjödn og
Bjösson.
Annars hættir Skaftfellingum
mjög til að draga saman tvíhljóða,
og segja því nöst, höst og östan
í stað naust, liaust og austan.
Sunnlendingar bera samhljóð-
endur linara fram en aðrir, segja
d fyrir t, g fyrir k og b fyrir p.
Ennfremur skifta þeir öðruvísi at-
kvæðunum, t. d.: ga-da, ta-ga
og ga-lobinn fyrir gata, táka og
gálopinn. Þeim hættir einnig mjög
til þess að bera hljóðstafiná fram
mjög opna, t. d. bel og gölur (bil
og gulur). Á áherzlunum er einnig
töluverður munur. Vestfirðingar
leggja t. d. mikla áherzlu á for-
setningar, segja: Ætlarðu i fjósið
eða ætlarðu á sjó.
En mestur munur mundi reyn-
ast á orðaválinu í hinum ýmsu
landshlutum, ef rannsakað væri.
Jón Alfræðingur.
Hvað geta verkaWðsf'élög gert ef
vinnukaupendur vilja ekki ganga að
skilyrðum þeirra?
Þau geta gert verkfall og hœlt að
verzla við pá kaupmenn, sem sijna
sig fjandsamlega í peirra garð.
Og verkalýðurinn getur, hér eins og
erlendis, kosið menn úr sinum flokki
til þess að gæta hagsmuna sinna í
sveita- og bæjarstjórnum, og á Alþingi.
Nýtt embætti?
Pingfífl.
Við fyrstu umræðu í neðri
deild, um stofnun kennarastöðu í
hagnýtri sálarfræði, sagði fram-
sögumaður (Matth. Ól.) í ræðu er
hann hélt í umræðulokin:
„Mig hefir furðað á því að
háttv. 2. þingmaður Sunnmýlinga
skuli ekki hafa skilið þetta mál,
jafnvel þó ég hafi aldrei reynt
hann að neinni skarpskygni. Þing-
maðurinn reyndi að gera málið
hlægilegt, og horfði oft upp á
pallana, en hefði hann gáð vel að,
þá hefði hann séð, að hláturiiin,
sem var hér um salinn, var eklú
að því, sem hann sagði, heldur að
honum. Fyr á tímum héldu kon-
ungar menn til þess að hafa á
hendi þann starfa, sem þingmað-
urinn hefir tekið að sér hér í
deildinni, en ég sé nú ekki ástæðu
til þess að halda mann til þess
hér, og sízt í þes3ari dýrtíð".
Mikið andskoti hlæja Eskfirð-
ingar þegar þeir lesa þetta í þing-
tíðindunum. Ekki þó Árni eða
Bjarni.
Alþýöuvinirnir
eða
Mlfur hrafnsrass á mann.
Sjónleikur í einum þætti.
Búið hefir til prentunar
Jón Söngur.
Persónur:
Embættismaður.
Kaupmaður.
Stór-kaupmaður.
Stór-stór-kaupmaður.
Jón Söngur, blaðam. við Dagsbr.
(Leikurinn gerist á hressingar-
stað í Rvík. Allar persónurnar eru
að drekka kaffi. Jón Söngur situr
við borð út af fyrir sig, og les
útlend blöð. Hinir sitja við annað
borð.)
Embœtiismaðurinn: Það er skú
ijóta verðið þef.ta, sem lítur út
fyrir að verði á kjötinu í haust.
Og svo fáum við engan afslátt á
því, eins og á vörunum frá kaup-
mönnunum, en verðum að kaupa
það eins dýrt og fátæklingarnir.
Það dugir ekki annað en setja
hámark á kjöt!
Kaupmaðurinn: Nei, vitið þér
hvað! Nú erum við svei mér
búnir að hafa nóg af þesskonar.
Og þó við kaupmenn hefðum
meirihlutann með okkur í verð-
lagsnefndinni í fyrra, þá er ekki
víst að við hefðum það framvegis,
já, þvert á móti, því ef þessir
bændur á þinginu hefðu nokkurt
vit, þá veldu þeir ekki einn ein-
asta kaupmann í’ nefndina. Þess
vegna, burt með öll hámörk og
annað því um líkt, sem leggur
haft á frjáls viðskifti!
Embættismaðurinn: Það mætti
þó leggja ófriðarskatt á kjöt og
ull, sem hafa stigið svona mikið.
Stór-kaupmaðurinn: Því er
ég alveg á móti. Mér væri sama
þó það yrði lagður ófriðarskattur
á kjötið. En ég kæri mig skú
ekki um að það verði lagður
tollur á þessa 2000 balla af ull
sem ég er búinn að kaupa, fyrir-
fram.
Ófriðarskatturinn yrði líka lagð-
ur á álla innlenda vöru, sem
stigið hefir vegna ófriðarins, ef
hann kæmist á, á annað borð, til
dæmis líka á saltfisk.
Hann kæmi svoleiðis lika á þig,
embættismaður, þú átt jú part í
fleiri trollurum.
Embættismaðurinn: Já, það er
satt, hann dugir ekki, þessi skatt-
ur.
Stór-stór-kaupmaðurinn: Nei,
fari hann bölvaður. En það er
bezt að við látum blöðin fara að
tala duglega um þetta ránverð á
kjötinu, svo að þessir verkamenn
og almenningur yfirleitt fari ekki
að finna upp á þeim fjanda, að
fara að heimta að stjórnin sendi
skip til Ameríku, eftir matvöru,
eins og hún gerði í fyrra. Ef við
bara látum blöðin tala nóg um
kjötið, þá gleyma þeir skú hinu.
Og ég veit ekki til hvers þessir
blaðsneplar eru, sem lifa alveg á